معمای اشتغال‌زایی در بهار

به گزارش نصر، براساس آمارها، تعداد جمعیت شاغل در بهار۱۴۰۴ نسبت به مدت مشابه سال قبل حدود ۳۷۷ هزار نفر زیاد شده است. این وضعیت، این سوال را به ذهن متبادر می‌کند که چگونه ممکن است همزمان با رخ دادن جنگ و شنیده شدن اخبار گاه و بی‌گاه از تعدیل کارمندان، نرخ بیکاری با کاهش روبه‌رو شده باشد. در پاسخ به این سوال، دو موضوع را باید در نظر گرفت. نخست اینکه جنگ تا روز سوم تیر ماه ادامه پیدا کرد و بخش عمده‌ای از تعدیل‌های انجام شده پس از اجرای آتش‌بس صورت پذیرفت و موضوع دوم اینکه بخش عمده تعدیل‌شدگان در این مدت، شاغلان پاره‌وقت و کسانی بودند که شغلشان به لحاظ تقسیم‌بندی‌های آماری، در رسته اشتغال ناقص قرار می‌گرفت؛ آمارها نشان می‌دهد در فصل بهار۱۴۰۴، نسبت به بهار۱۴۰۳، تعداد شاغلان در حوزه اشغال ناقص حدود ۳۰۰ هزار نفر (معادل ۱۵ درصد شاغلان در این رسته) کاهش یافته است. به این ترتیب به نظر می‌رسد اثر جنگ در آمار اشتغال بهار، بیشتر در حوزه اشتغال ناقص خود را نمایان کرده است و اثر گسترده‌تر آن در حوزه اشتغال، در فصل بعد خود را نمایان خواهد کرد.

آمار بیکاری
آمارهای اعلامی نشان می‌دهد نرخ بیکاری در بهار 1404، 7.7 درصد بوده است که نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش 0.4 واحد درصدی را ثبت کرده است. علاوه بر این، نرخ مشارکت نسبت به مدت مشابه سال قبل بدون تغییر مانده و رقم 41.2درصد را ثبت کرده است. نسبت اشتغال در این میان افزایش 0.2واحد درصدی را تجربه کرده و به 38.2درصد رسیده است.
بررسی این آمارها حاکی از آن است که جمعیت فعال در این فصل نسبت به مدت مشابه سال قبل، حدود 283هزار نفر افزایش یافته است. با این حال، میزان جمعیت شاغل 377هزار نفر افزایش یافته است. به همین دلیل، نرخ بیکاری در این مدت، با کاهش 0.4 واحد درصدی روبه‌رو شده است.
آمارها همچنین نشان می‌دهد تعداد شاغلان در رسته اشتغال ناقص (افراد شاغل در مشاغلی است که کمتر از 44ساعت در هفته وقت می‌گیرند) در فصل بهار 1403، یک‌میلیون و 952هزار نفر بوده‌اند با این حال، تعداد شاغلان در این رسته در بهار سال 1404، به یک میلیون و660هزار نفر کاهش یافته که حاکی از کاهش حدود 15درصدی تعداد شاغلان در این رسته است.
بررسی داده‌های رسمی منتشرشده از وضعیت بازار کار در بهار۱۴۰۴، تصویری چندلایه و در عین حال متناقض از تحولات اشتغال و بیکاری در کشور ارائه می‌دهد. طبق اعلام مرکز آمار ایران، نرخ بیکاری در سه‌ماه نخست سال ۱۴۰۴ به 7.7درصد رسیده است که نسبت به دوره مشابه سال قبل، کاهش 0.4واحد درصدی را نشان می‌دهد. 
این در حالی است که به‌نظر می‌رسد فضای اقتصاد ایران در این مدت تحت‌تاثیر شرایط خاصی از جمله وقوع جنگ در ماه پایانی فصل بهار و تعدیل‌های نیروی انسانی در برخی بخش‌ها بوده است. این شرایط، سوالی اساسی را مطرح می‌کند: چگونه ممکن است در شرایطی که جنگی محدود ولی پرهزینه در جریان بوده، کاهش محسوس نرخ بیکاری گزارش شود؟ آیا آمارهای رسمی واقعیت‌های بازار کار را به‌درستی بازتاب می‌دهند یا باید منتظر آثار واقعی این تحولات در فصل‌های بعدی باشیم؟

 واقعیت پنهان در پشت ارقام
ارقام در نگاه اول خبر از بهبود نسبی بازار کار می‌دهند؛ اما تحلیل عمقی‌تر این اعداد، حکایت از روندی پیچیده‌تر دارد. نکته مهم اینکه جمعیت فعال اقتصادی در این فصل، حدود ۲۸۳هزار نفر نسبت به مدت مشابه سال قبل افزایش یافته است. همزمان، جمعیت شاغل با رشدی بیشتر، معادل ۳۷۷هزار نفر افزایش یافته است. به همین دلیل، نرخ بیکاری با کاهش روبه‌رو شده است. اما منشأ این رشد اشتغال چیست؟ پاسخ این سوال تا حد زیادی در جزئیات آماری نهفته است. بررسی‌ها نشان می‌دهد بخش عمده اشتغال ایجادشده در این مدت در بخش‌های خدمات و صنعت بوده است. 
یکی از شاخص‌هایی که کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد، اما نقش کلیدی در تحلیل بازار کار دارد، نرخ مشارکت اقتصادی است. این نرخ که به نسبت جمعیت فعال (شاغلان و بیکاران) به کل جمعیت در سن کار اشاره دارد، در بهار۱۴۰۴ بدون تغییر نسبت به سال قبل، در سطح 41.2درصد باقی مانده است.
ثبات نرخ مشارکت در شرایطی که جمعیت شاغل افزایش یافته است، می‌تواند به دو صورت تفسیر شود: یا ورودی جدیدی به بازار کار وجود نداشته و تنها بیکاران قبلی جذب شده‌اند یا اینکه بخشی از افراد از بازار کار خارج شده و در دسته جمعیت غیرفعال اقتصادی قرار گرفته‌اند. اگر فرض دوم را مد نظر قرار دهیم، این احتمال تقویت می‌شود که بخشی از جمعیت به‌دلایل گوناگون از جست‌وجوی شغل منصرف شده‌اند و این موضوع، خود می‌تواند نشانه‌ای از کاهش امید به یافتن شغل یا تضعیف انگیزه اقتصادی باشد.

 آثار تاخیری جنگ بر بازار کار
اگرچه جنگ در ماه پایانی فصل بهار رخ داد، اما باید توجه داشت که پیامدهای اقتصادی آن، به‌ویژه در بازار کار، معمولا با تاخیر ظاهر می‌شود. بسیاری از تعدیل‌های نیروی انسانی، تعویق پروژه‌ها، کاهش سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و افت فعالیت‌های اقتصادی، در فصل تابستان و پس از تثبیت شرایط سیاسی و امنیتی رخ خواهد داد. بنابراین، آمار بیکاری منتشرشده مربوط به بهار، به‌نوعی تصویر پیشاجنگ محسوب می‌شود. از این منظر، می‌توان انتظار داشت که در گزارش‌های بعدی، به‌ویژه آمار فصل تابستان، اثرات واقعی‌تر و کامل‌تری از تحولات جنگ بر بازار کار مشاهده شود. در این میان، میزان بازگشت اشتغال ناقص، توان دولت در بازسازی مشاغل از بین‌رفته و جهت‌گیری سیاست‌های اقتصادی، نقشی تعیین‌کننده خواهند داشت.
یکی از کلیدی‌ترین مفاهیم در فهم تحولات اخیر بازار کار، مساله اشتغال ناقص است. براساس تعریف رسمی، اشتغال ناقص به وضعیتی اطلاق می‌شود که افراد در طول هفته کمتر از ۴۴ساعت کار کرده و علاقه‌مند به افزایش زمان کار خود هستند. این نوع اشتغال معمولا شامل مشاغل پاره‌وقت، موقتی یا مشاغلی با درآمد اندک است که ثبات شغلی پایینی دارند. بررسی‌ها نشان می‌دهد در این مدت، تعداد شاغلان در رسته اشتغال ناقص 292هزار نفر کاهش یافته است. آمار رسمی از کاهش نرخ بیکاری در بهار ۱۴۰۴ خبر می‌دهند؛ اما تحلیل دقیق‌تر این آمار، حکایت از پدیده‌ای چندوجهی دارد. 
در عین حال، وقوع جنگ و پیامدهای آن، هنوز به‌صورت کامل در آمارهای فعلی منعکس نشده است و انتظار می‌رود در فصل تابستان، با واقعیت سخت‌تری در حوزه اشتغال مواجه شویم. برای مقابله با این وضعیت، حفظ صلح مهم‌ترین استراتژی است که در کشور باید مورد توجه قرار بگیرد. علاوه بر این، به کار‌گیری سیاست‌های حمایتی محدود برای کسب و کارهای کوچک، راهکار دیگری است که می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. با این حال، معضل‌های بلندمدت اقتصاد ایران همچون تحریم‌ها و عدم ثبات در حوزه اقتصاد کلان، مهم‌ترین موضوعاتی است که باید برای رفع آنها برای بهبود وضعیت اقتصاد ایران قدم برداشت. اقتصاد ایران امروز بیش از هر زمان دیگری نیازمند بازنگری در سیاست‌های متمرکز بر اشتغال پایدار است؛ زیرا تنها در این صورت است که می‌توان امید داشت آمارهای مثبت، با واقعیت‌های زندگی مردم نیز همراستا باشند.
انتهای پیام/