به گزارش نصر جذاب‌ترین بخش بازدید حضور در اتاق کنترل ماهواره خیام بود. ما به عنوان افرادی که سال‌ها در حوزه ترویج دانش نجوم و صنعت فضایی فعالیت داریم، بارها فیلم‌هایی از اتاق کنترل ایستگاه فضایی بین‌المللی و مرکز پرتا‌ب‌های فضایی کشورهای دیگر را از رسانه‌ها دیده‌ایم.
اما دیدن اینکه چنین امکاناتی در حوزه فضایی ایران نیز وجود دارد بسیار هیجان‌انگیز و غرور‌آفرین بود. در این گزارش با بخشی از امکانات و فعالیت‌های مرکز ماهدشت آشنا می‌شوید.
مرکز فضایی ماهدشت در سال ۱۳۵۴ در ۷۰ کیلومتری جنوب غربی تهران تاسیس شد. حوزه فعالیت این مرکز سنجش از دور و اکتشافات فضایی است. وسعت این مرکز در حال حاضر 220 هکتار است.
مطالعات نجوم، رصدخانه خیام، رصدخانه اپوسوس، پایش ماهواره‌ای سطح زمین، آزمایشگاه ملی سنجش از دور و پردازش اطلاعات و تولید تصاویر از جمله فعالیت‌هایی است که در این مرکز انجام می‌گیرد. این مرکز در حال ایجاد شبکه‌های نجومی مشترک با کشورهای دیگر، توانمندسازی معلمان و دانش‌آموزان در زمینه علوم فضایی است.
مرکز فضایی ماهدشت مسئولیت کنترل و مدیریت عملیات ماهواره‌های سنجش از دور را بر عهده دارد. این مرکز به عنوان یک پایگاه تحقیقاتی، به توسعه فناوری‌های فضایی و سنجش از دور کمک می‌کند.
در ابتدای این بازدید، نشست هم‌اندیشی و پرسش و پاسخ با حضور مهندس طاهرزاده ریاست مرکز و دکتر محمدی مدیرکل حقوقی سازمان فضایی ایران و متخصصان پایگاه فضایی ماهدشت برگزار شد.
در این نشست گزارشی از فعالیت‌های مرکز ماهدشت و ماهواره‌های سنجش از دور ارائه شد. به گفته مسئولان مرکز، این مرکز فضایی در حال ایجاد همکاری‌های بین‌المللی با کشورهای دیگر است که می‌تواند به تبادل دانش و فناوری در زمینه فضایی کمک کند.
با توجه به این نقش‌ها، مرکز فضایی ماهدشت به عنوان یک نهاد کلیدی در برنامه‌های فضایی ایران، به پیشرفت‌های علمی و فناوری در این حوزه کمک شایانی می‌کند و انتظار می‌رود در آینده نزدیک به دستاوردهای بیشتری دست یابد.
بعد از نشست، شورای آیاز از مرکز کنترل عملیات ماهواره سنجش از دور خیام، ایستگاه‌های دریافت داده‌های ماهواره‌ای، مرکز اخذ تصاویر و داده‌های ماهواره‌ای، آنتن ده متری و رصدخانه‌ها بازدید کردند و با میزان پیشرفت کشورمان در حوزه صنعت فضایی آشنا شدند.
مشاهده یک گذر ماهواره خیام از فراز مرزهای ایران و فرآیند دریافت داده از آن به طور زنده در اتاق کنترل ماهواره خیام از دیگر بخش‌های این برنامه بود.
کاربردهای ماهواره خیام
ماهواره خیام، ماهواره سنجش از دور سازمان فضایی ایران است که در ۱۸ مرداد ۱۴۰۱ توسط ماهواره بر روسی سایوز از پایگاه فضایی بایکونور قزاقستان به مدار نزدیک زمین پرتاب شد. عملیات کنترل، ارسال فرمان و دریافت داده ماهواره در ایران و در مرکز کنترل فضایی سازمان فضایی ایران در ماهدشت انجام می‌شود.
این ماهواره قادر است تصاویری با دقت یک متر از زمین تهیه کند. از تصاویر ماهواره سنجش از دور خیام به منظور پایش محیط زیست مانند رصد خشکسالی، آتش‌سوزی‌ها و تغییرات پوشش گیاهی، بلایای طبیعی، مدیریت منابع طبیعی همچون کشاورزی و منابع آب به منظور کمک به کشاورزان برای درک وضعیت خاک با هدف بهینه‌سازی کشت و برداشت، پایش وقوع گرد و غبار و آلودگی هوا و آب، برنامه‌ریزی شهری و کاربری اراضی استفاده می‌شود.
رصدخانه‌های مرکز
این مرکز دارای دو رصدخانه است: رصدخانه اپوسوس و رصدخانه خیام. این رصدخانه‌ها به منظور رصد اجرام آسمانی و جمع‌آوری داده‌های نجومی طراحی شده‌اند.
یکی از رصدخانه‌ها دارای تلسکوپ 16 اینچی اشمیت کاسگرین مدل LX200 Meade است که قابلیت تصویربرداری و اتصال به کامپیوتر را دارد و تلسکوپ‌های دیگر با اندازه‌های مختلف است که برای رصد اجرام نزدیک و ماهواره‌های عبوری از فضای کشور استفاده می‌شوند.
مرکز فضایی ماهدشت توسط این رصدخانه‌ها، به توسعه دانش فضایی و نجومی نیز در ایران کمک می‌کند و به عنوان یک مرکز آموزشی برای علاقه‌مندان به نجوم عمل می‌کند. تلسکوپ 16 اینچ دابسونی، تلسکوپ 6 اینچ نیوتنی، تلسکوپ خورشیدی 90 میلیمتری و چندین ابزار رصدی پیشرفته در این مرکز استفاده می‌شود. از جمله خدمات تخصصی و منحصر‌به‌فرد رصدخانه خیام، ارائه امکانات نورسنجی و اخترسنجی اجرام سماوی است. منجمان از طریق نورسنجی ستارگان آسمان و اجرام سماوی به اطلاعات ارزشمندی از تحولات این اجرام و شناخت جهان هستی دست می‌یابند. یکی از فعالیت‌های رصدخانه خیام، ثبت روزانه تصاویر خورشید است. این تصاویر علاوه بر انتشار عمومی، در راستای تحقیقات مربوط به فیزیک خورشید، اقلیم فضایی و پایش وضعیت تغییرات لایه‌های جو زمین در اختیار محققان قرار می‌گیرند.
پروژه بزرگ اپوسوس
پروژه تلسکوپ اپتیکی اپوسوس (OPUSOS) یکی از پروژه‌های مهم در مرکز فضایی ماهدشت است که با هدف رصد و شناسایی اجرام فضایی، زباله‌ها و مصنوعات فضایی که به دور زمین می چرخند انجام می‌گیرد. این پروژه در دو فاز شامل ایجاد شبکه‌ای با هدف ردیابی اشیاء و پسماندهای فضایی در مدار لئو(LEO )، تهیه امکانات جدید و گسترش توانایی برای ردیابی اشیا و پسماندهای فضایی در مدار ژئو (GEO ) و مئو (MEO ) برای مقاصد صلح آمیز است. اپوسوس یک پروژه بین‌المللی از سوی اپسکو است که در ایران فعال و در حال استفاده است.
ایستگاه‌های گیرنده مرکز
ایستگاه‌های گیرنده NOAA/HRPT،TERRA/MODIS و FY2C در این مرکز فعال است. اطلاعات ماهواره‌ای بصورت روزانه و شبانه دریافت شده و بعد از انجام پردازش‌های مختلف، آرشیو می‌شود.
به گفته مسئولان مرکز، تعدد ایستگاه‌های زمینی می‌تواند زمان ارتباط با ماهواره و بهره‌گیری از آن را افزایش دهد، دو ایستگاه زمینی جدید در شمال‌غرب و شمال شرق کشور برای افزایش زمان ارتباط با ماهواره های ایرانی در حال ساخت است که به زودی از آن‌ها بهره‌برداری خواهد شد.
در پایان این بازدید یک روزه، شورای انجمن نجوم آیاز تبریز، با مهندس مرتضی نیکخو مدیرکل حوزه ریاست، روابط عمومی و دبیرخانه شورای عالی فضایی دیدار کرده، درباره چالش‌های فعالیت‌های فضایی کشور و همچنین برنامه‌های این انجمن در حوزه ترویج دانش و صنعت فضایی به ویژه جشنواره کشوری «رویای کهکشانی من» گفتگو و تبادل نظر کردند.
مریم فخیمی
انتهای پیام/