فیلترشکن علیه امنیت بانکی

به گزارش نصر، صبح روز گذشته، یازدهمین همایش سالانه بانکداری نوین و نظام‌های پرداخت با محوریت زیست‌بوم بانکداری هوشمند، حکمرانی دیجیتال و نظارت فعالانه در سالن همایش‌های برج میلاد برگزار شد. این رویداد با حضور چهره‌های شاخصی مانند رئیس‌کل بانک مرکزی، وزیر ارتباطات، رئیس پژوهشکده پولی و بانکی و رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس برگزار شد. یکی از نکات قابل ذکر، جای خالی عبدالناصر همتی، وزیر اقتصاد، در این همایش بود.
همایش پولی و بانکی که هر ساله با حضور وزیر اقتصاد برگزار می‌شد، امسال به دلیل سفر کاری همتی، شاهد جای خالی او بود. با‌این‌حال، نکات قابل‌توجهی در همایش مطرح شد؛ از اعتراف وزیر ارتباطات به تهدید بودن فیلترشکن‌ها گرفته تا اذعان رئیس کل بانک مرکزی به افزایش حملات سایبری به بانک‌ها طی دو سال اخیر. فرزین برای نخستین‌بار از افزایش حملات سایبری به شبکه بانکی کشور طی دو سال گذشته خبر داد. این در حالی است که پیش‌تر چنین حملاتی معمولا تکذیب یا به حاشیه رانده می‌شدند. او تاکید کرد که این حملات پیچیده‌تر شده‌اند و نیاز به تدابیر جدی‌تری برای حفاظت از سیستم بانکی وجود دارد.
پس از صحبت‌های فرزین، وزیر ارتباطات نیز با اشاره به نکاتی در مورد هوش مصنوعی و... در لفافه انتقاداتی به فیلترینگ در کشور وارد کرد و با مطرح کردن یک نظرسنجی، نشان داد که فیلترینگ در همه این سال‌ها شکست خورده است. او در صحبت‌های خود گفت: «فیلترشکن‌ها به ویژه آنها که رایگان‌اند، از گوشی افراد به عنوان قربانی استفاده می‌کنند و همین فیلترشکن‌ها علیه زیرساخت‌های کشور اقدام می‌کنند و تهدید امنیتی محسوب می‌شوند.» البته این همه ماجرا نبود؛ در سمت دیگر نیز رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس، مهر تاییدی بر ناترازی‌های انرژی در کشور زد و گفت: «ایران، که تا پنج سال پیش صادرکننده سوخت بود، اکنون به واردکننده تبدیل شده است.»

تحول بانکداری هوشمند
یازدهمین همایش سالانه «بانکداری نوین و نظام‌های پرداخت» با صحبت‌های کوروش پرویزیان، رئیس پژوهشکده پولی و بانکی آغاز شد. او در بیانیه خود گفت: پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۸، صنعت بانکی بیش از ۲۰درصد از کل هزینه جهانی در زمینه هوش مصنوعی را به خود اختصاص دهد. این در حالی است که تبدیل داده‌ها به ارزش از طریق هوش مصنوعی، یا به عبارتی خلق ارزش در نسل چهارم بانکداری، نیازمند شکل‌گیری نگرش اکوسیستمی در این صنعت است. او اضافه کرد که نقش زیست‌بوم‌ها در تحول دیجیتال و حرکت به سوی بانکداری هوشمند غیرقابل انکار است و تعامل میان بازیگران مختلف این زیست‌بوم ضروری و اجتناب‌ناپذیر است. در نگرش اکوسیستمی، بانک‌ها دیگر صرفا به‌عنوان یک کسب‌وکار مستقل دیده نمی‌شوند، بلکه جزئی از یک شبکه به‌هم‌پیوسته از بازیگران مختلف هستند که عملکرد هرکدام بر سرنوشت کل زیست‌بوم اثرگذار است. این مفهوم در حوزه بانکداری و خدمات مالی به پدیده‌ای مهم تبدیل شده است.
رئیس پژوهشکده پولی و بانکی همچنین به دو دیدگاه در مورد تعامل هوش مصنوعی و نظارت بانکی اشاره کرد. اولین دیدگاه مربوط به کاربرد فناوری‌های داده‌محور برای تقویت و افزایش کارآیی سیستم‌های نظارت بانکی است، در‌حالی‌که دیدگاه دوم به ریسک‌ها و مخاطرات استفاده از هوش مصنوعی در صنعت مالی و بانکی می‌پردازد. پرویزیان ادامه داد: در سال‌های اخیر اقدامات قابل‌توجهی در زمینه فراهم کردن زیرساخت‌های قانونی برای توسعه هوش مصنوعی و بانکداری هوشمند انجام شده است. تصویب سند ملی هوش مصنوعی و تاسیس مرکز هوش مصنوعی شبکه بانکی از جمله این اقدامات قانونی است. او افزود: طبق قانون جدید بانک مرکزی، تنظیم‌گری و نظارت بر رمزپول‌ها و مبادلات آنها به‌عنوان یکی از وظایف نهاد ناظر در نظر گرفته شده است، و رفع خلأهای قانونی در این حوزه یکی از محورهای کلیدی همایش امسال است.

صدای پای رمزریال
پس از پرویزیان، نوبت به فرزین رسید؛ البته باید گفت حضور فرزین در جمع خبرنگاران با نکات بسیار جالبی برای آنها همراه بود؛ از حذف شدن دلار در روابط ایران و روسیه گرفته تا خبر شنیده شدن صدای پای رمزریال. محمدرضا فرزین، رئیس کل بانک مرکزی، با اشاره به دستاوردهای بانک مرکزی در زمینه فناوری‌های نوین، اعلام کرد که شبکه شتاب ایران با دسترسی ۹۹درصدی و سرعت عملکرد کمتر از ۲ثانیه، به یکی از پیشروترین شبکه‌های پرداخت در منطقه تبدیل شده است. فرزین در ادامه به اهمیت توسعه و مقررات‌گذاری در نظام‌های پرداخت اشاره کرد و گفت: «این موضوع از وظایف اصلی بانک‌های مرکزی در سطح جهانی است.» او با تاکید بر چالش‌های ناشی از تحریم‌ها در تعاملات بین‌المللی بانکی، از سامانه‌ای جدید به نام ای‌سی‌یومر (ACUMER) خبر داد. گفت: «با وجود این چالش‌ها، ما تلاش کرده‌ایم تعاملات خود را حفظ کنیم و از ابزارهای نوین مانند سامانه ای‌سی‌یومر استفاده کنیم.» گفتنی است که فرزین اشاره‌ای به سازوکار این سامانه نکرد و باتوجه به اینکه پس از پایان همایش نیز باید در دولت حضور می‌یافت، مجالی برای پرسش و پاسخ برای خبرنگاران باقی نماند و باز هم خبرنگاران به پاسخ پرسش‌های خود نرسیدند.
ناگفته نماند که در نشست اطلاعات کوتاهی از این سیستم مطرح شد. رئیس کل بانک مرکزی درباره استفاده از سوئیفت در مبادلات بین‌المللی گفت: «به جای سوئیفت، برای اعضای اتحادیه پایاپای آسیایی سامانه ای‌سی‌یومر را طراحی کردیم که از استانداردهای سوئیفت نیز بهره می‌برد و از ۱۰مهرماه عملیاتی شده است.» در همین راستا، فرزین با اشاره به آزمایش ریال دیجیتال، اظهار کرد که این پروژه در‌حال‌حاضر در مرحله تست است و در آینده‌ای نزدیک، پنج بانک به استفاده از این سیستم خواهند پیوست.

استقبال بانک مرکزی از هوش مصنوعی
فرزین در ادامه صحبت‌هایش اشاره کرد که بانک مرکزی به استقبال از هوش مصنوعی می‌رود. او در خصوص علت این امر به افزایش حملات سایبری در دو سال اخیر اشاره کرد و گفت که تقویت پایداری شبکه بانکی کشور باید انجام شود و افزود: «در این راستا اقدامات خوبی انجام شده، اما هنوز کافی نیست.» در ادامه نیز از راه‌اندازی مرکز هوش مصنوعی در بانک مرکزی خبر داد و گفت که این فناوری می‌تواند به تقویت نظارت بر پول‌شویی و سایر اقدامات نظارتی کمک کند. حالا باید دید که آیا تیغ دولبه هوش مصنوعی که ستار هاشمی، وزیر ارتباطات آن را از بمب اتم هم خطرناک‎‌تر دانست، می‌تواند به کمک بانک مرکزی بیاید یا خیر.

تهاتر ۱۳۰هزار میلیاردی برای سوخت
شمس‌الدین حسینی، رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس، از دیگر حاضران این همایش بود؛ البته که به گفته خودش، قرار بود به دلیل جلسات کمیسیون تلفیق در همایش حضور نداشته باشد اما جای خالی همتی و نیز اصرارهای برگزارکنندگان نشست، او را ناچار به حضور کرد. البته که حسینی در انتهای صحبت‌هایش حضور در این همایش را مفیدتر از شرکت در جلسه کمیسیون تلفیق خواند.
صبحت‌های حسینی از همان ابتدا تلخ آغاز شد؛ او در جملات ابتدایی خود به ناترازی‌های کشور اشاره کرد و گفت: «امروز مهم‌ترین دغدغه ما، تداوم ناترازی‌هاست؛ چراکه این ناترازی‌ها دیگر محدود به یک حوزه خاص نیستند و به صورت مرکب و سرایت‌پذیر گسترش یافته‌اند. در چنین شرایطی، ضروری است که حکمرانان با جدیت و مسوولیت بیشتری به این مساله توجه کنند. در کمتر از پنج سال، از جایگاه صادرکننده سوخت به واردکننده سقوط کرده‌ایم. متاسفانه در‌حال‌حاضر ۱۳۰هزار میلیارد تومان برای تهاتر سوخت تخصیص یافته است که نشان‌دهنده عمق مشکلات ما در این حوزه است.»
او در بخش دیگری از سخنانش به اهمیت اقتصاد دیجیتال پرداخت و گفت: «ما در تنظیم قوانین مربوط به اقتصاد دیجیتال بسیار عقب هستیم. با‌این‌حال، نباید به بهانه قانون‌گذاری، جلوی شتاب تکنولوژی را بگیریم. پیشرفت فناوری امری توقف‌ناپذیر است و نباید منافع مردم در استفاده از این فناوری‌ها نادیده گرفته شود.»
نکته جالب دیگر صحبت‌های حسینی، باور او به رمزارزهای دیجیتال بود. رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس در این خصوص به خاطره‌ای از دانشجویانش اشاره کرد و گفت یکی از دانشجویانش توانست با خرید بیت‌کوین و فروش آن‌ پس از مدتی، یک خودرو خریداری کند. او با اشاره به ظهور ارزهای دیجیتال در نظام اقتصادی جهان اظهار کرد: «ارزهای دیجیتال، از جمله بیت‌کوین، دیگر صرفا به یک کشور خاص تعلق ندارند و به دارایی‌هایی جهانی تبدیل شده‌اند. یکی از اهداف برنامه هفتم توسعه این است که سهم اقتصاد دیجیتال از تولید ناخالص داخلی (GDP) به ۱۰درصد برسد. در این حوزه جاماندگی جدی داریم و باید با تلاش مضاعف از این فرصت‌ها بهره بگیریم.»

زیرکی وزیر در به تصویر کشیدن شکست فیلترینگ
در پایان نوبت به ستار هاشمی، وزیر ارتباطات رسید؛ وزیری که با زیرکی در همایش، شکست فیلترینگ را با طرح یک نظرسنجی به تصویر کشید. او از حاضران همایش خواست که «افرادی که فیلترشکن دارند، دست خود را بالا بگیرند». پس از این نظرسنجی جمع کثیری از حاضران دست خود را بالا گرفتند و وزیر نیز در جمله‌ای گفت: «این را که از ما نمی‌پذیرند.» و ادامه داد: «بر اساس آمار، روی ۸۳.۵درصد از گوشی‌های تلفن همراه در کشور، فیلترشکن نصب است. به نظر می‌رسد آمار اینجا (سالن همایش) بیشتر است!» و سپس با تایید صحبت‌های فرزین در خصوص افزایش حملات سایبری به نظام بانکی طی دو سال اخیر گفت: «ارتباط میان استفاده از فیلترشکن و حمله به زیرساخت‌های بانکی، غیرقابل انکار است.»

هشدار وزیر: مصرف‌کننده فناوری نشویم
وزیر ارتباطات در ادامه به نقش حیاتی هوش مصنوعی در آینده اشاره کرد. او تاکید کرد که اگر به سمت بهره‌گیری از این فناوری حرکت نکنیم، بخش قابل‌توجهی از فرصت‌های شغلی خود را از دست خواهیم داد. به باور او، در دنیای پیش رو، انجام کارهای روزمره و تکراری دیگر جایگاهی برای انسان نخواهد داشت. هاشمی به تعامل تنگاتنگ حوزه‌های داده، هوش مصنوعی و فناوری‌های پیشرفته در حفظ و توسعه کسب‌وکارها اشاره کرد و بر اهمیت یادگیری و تسلط بر این مهارت‌ها تاکید کرد. او گفت: «نمی‌توانیم وجود هوش مصنوعی را انکار کنیم؛ بلکه باید آن را بشناسیم و از ظرفیت‌های بی‌پایان آن استفاده کنیم.» وزیر ارتباطات همچنین هشدار داد که اگر در این مسیر تعلل کنیم، تنها به مصرف‌کننده فناوری تبدیل خواهیم شد.
او با مثالی از تغییر نسل‌ها، به فاصله‌ای که ممکن است در فهم و ارتباط میان والدین و فرزندان ایجاد شود، اشاره کرد: «امروزه بچه‌های ما حتی بدون شرکت در کلاس زبان، از واژگان لاتین استفاده می‌کنند که ما برای درک آنها نیازمند دیکشنری هستیم. این موضوع نشان می‌دهد حکمرانی باید با نگاه متفاوتی پیش برود.» هاشمی در ادامه به خطرات ناشی از استفاده نادرست از هوش مصنوعی پرداخت و این فناوری را حتی مخرب‌تر از انرژی اتمی توصیف کرد. او گفت: «در صورت استفاده غلط، هوش مصنوعی می‌تواند زیرساخت‌های حیاتی یک کشور را از کار بیندازد؛ در‌حالی‌که انرژی اتمی تحت نظارت قرار می‌گیرد. دسترسی به هوش مصنوعی از طریق الگوریتم‌ها بسیار آسان‌تر است و این فناوری می‌تواند در عین پیشرفت، تهدیدی جدی باشد.»