یادداشت/
زلزله و عبرت‌هایی که نمی‌گیریم
نصر: هشت سال پیش و در مرداد سال ۹۱ مردم آذربایجان شرقی به خصوص ساکنان شهرهای ورزقان، هریس و اهر حادثه طبیعی تلخی تجربه کردند که هنوز هم بعد از گذشت سال‌ها این تلخکامی از یادشان نرفته است.
هشت سال پیش، یعنی در ۲۱ مرداد سال ۹۱ مردم استان آذربایجان شرقی به خصوص ساکنان شهرهای ورزقان، هریس و اهر حادثه طبیعی تلخی تجربه کردند که هنوز هم بعد از گذشت سال‌ها این تلخ کامی از یادشان نرفته است. زلزله ۶.۲ ریشتری زمانی به وقوع پیوست که مردم در دل گرمای تابستان گذران زندگی می‌کردند، اما به ناگاه زمین به خشم آمد و شد آنچه که نباید می‌شد. ۳۰۶ نفر کشته، ۲ هزار نفر مصدوم و تخریب ۱۲ هزار واحد مسکونی ماحصل زلزله شهرستان‌های ورزقان، هریس و اهر بود.
پس لرزه‌ها تداوم داشت، مردم نیز از ترس زلزله بعدی به ناچار در خیابان‌ها بودند و شب را با خوابیدن در پارک‌ها به روز می‌رساندند. ویرانی‌ها گسترده بود و تصاویر آن دلخراش. دیری نپایید که مهر مردم ایران مرهم دل زخمی آذربایجان شد و حضور رهبر معظم انقلاب در منطقه، آلام زلزله زدگان را تسکین داد.
وقوع سه زمین لرزه پیاپی ۳ ریشتری در ۱۵ مردادماه امسال در شهرهای ورزقان و هریس بازهم زنگ‌های هشدار را به صدا درآورد تا تلنگری باشد بر یادآوری زلزله سال ۹۱ و مطرح کردن این پرسش که آیا مدارس یا خانه‌های مردم این مناطق در برابر زلزله احتمالی مقاوم هستند و از استحکام لازم برخوردارند؟ به نظر می‌رسد برخی از مردم و مسئولان از زلزله و عواقب آن درس عبرت نگرفته‌اند و چوب غفلت و بی توجهی را می‌خورند.
واقعیت این است که آذربایجان‌شرقی با قرارگیری در میان چهار کوهزاد البرز در شرق، قفقاز کوچک در شمال و زاگرس و آناتولی در جنوب و غرب، یکی از مناطق با لرزه‌خیزی بالا در ایران است. گسل‌های مهمی این استان را احاطه کرده‌اند که تقریباً در مرزهای استان قرار دارند. از جمله گسل تبریز در غرب، گسل ارس در شمال و گسل میانه - اردبیل در جنوب شرق از مهم‌ترین آنها هستند. زلزله آبان ماه سال گذشته در ترک میانه یا زمین لرزه‌های چندباره تسوج طی چند ماه اخیر را می‌توان در زمره فعالیت این گسل‌ها دانست.
در داخل استان نیز گسل‌های مهم دیگری وجود دارند که از جمله مهم‌ترین آنها گسل شمال و جنوب میشو، گسل‌های شمال و جنوب بزقوش، گسل ارسباران و نیز گسل جنوب اهر هستند که گسل تبریز به حکایت تاریخ، لرزه‌خیزترین گسل درآذربایجان شرقی است. محققان در مورد اینکه در آینده زلزله‌بزرگی در شهر تبریز به وقوع خواهد پیوست، اتفاق‌نظر دارند.
زمین شناسان ۱۰ زمین لرزه شدید در طول تاریخ را به گسل شمال تبریز نسبت داده‌اند که بزرگای آنها بیش از ۶.۵ تا ۷ ریشتر تخمین زده شده است. احتمال وقوع زمین‌لرزه‌هایی با بزرگای ۶ ریشتر هر ۳۰۰ سال یک بار و زلزله‌های بالای ۷ ریشتر بیش از ۷۰۰ سال برآورد شده است.
گسل شمال تبریز در قسمت شرقی شهر تبریز به طور تقریبی از نواحی شهرک مرزداران تا شهرک باغمیشه امتداد دارد و سپس در امتداد کوه‌های عینالی ادامه یافته و رود آجی چای را قطع می‌کند. جالب اینکه در سالهای اخیر ساخت و سازهای فراوانی در این مسیر انجام گرفته است و بیش از آنکه به مقاوم سازی برج‌ها و آپارتمان‌ها فکر شود صرفاً بزک کاری شده و به کیفیت ساخت و سازها بی توجهی شده است. از طرف دیگر بسیاری از برج‌ها و آپارتمان‌های شهر استانداردهای لازم از جمله پله اضطراری ندارند و اصول آتش نشانی در آنها رعایت نشده است.
از نظر استاندارد جهانی، مناطق مسکونی باید یک تا سه کیلومتر از پهنه گسلی فاصله داشته باشند، این فاصله و حریم گسلی برای جلوگیری از مخاطرات ناشی از گسل و گسیختگی مستقیم آن در حین زلزله است؛ اما متأسفانه در شهرسازی تبریز این استاندارد در سالهای اخیر لحاظ نشده است.
در حال حاضر بافت‌های فرسوده زیادی در تبریز وجود دارند که برای بازسازی آنها برنامه و راهکار مناسب ارائه نشده است. حتی تعدادی از بیمارستان‌های شهر به دلیل قدمت شأن فرسوده شده‌اند و در برابر زلزله مقاوم نیستند که برای این معضل باید چاره اندیشی شود. از همه مهمتر اینکه حدود ۴۰۰ هزار نفر در مناطق حاشیه‌ای تبریز سکونت دارند و منازل شأن با اصول مهندسی ساخته نشده و مستحکم نیستند. کوچه‌ها و خیابان‌های این مناطق نیز باریک و نامناسب بوده و کار را برای نیروهای امدادی در مواقع بحرانی مثل زلزله دچار مشکل خواهد کرد.
با توجه به بافت فرسوده شهر تبریز، مقاوم‌سازی ساختمان‌ها در بلندمدت گزینه خوبی برای کاهش مخاطرات ناشی از زلزله است. اما در فاصله رسیدن به شهری مقاوم، بهترین گزینه در کوتاه مدت استفاده از پیش‌نشانگرهای زلزله است. پیش‌نشانگرهای زلزله قبل از رویداد اطلاع‌رسانی می‌کنند چون کارایی پیش‌نشانگرها نسبت به سیستم هشدار سریع در شهر تبریز بیشتر است.
هزار راه نرفته در مورد زلزله وجود دارد که متأسفانه طی نشده و برای آن برنامه ریزی خاصی صورت نگرفته است. آموزش مداوم مردم همچنان مورد غفلت مسئولان قرار گرفته و زیرساخت‌های شهری در مواجهه با زلزله کافی و مناسب نیست. باید در هر لحظه خود را برای مدیریت بحران آماده کنیم تا بتوانیم در مواجهه با زلزله تصمیم‌های درست و منطقی بگیریم. در یک کلام همه باید به وظایف خود در هنگام زلزله آشنا باشند.
طاهر خیری/ روزنامه نگار
انتهای پیام/
خبرگزاری مهر