یادداشت/

تحلیل پراکندگی آرای نامزدها در انتخابات ریاست جمهوری 1403

1403/05/02 - 14:30 - کد خبر: 117113 نسخه چاپی

بر خلاف دو دوره از انتخابات غیررقابتی مجلس در سال‏های 1398 و 1402 و نیز انتخابات ریاست جمهوری 1400، در دور دوم انتخابات ریاست جمهوری چهاردهم، میزان مشارکت در رقابتی نفسگیر با 10 درصد افزایش نسبت به دور اول به بیش از ۳۰ میلیون رسید که با توجه به آمار واجدین شرایط رای ۶۱ میلیون نفری، مشارکت به ۴۹.۶۸ درصد افزایش یافت و مسعود پزشکیان، ۱۶ میلیون و ۳۸۴ هزار رای (53.66 درصد آرا) و سعید جلیلی ۱۳ میلیون و ۵۳۸ هزار رای (44.34 درصد آرا) را کسب کردند و نزدیک به 2 درصد از آرا (607 هزار) نیز باطله بوده است.

نتایج نهایی چهاردهمین دورة انتخابات ریاست جمهوری و رفتار انتخاباتی مردم را می‎توان بر مبنای چند رویکرد سیاسی، جغرافیایی، و جامعه شناختی و اقتصاد سیاسی تحلیل و ارزیابی نمود. طبعاً تاکید بر رهیافت واحد برای تحلیل چنین پدیده سیاسی ملی و مهم چندان منطقی و رهگشا نخواهد بود. در این چارچوب و بر مبنای رویکردی ترکیبی به اختصار بنیان‌های جهت دهی رفتار پراکندگی آرای انتخابات بررسی می‎گردد؛
در رویکرد سیاسی، پراکنش آرا بر مبنای نقش مولفه ‎هایی مانند میزان تاثیرگذاری جناح‎ها، احزاب و نقش شخصیت‎های سیاسی و نیز تاثیر الگوی رقابت انتخاباتی بر رفتار و گرایش انتخاباتی شهروندان تحلیل می‎گردد. در رویکرد جغرافیایی، تاثیر همجواری سرزمینی، نقش ویژگی‏های محیطی و ژئوپلتییکی، موقعیت مرزی یا مرکزی بر رفتار انتخاباتی شهروندان مورد توجه است و در رویکرد جامعه شناختی، نقش متغیرهایی مانند قومیت و مذهب و ویژگی ‎های هویتی بر رفتار انتخاباتی تحلیل می‎گردد. در رهیافت اقتصاد سیاسی، تاثیر عواملی مانند شاخص‏های رفاهی، الگوی توسعه ملی، و نابرابری‎های اقتصادی در مناطق بررسی می‎شود. در این یادداشت کوتاه با توجه به این رهیافت‎های تحلیلی، به اختصار به نکاتی در تحلیل الگوی پراکنش آرای انتخاباتی استان‎ها و مناطق کشور پرداخته می‎شود؛ قبل از ورود به تحلیل در جدول زیر میزان مشارکت استان‎ها در دور اول و دوم و نیز توزیع و پراکندگی آرای انتخاباتی دو کاندید در مرحله دوم انتخابات ریاست جمهوری ارائه می‎شود. در این جدول ردیف‎های به رنگ آبی بیانگر رای اکثریت مردم استان به مسعود پزشکیان، ردیف‌های به رنگ نارنجی نشانگر رای اکثریت مردم استان به سعید جلیلی و ردیف‎های رنگ زرد نشانگر رای تقریباً بینابین دو کاندید در این استان‌ها می‎باشد. 

جدول؛ میزان مشارکت استان ها و پراکندگی آرای انتخاباتی در مرحله دوم انتخابات ریاست جمهوری 1403
 
  میزان مشارکت استان پزشکیان جلیلی
استان مجموع آرا
(دور دوم)
درصد مشارکت تعداد رای درصد آرا تعداد رای درصد آرا
دور دوم دور اول
آذربایجان شرقی 1979110 62.22 44 1672193 84.49 291559 14.73
آذربایجان غربی 1318839 51.3 40 1114943 84.5 191318 14.5
اردبیل 681186 65.5 48.8 556134 85 110731 15
اصفهان 1832824 48.56 41 702975 38 1080923 58.97
البرز 855924 48.8 40.3 480282 56.11 357838 41.80
ایلام 271372 56.78 47 180004 66.33 84875 31.27
بوشهر 460039 57.12 46.5 219830 47.78 228071 49.57
تهران 4064106 39.7 33 2196357 54 1773863 43.64
زنجان 488752 57 46 296087 60.58 184777 37.80
چهارمحال بختیاری 378404 47.9 40 185178 48.93 187359 49.51
خراسان  جنوبی 427780 70.08 64.15 136738 31.96 284262 66.45
خراسان رضوی 2833769 57.98 49.39 1080675 38.13 1696006 59.84
خراسان شمالی 380612 53.4 45 183487 48.20 189383 49.75
خوزستان 1569413 40.70 29.6 714550 45.52 813201 51.81
    سمنان 297456 55.64 49.11 110860 37.26 177577 59.7
سیستان و بلوچستان 968371 51 40 654639 67.6 299651 31
فارس 1775802 48 36.3 883813 49.79 856567 48.2
قزوین 492270 51.32 42.8 258006 52.41 224455 45.59
قم 548402 64.38 56.2 164905 30 369862 67.44
کردستان 374515 29.24 23 284095 75.85 76217 20.35
کرمان 1276092 55 46 479249 37.55 773591 60.62
کرمانشاه 688496 42 31.5 477762 69.39 193870 28
کهکیلویه و بویراحمد 379071 64.7 49.3 174528 46 200063 52.77
گلستان 725355 50.55 41.16 416682 57.44 295348 40.71
گیلان 882924 43.9 32.6 555490 62.91 311551 35.28
لرستان 735030 47 36 359496 48.90 362745 49.35
مازندران 1297634 52.19 42.3 667324 51.43 601185 46.33
مرکزی 558952 48.8 39.9 228033 40.79 317776 56.85
هرمزگان 666775 52.09 57 306995 46 345274 51.78
همدان 711235 48 39 339496 47.73 356438 50.11
یزد 521236 69.44 58.18 253750 48.68 256690 49.24
 
بر مبنای نقشه‎های پراکندگی آرا و مستندات آماری جدول فوق و بهره‎گیری از رهیافت‌های تحلیلی یاد شده، به اختصار نکاتی در تحلیل انتخابات 1403 اشاره می‎گردد.
رویکرد جامعه شناختی؛ شاید مهمترین وجه تمایز انتخابات ریاست جمهوری 1403 با 13 دوره از انتخابات گذشته به پایگاه اجتماعی رای متمایز رئیس جمهور منتخب بر می‌گردد. هر چند تحلیل‎های متعارضی در خصوص پایگاه قومی آرای منتخب این دوره ارائه می‎شود، ولی واقعیت این است که میانگین رای پزشکیان در آذربایجان و مناطق ترک‎نشین کاملاً متفاوت از مناطق مرکزی و شرق کشور می‏ باشد. هر چند در دوره‎های گذشته نیز در رقابت کاندیدهای اصلاح‎طلبان و اصول‎گرایان بسته به فضای سیاسی، آرای اکثریت مردم این منطقه  همچون دیگر مناطق بوده است؛ مثلاً آرای خاتمی و روحانی در اکثریت و در میانگین کشوری بوده و یا میزان رای مرحوم رئیسی نسبت به همتی در اکثریت قرار داشته است، ولی در دو مقطع یعنی 1384 و انتخابات 1403، الگوی رفتار انتخاباتی مردم منطقه کاملاً متمایز از مردم دیگر مناطق کشور بوده است. در سال 1384، مهرعلیزاده در مناطق آذربایجان رای اول را به دست آورد. ولی در 3 استان در انتخابات 1403، فاصلة رای پزشکیان به عنوان یک آذربایجانی با رای جلیلی به بیش از 5.5 برابر (85 درصد در برابر 15 درصد) رسید. در این انتخابات مجموع آرای پزشکیان در چهار استان آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، اردبیل و زنجان به 3.638.429 رای رسید که برابر با 22.2 درصد از کل آرای پزشکیان در سطح کشور می‎باشد. میانگین آرای رئیس جمهور منتخب در سه استان یاد شده نخست، 85 درصد و همراه با زنجان برابر با 78.91 درصد و دارای فاصله زیاد با دیگر مناطق است. چنین آرایی بیانگر رای قومیتی قابل توجه پزشکیان در آذربایجان می‌باشد.
 البته قومیتی بودن رای ایشان صرفاً به خاطر ترک یا آذربایجانی بودن صرف پزشکیان نیست. دلیل مهم این مساله علاوه بر چنین ویژگی در بین بخشی از مردم منطقه، به گفتمان فکری و ادبیات سیاسی و مواضع پزشکیان در خصوص مسائل و مطالبات اقوام و مردم آذربایجان بر می‎گردد که موجب همنوایی دغدغه‎های مردم منطقه نسبت به رویکرد ایشان گردید. به طور مطمئن در غیاب چنین همسویی فکری و چنین رویکردی، آرای پزشکیان افزایش خیره‎کننده‎ای در این منطقه پیدا نمی‎کرد. البته برخلاف انتخابات دوره‎های قبل مجلس و ریاست جمهوری، مشارکت فعال و بسیج گسترده مدنی و سیاسی تشکل‎ها و فعالان هویت‎گرا در آذربایجان تاثیر قابل توجهی در شکل‎گیری فضای مشارکت‎جویانه ایفا نمود.
در همین چارچوب و مبتنی بر این گفتمان و منطق است که علاوه بر مناطق آذربایجان، میانگین درصد آرای پزشکیان در دیگر مناطق قومی نیز مانند کردستان، بلوچستان، ایلام و کرمانشاه در میان شرکت‎کنندگان این استان‎ها برابر با 75 درصد می‏باشدکه 25 درصد بیشتر از میانگین کشوری بوده است و تعداد آرای کل این مناطق نیز برابر با 5239443 بوده که در مجموع 36.3 درصد از کل آرای پزشکیان را شامل می‎شود. علاوه بر این، اکثریت آرای اهل سنت در بلوچستان، گرگان، خراسان شمالی و مناطق کردنشین و نیز قشقایی‎ها و ترکمن‎ها به پزشکیان بوده است. مهمترین زمینه چنین استقبالی از مواضع ایشان، به تاکید بر کثرت‌گرایی، پذیرش واقعیت متکثر جامعه ایرانی و رویکرد این کاندید در ضرورت رفع برخی تبعیض‎ها در خصوص مسائل قومی و مذهبی مانند حضور اقوام و اهل سنت در نظام مدیریتی و یا بهره‎مندی عادلانه از منابع کشور مرتبط می‎باشد. همچنین تاکید بر رفع هرگونه محدودیت‎های ناروا و تاکید بر غیر امنیتی‎سازی مسائل و مطالبات اقوام و اهل سنت از دلایل گرایش به پزشکیان و افزایش قابل توجه میزان مشارکت در میان اقوام و اهل سنت بوده است.  
 


همچنین از رویکرد جامعه شناختی و هویتی، از یک سو سعید جلیلی در مناطقی اکثریت آرا را کسب کرده که دارای جمعیت نسبتاً یکدست بوده و مانند مشهد، کرمان، سمنان، یزد و اصفهان به عنوان مناطق متکثر قومی و مذهبی شناخته نمی‏شود و از سوی دیگر بیشتر استان‎هایی که آرای دو کاندید تقریباً برابر می‏باشد، استان‎هایی هستند که آراء انتخاباتی تحت تاثیر ترکیب جمعیتی و مذهبی دوگانه و یا چندگانه قرار گرفته است. مثلا الگوی رفتار انتخاباتی و تاثیر آرای قشقایی‏ها در استان فارس، ترکمن‏ها در گلستان و خراسان شمالی و یا ترک‎ها در تهران و گیلان، لرها و ترکها در چهارمحال بختیاری، و عرب‏ها در خوزستان و نیز مهاجرین و اهل سنت در هرمزگان موجب تعدیل و توزیع نسبتاً برابر آرا بین دو کاندید شده است. فقط آرای قم بنا به دلایل مذهبی و سیاسی متفاوت با چنین استان‏هایی می‎باشد. نقشه زیر بیانگر هم تاثیر نقش متغیر قومیت و مذهب در پراکنش و توزیع آرای پزشکیان می‎باشد. بر حسب راهنمای سمت راست نقشه، درصدهای پایین رای به رئیس‎جمهور منتخب در مناطقی بوده که رقیب وی سعید جلیلی بیشترین آرا را کسب کرده است.

پراکندگی و میزان آرای پزشکیان در دور دوم انتخابات 1403
 

رهیافت جغرافیایی؛ در چهاردهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری، تاثیر همجواری سرزمینی و منطقه‎ای بر الگوی رفتار انتخاباتی مردم استان‎های مختلف کاملاً آشکار می‎باشد. از این منظر در شمال غرب کشور، 4 استان آذربایجان رفتار انتخاباتی کاملًا همسانی داشته‎اند. همچنین الگوی رفتار انتخاباتی مردم در دو منطقه غرب کشور (کردستان، ایلام، کرمانشاه) و نیز شمال کشور (گیلان، مازندران و گرگان) که از غرب و شمال متصل به شمال غرب می‎باشد، تاثیر واقعیت همجواری جغرافیایی را بر نتایج انتخابات نشان می‎دهد. نقشه‎ها به صراحت بیانگر تاثیر چنین متغیری می‎باشد و آرای همسانی را در این سه منطقه جغرافیایی (شمال غرب، شمال و غرب) به لحاظ گرایش سیاسی اکثریت رای دهندگان نشان می‎دهد. همچنین از رویکرد تاثیر همجواری سرزمینی و اقلیمی، بیشترین آرای سعید جلیلی نیز از مناطق مرکزی، شرقی و استان‎هایی مانند خراسان رضوی، خراسان جنوبی، اصفهان، سمنان، قم، یزد و کرمان بوده که دارای مختصات جغرافیایی و نیز ترکیب جمعیتی تقریباً یکدست می‏باشد.
نقشه‎ زیر نیز میزان مشارکت و پراکندگی آرای انتخاباتی در مرحله دوم انتخابات ریاست جمهوری 1403 را نشان می‎دهد که بر مبنای تعداد و درصد آرای دو کاندید، استان‎ها به سه طیف استان‎هایی که پزشکیان حائز اکثریت آرا شده، استان‎هایی که جلیلی حائز اکثریت آرا شده و استان‎هایی که دو کاندید رای نسبتاً برابری کسب کرده‎اند، تفکیک شده است. نتایج و مختصات این نقشه‎ها، تا حدزیادی با یافته‌ها و تحلیل‏های چند رهیافت مدنظر در این یادداشت منطبق می‎باشد.
 
نقشه میزان مشارکت و درصد آرای دو کاندید در دور دوم انتخابات ریاست جمهوری 1403
 



از رویکرد سیاسی، رقابت نفس‌گیر دو گفتمان و جریان سیاسی در رقابت انتخاباتی و نیز تاثیر و نقش‎آفرینی رسانه‎ها، احزاب و شخصیت‏های سیاسی اصلاح‎طلب مانند خاتمی و ظریف در دور دوم انتخابات ریاست جمهوری، تاثیر تعیین‏کننده‎ای بر افزایش مشارکت از 39 به 49 درصد را نشان می‎دهد. دو قطبی شدن فضای سیاسی موجب نگرانی حامیان دو جناح و ترغیب به مشارکت بیشتر و بازگشت بخشی از شهروندان قهر کرده از صندوق رای گردید. با این وجود ارزیابی نقش و تاثیر جریان‎ها و احزاب سیاسی مانند جبهه اصلاحات و جریان اصول‎گرایی نیاز به تحلیل بیشتری دارد. زیرا رفتار انتخاباتی مردم در این دور از انتخابات در مواجه با دو جبهه سیاسی کاملاً متفاوت با دوره‎های قبل می‎باشد. به این معنی که در دوره‎های پیشین، گرایش‎های سیاسی کلان شهرها و یا شهرهای بزرگ در مناطق پیرامونی و مناطق مرکزی و یا مناطق شرقی و غربی شباهت قابل توجهی به همدیگر داشت و تمایز معنی‎داری را نشان نمی‎داد. مثلاً میزان مشارکت و نیز درصد آرای کاندیدی اصلاح‎طلبان در مناطقی مانند تبریز، زاهدان، سنندج و اهواز همچون اصفهان، مشهد، سمنان و تهران از یک منطق نسبتاً واحدی تبعیت می‎کرد. بر این مبنا میزان مشارکت مردم و درصد رای آقای روحانی در تمام این مناطق در هر دو انتخابات 1392 و 1396 متاثر از گفتمان و راهبرد جریان اصلاح طلب و در میانگین کشوری بود و یا رای مرحوم رئیسی در انتخابات 1400 در برابر رای کاندیدهای رقیب تقریباً در میانگین کشور و متاثر از راهبرد اصول‎گرایان بوده است، ولی در انتخابات زود هنگام 1403 رای کلان شهرها و استان‎های مناطق مرکزی و پیرامونی دو الگوی متمایز را نشان می‏دهد. مثلا برخلاف دوره‌های پیشین، در این انتخابات در شهر‎هایی مانند تهران، شیراز، یزد و قزوین، پزشکیان و جلیلی رقابت تنگاتنگی داشتند و میزان مشارکت نیز پایین و یا در حد میانگین کشوری بوده است. امّا بر خلاف چنین شهرهای مرکزی، میزان رای مردم تبریز و سنندج به پزشکیان چند برابر و یا در زاهدان بیش از 2 برابر بوده است. نقشه‏های توزیع آرای انتخاباتی فوق بیانگر چنین پدیده جدید و متمایزی در رفتار انتخاباتی مردم مناطق مختلف کشور به ویژه در استان‏ها و کلان شهرها می‎باشد.
 
رهیافت اقتصاد سیاسی؛ الگوی توسعه ملی کشور در 100 سال اخیر، الگویی نامتوازن بوده و زمینه توسعه نامتوازن و نامتعادل مناطق را ایجاد و موجب شکل‎گیری وضعیت «مرکز-پیرامون» شده است. بر این مبنا تکوین استان‎های برخوردار و استان‌های محروم، محصول واقعیت تلخ اقتصاد سیاسی مبتنی بر الگوی توسعه نامتوازن در کشور می‌باشد. بر این مبنا بیشترین رای رئیس‎جمهور منتخب در مناطق مرزی و مناطق محروم شکل گرفت. دلیل مهم چنین رفتار انتخاباتی به ویژگی‎های مشترک توسعه نیافتگی، عقب ماندگی زیرساخت‎ها و محرومیت مناطق مرزی و پیرامونی کشور در شاخص‎های رفاهی بر می‏گردد و تاکید پزشکیان بر توزیع برابر و عادلانه منابع، توسعه متوازن و مواضع عدالت‌خواهانه وی برای رفع تبعیض در کشور تاثیر معینی بر رفتار انتخاباتی رای دهندگان در مناطق محروم و توسعه نیافته داشته است.
همچنین در دور دوم انتخابات 1403، فاصله رفتار و گرایش‎های انتخاباتی کلان شهرها، شهرهای متوسط و حتی روستاهای مناطق به حداقل رسید و شباهت قابل توجهی به همدیگر پیدا نمود. مثلاً روستاها و شهرهای آذربایجان و اصفهان همسویی معینی به همدیگر پیدا کردند که چنین پدیده‎ای بیانگر شکل‎گیری روح جمعی فراطبقاتی و فراجناحی در میان مردمان مناطق مختلف کشور و متاثر از اقتصاد سیاسی منطقه‏ای بود و بیشتر در چارچوب شاخص‏های رفاهی، ملاحظات و منافع منطقه‎ای و محلی قابل تحلیل می‎باشد.
شاید بتوان نقشه رتبه بندی محرومیت استان‌ها را گویاترین بیان ممکن در پیوند شاخص های رفاهی و توسعه ای با نقشه سیاسی پراکندگی آراء مناطق کشور دانست. نقشه و جدول محرومیت حاکی از آن است که بیشترین رای به رئیس جمهور منتخب از مناطق محروم و مرزی بوده است و اگر کرمان، خراسان جنوبی و هرمزگان را نادیده بگیریم، انطباق قابل توجهی بین نقشه محرومیت و نقشه سیاسی پراکندگی آرا در دو دوره انتخابات ریاست جمهوری 1403 وجود دارد.
 


میرقاسم بنی ‎هاشمی
انتهای پیام/
تحلیل پراکندگی آرای نامزدها در انتخابات ریاست جمهوری 1403 نصر

ثبت نظر

نمایش 0 نظر

پژوهشیار