فضاهای شهری؛ بسترساز یا مانعی برای اعتیاد؟

به گزارش نصر، ۲۶ ژوئن «روز جهانی مبارزه با اعتیاد و مواد مخدر» نام گرفته تا یادآوری باشد برای بیماری سهمگینی که با شکل‌های مختلف فرد، خانواده و در نهایت یک شهر و جامعه را درگیر خود می‌کند. آنچنان درگیر که دیگر تمام معادلات را بهم ریخته و عقل و منطق را به کناری سوق می‌دهد.
بر اساس آمارهای ارائه شده و به گفته مسؤولان ذی‌ربط مصرف مواد مخدر در آذربایجان‌شرقی کمتر از میانگین کشوری است و این استان از لحاظ شیوع مواد مخدر در پایین‌ترین رتبه‌های کشور قرار دارد.
علیرضا استادرحیمی دبیر شورای هماهنگی‌مبارزه با مواد مخدر آذربایجان شرقی از شناسایی ۸۰ هزار معتاد در استان خبر داده و می‌گوید: با این حال در بحث اعتیاد به مواد مخدر جزو ۲۸ استان بوده و در جمع آوری معتادین متجاهر هم بین استان‌های کشور دارای رتبه‌ی نخست هستیم.
به گفته او، حدود ۱۶۱ هزار خانواده‌ی آسیب دیده در استان وجود دارد که علل اصلی آسیب دیدگی آنها نیز به اعتیاد افراد مربوط می‌شود، اعتیاد علت العلل اکثر آسیب‌های اجتماعی است.


نقش شهرداری به عنوان نهادی اجتماعی در کاهش اعتیاد چیست؟
همان‌طور که نیاز شهروندان امروز متفاوت از نیاز شهروندان دهه‌های گذشته است، شهرداری‌ها نیز امروز بیش از نهادی خدماتی به نهادی اجتماعی تبدیل شده‌اند تا بتوانند پاسخی برای آسیب‌های اجتماعی رایج داشته باشند. حالا دیگر دغدغه اصلی مردم در پروژه‌های عمرانی و آسفالت‌ریزی‌ها و جمع آوری زباله خلاصه نمی‌شود. انتظارات شهروند طبقه متوسط جامعه امروز به فراخور زمانه تغییر یافته و به دنبال کارکردهای فرهنگی و اجتماعی از شهرداری است. شاید شناسایی و توجه به همین نیازها بود که شهرداری تبریز را هم ملزم به ورود به این حوزه کرده است.
 

ساسان نیکرفتار خیابانی مدرس دانشگاه هم در گفتگویی با تاکید بر این مطلب می‌گوید: اعتیاد دلیل نبوده و معلول بسیاری از شرایط اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است. در این بین امکانات و وظایفی که بر عهده شهرداری‌هاست به دو بخش عینی و ذهنی تقسیم می‌شود. به طوری که شهرداری می‌تواند از فضاهای فرهنگی موجود خود مثل بهره‌گیری از فضاهای تبلیغاتی و بیلبوردهای شهری با استفاده از زبان عامیانه مردم و بخصوص با زبان قشر جوان صحبت کند.

او ادامه می‌دهد: برگزاری کلاس‌های آموزشی در مراکز فرهنگی شهرداری هم می‌تواند مفید واقع شود به شرطی که به جای کمی گرایی در صدد اقدامات کیفی و بهره گیری از اساتید متخصص باشد و در این آموزش‌ها و تبلیغات شفافیت موضوع را در نظر گیرد و بدون پرده پوشی و سانسور برخی مسائل بیان شود.
این پژوهشگر علوم اجتماعی همچنین یادآوری می‌کند: شهرداری می‌تواند مردم و جامعه را به ترویج رفتارهای جامعه مدنی تشویق کند به طوری که مردم به گذشته خود رجعت کرده و قوانین مشخصی بین خود ایجاد کنند. مثلاً در مترو بدون اینکه تابلویی زده شود همه می‌دانند باید سمت راست بایستند تا اگر کسی عجله دارد از سمت چپ به سرعت عبور کند. در این خصوص هم می‌توان با احیای مجدد فرهنگ شورایاری در محلات، اهالی محله خود در این خصوص وارد کار شوند.


از حمایت مرکز ماده ۱۶ تا برگزاری دوره‌های آموزشی
هر چند آموزش می‌تواند مهمترین رکن فرهنگی در پیشگیری از اعتیاد باشد ولی راه اندازی شیلترهای نگهداری، برگزاری کلاس‌های آموزشی، همکاری با سایر نهادهای مرتبط و… هم می‌تواند از اقدامات مثبت مجموعه مدیریت شهری در این خصوص باشد. رویکردی که توسط شهرداری تبریز هم پیگیری شده است.
تلاش در راستای ایجاد مرکز درمان و نگهداری معتادان ماده ۱۶ و حمایت سالانه از این مرکز اصلی ترین برنامه شهرداری در این خصوص است که با کمک مالی مشخصی به طور سالانه از این مرکز حمایت می‌کند. ۵۰۰ بیمار ساکن در این مجموعه ضمن ترک اعتیاد، مهارت آموزی هم می‌کنند تا پس از بازگشت به جامعه و زندگی عادی بتوانند منبع درآمدی برای خود ایجاد کنند.

سهیلا صفری مدیر امور اجتماعی معاونت فرهنگی اجتماعی شهرداری تبریز در گفتگویی با اشاره به برخی اقدامات این مجموعه در خصوص مبارزه با اعتیاد می‌گوید: آموزش‌های شهروندی در موضوع پیشگیری از سو مصرف مواد مخدر و مشروبات الکلی، برگزاری کارگاه‌های آموزشی ویژه خانواده‌های معتادان به مواد مخدر و الکل، برگزاری کارگاه آموزشی ویژه شهرداران مدارس با مواد مخدر در موضوع مواد مخدر و مشروبات الکلی، برگزاری دوره‌های آموزشی برای بانوان در موضوع عوارض و آثار سوء مصرف مواد مخدر و الکل با تمرکز بر سلامت جسمی و تولد فرزندان دارای سندروم، برگزاری کارگاه ۳ روزه برای مدیران و اعضای فعال سازمان‌های مردم‌نهاد با موضوع «مدیریت شهری، سازمان‌های مردم نهاد و تاب آوری اجتماعی» با محوریت آسیب‌های اجتماعی و… برخی از این اقدامات است که طی سال ۹۸ در مراکز فرهنگی و خانه‌های سلامت و پارک‌های بانوان شهرداری برپا شده است.
صفری یادآوری می‌کند: علاوه بر اینها در صدد تفاهم نامه‌ای مشترک با مرکز نگهداری از معتادین و افراد بی‌خانمان هستیم. به طوری که شهرداری با حمایت مالی بتواند با این مراکز نیز همکاری داشته باشد.


الگوی مصرف مواد مخدر تغییر یافته است
نتایج طرح شیوع‌شناسی مصرف مواد مخدر در میان شهروندان کشور نشان می‌دهد که در ایران الگوی مصرف مواد مخدر به سرعت در حال تغییر بوده و مصرف مواد صنعتی پرخطر همچون شیشه رو به افزایش است.
استادرحیمی، مرکز ماده ۱۶ تبریز را جهت نگهداری معتادان متجاهر الگوی کشوری عنوان کرده و می‌گوید: تمامی دستگاه‌ها نیز باید بعد از پاک شدن افراد معتاد از آن‌ها حمایت کنند، زمانی که فردی معتاد می‌شود بعد از طی کردن مرحله‌ی پاکی باز در جامعه انگ معتادی می‌خورد و دوباره به همان چرخه‌ی اولیه باز می‌گردد، حدود ۹۳ درصد معتادان بعد از پاک شدن به چرخه‌ی اولیه باز می‌گردند و تنها ۷ درصد از آن‌ها به کمک اراده و حمایت خانواده موفق به ترک و پاک ماندن می‌شوند.
به گفته دبیر شورای هماهنگی‌مبارزه با مواد مخدر آذربایجان شرقی، معتادین متجاهر در استان ما در زمان شیوع اپیدمی کرونا هم جمع آوری شده و در مرکز ماده ۱۶ نگهداری می‌شوند.


ایجاد فضاهای امن در محلات راهی برای کاهش آسیب‌های اجتماعی
شهرها و به ویژه کلانشهرها امروز بستری برای انواع آسیب‌های اجتماعی به شمار می‌روند و زنگ خطر بسیاری از این آسیب‌ها هم به صدا درآمده است.
سو مصرف مواد مخدر که به آن اعتیاد می‌گویند پدیدهای تقریباً شهری است و شهرها به عنوان بستر زیست اجتماعی، به موازات رشد شتابان خود و به ویژه افزایش جمیعت، شاهد گسترش معضلاتی چون فقر، بیکاری، حاشیه نشینی و دیگر معضلات فرهنگی و اجتماعی هستند.
از امور اساسی که باید در مدیریت کلان شهری مورد توجه جدی دست اندر کاران قرار گیرد، کاهش آسیب‌های فرهنگی و اجتماعی در نقاط مختلف شهرهاست. با توجه به اینکه آسیب‌های اجتماعی بیشتر در درون و حاشیه شهرها رخ می‌دهد، نمی‌توان از نقش مدیریت شهری در کاهش و رفع آنها غافل بود. شهرهای امروزی به ویژه کلانشهرها، بیشتر درگیر آسیب‌هایی هستند که سلامت جامعه شهری را به خطر می‌اندازد و این خطر و آسیب به صورت به هم پیوسته به جان برخی از خانواده‌ها می‌افتد که به مشکلات حادی چون طلاق، بدبینی و سوظن، بی حرمتی و جدایی عاطفی دچار شده‌اند.

نیکرفتار خیابانی، اقدامات پیشگیرانه را بسیار مفیدتر از درمان می‌داند و خاطرنشان می‌کند: سیستم‌های مدیریتی دولتی بیش از کیفیت به دنبال کمیت هستند. به دنبال اینکه در دوران مدیریتی خود بتوانند کارنامه‌ای باقی گذارند و همین موجب می‌شود در پی اقدامات زیرساختی و زیربنایی نباشند. آنها تنها به دنبال اثرگذاری در دوره مدیریتی خود و به جا گذاشتن کارنامه‌ای از آن دوران هستند. این در حالی است که برای رفع مشکل اعتیاد به عنوان یکی از آسیب‌های اجتماعی نیازمند تغییراتی کلان در ساختارها هستیم.
این مدرس دانشگاه با اشاره به نظریه جیکوبز نویسنده و کنشگر شهری یادآوری می‌کند: جیکوبز معتقد بود باید محلات را به طوری طراحی کنیم که فضاهای مسکونی و تجاری نزدیک به یکدیگر باشند تا وقتی مغازه‌ها باز بوده و فضاهای مسکونی موجب رفت و آمد می‌شوند، نظارت بیشتر شود و آمار جرم نیز در این مناطق کاهش یابد. در واقع در اینجا خود محله بر فضا نظارت دارند و باعث کاهش آسیب‌های اجتماعی می‌شوند.

طی سال ۹۸ هفت هزار و ۳۷۲ نفر توزیع کننده و قاچاقچی خرد در آذربایجان شرقی دستگیر شده‌اند که این میزان نسبت به مدت زمان مشابه سال گذشته ۳۰ درصد افزایش یافته است. در این بین ۱۰۳ نفر قاچاق‌چی عمده‌ی مواد مخدر هم در استان دستگیر شدند.
همین آمار نشان می‌دهد نباید خیلی هم خیال‌مان از رتبه پایین استان در زمینه مواد مخدر آسوده باشد. هنوز هم خطر در کمین است و می‌تواند شهرها را درگیر دیو اعتیاد کند. بهره مندی از توان سازمان‌های مردم نهاد و تجربه‌های مدنی شاید در کنار ساختارهای سفت و سخت اداری بتواند راهگشایی برای حرکت‌های اجتماعی جهت جلوگیری از شیوع اعتیاد باشد.

سحر فکردار/ شهریار تبریز
انتهای پیام/