توسعه میوه «گفتگو» است

به گزارش نصر، 23 تیر روز گفت و گو و تعامل با جهان نام گذاری شده است، به همین مناسبت سراغ اساتید جامعه شناسی، علوم سیاسی دانشگاه های تبریز رفتیم تا با آن ها در این زمینه بیشتر گفت و گو کنیم.
گفت‌وگو یک فرهنگ است، گفت‌وگو فرهنگی است که نشأت گرفته از همه نهادهای اجتماعی در جامعه است. اما اینکه تا چه حدی این مقوله بین حاکمان و دولتمردان جا افتاده است، جای تأمل دارد. تجربه کشورهای پیشرفته اثبات می کند که توسعه در سایه گفت‌وگو پدیدار می شود و هر جا درهای گفت‌وگو و دیالوگ بسته شده، دیکتاتوری و استبداد حاکم شده است. اگر به این باور برسیم که یکی از ستون های توسعه، گسترش فرهنگ گفتگو است، می‌توان به آینده آن جامعه امیدوار بود. قطعاً این مقوله زمانی می تواند کارکرد اصلی خود را داشته باشد که بسترهای گفت‌وگو در فرهنگ جامعه نهادینه شود. 
جامعه شناسان راهکارهای مختلفی پیرامون ترویج گفت‌وگو در جامعه مطرح می کنند که یکی از آن‌ها موضوع ترویج گفت‌وگو به عنوان یک راهبرد ارتباطی موفق در تعاملات اجتماعی، فرهنگی و سیاسی است. اما متاسفانه ساختار سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کشورمان به گونه‌ای شده است که هر فردی اهل گفت‌وگو یا مذاکره باشد، به جای قرار گرفتن در سکوی برنده، همواره بازنده است و این یک ایراد اساسی در ساختار اجتماعی جای افتاده در کشورمان به شمار می‌رود. 
توسعه به عنوان آرمان بسیاری از جوامع کنونی است و چه بسا برای رسیدن به آن حاضر هستند از برخی اصول خود نیز بگذرند. اما نکته ظریف ماجرا این‌جاست که گذر از سنت به مدرنیته تنها در سایه فرهنگ‌سازی و ایجاد بسترهای پذیرش توسعه یا مدرنیته است که میسر می‌شود؛ البته بر اساس دیدگاه جامعه شناسان، ساختار کشور باید پذیرای این توسعه باشد و قطعاً این ساختار با نیازسنجی، گفت‌وگو و دیالوگ دو سویه فراهم می‌گردد. 
 

***

دکتر "فیروز راد" عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور تبریز و استاد جامعه شناسی در گفتگو با خبرنگار نصر به تعریف گفتگو پرداخته و گفت: یکی از تعاریف مهمی که برای انسان وجود دارد و همه ما هم با آن آشنا هستیم، این است که انسان، مثل حیوان ناطق است؛ حیوانی که می اندیشد و اهل گفت و گو و تعامل است. این سخن، معنایش این است که اگر، همین خصیصه اندیشه ورزی و گفت و گو و تعامل را از انسان حذف کنیم، انسان در حد حیوان، تنزل می یابد. 
وی ادامه داد: چیزی که حیوان را به مرتبتِ انسانی، اعتلا می بخشد، همین اندیشه و گفت و گو و تعامل است و باید اضافه کنم که گفت و گو و تعامل، کلیدِ اندیشه است. یعنی، اندیشه، زمانی می تواند رشد کند که فرصت و مجال گفت و گو و تعامل وجود داشته باشد.  
راد افزود: به هر میزانی که در یک جامعه و در میان ملت و فرهنگی، مجال برای گفت و گو و تعامل، کمتر باشد، به همان نسبت، اندیشه جمعیِ آن ملت، رشد کمتری خواهد داشت. 
وی با تاکید بر این که اگر در یک جامعه و فرهنگی صبر و خویشتن داری وجود نداشته باشد، اساساً گفت و گویی شکل نمی‌گیرد؛ توضیح داد: بی دلیل نیست که متفکر بزرگ، "داگلاس نورث" می‌گوید بذر توسعه، بذر دو لپه ای است، مثل نخود، که یک لپه این بذر گفت و گو و لپه دوم، صبر است. چرا صبر؟ برای این که گفت و گو، لازمه اش صبر است، لازمه اش بردباری و خویشتن داری است. اگر در یک جامعه و فرهنگی صبر و خویشتن داری وجود نداشته باشد، اساساً گفت و گویی شکل نمی‌گیرد و یا اگر هم شکل بگیرد، نمی‌تواند استمرار داشته باشد؛ به همین دلیل، به درستی اشاره می کند در هر جامعه ای که این دو اکسیرِ "صبر" و "گفت و گو"، باهم ترکیب شوند، در آن جا توسعه آغاز می شود. به علاوه، یکی از معانی "سرمایه اجتماعی" هم به همین تعامل و ارتباط و گفت و گو برمی‌گردد. 
راد اضافه کرد: اساساً جوهر سرمایه اجتماعی، تعامل، ارتباط و گفت و گو است، امروزه بزرگان جامعه شناسی، سرمایه اجتماعی را بعنوان یکی از مهم ترین انواع سرمایه بشری یاد می کنند. 
وی خاطر نشان کرد: ملتی که در درون آن، تعاملات و ارتباطات گسترده تری جریان داشته باشد، از سرمایه اجتماعیِ غنی تر برخوردار است. باید این نکته مهم را بپذیریم که اساساً ابزار صلح و آشتی در میان ملت ها، گفت و گو است، همچنان که ابزار جنگ، اسلحه و جنگ افزار است. اگر می‌خواهیم گذاری مسالمت آمیزی از یک وضعیت جنگی و ستیزه جویانه به سمت صلح با  خود و جهان داشته باشیم، راهی نداریم جز اینکه به گفت و گو و تعامل رو بیاوریم، چه در درون مرزها با ملت خود و چه در بیرون مرز ها با دیگر کشور ها و ملت ها. 
وی ادامه داد: گفت و گو، برای روزگار کنونی و برای افکار عمومی دنیای فعلی یک امر ضروری و کلیدی و حیاتی است، ملت هایی می توانند طعم شیرینِ توسعه و بالندگی و رشد را بچشند که فرهنگ و زمینه لازم را برای گفت و گو و تعامل آحادِ گوناگونِ جامعه خود، فراهم کنند؛ از همان دوره پیش دبستان و دبستان و دبیرستان و بعد در دانشگاه و سپس در حوزه ها و سپهر عمومی جامعه به ویژه در رسانه های جمعی و شبکه های اجتماعی، باید گردش آزاد ارتباطات و اطلاعات وجود داشته باشد، به میزانی که ما گشودگیِ داشته باشیم به روی معرفت و حقیقت و به روی آن چه در جهان گذارنِ ما می گذرد؛ به همان نسبت، مجال و فرصت لازم برای بسط و گسترش اندیشه را فراهم کرده ایم و بسط و گسترش اندیشه، یعنی تعالی و پیشرفت و توسعه. 
این عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور تبریز تاکید کرد: رکنِ رکین "توسعه" که امروزه برای همه جوامع، جزو مطلوبات و خواستمان هایِ محوری است، همین تعامل و گفت و گو است و بس، ما باید این را به ضرس قاطع قبول کنیم که در دنیایِ ارتباطیِ کنونی، چاره ای جز گفت و گو و تعامل نداریم، برای این که رشد پیدا کنیم در زمینه های مختلف، نه فقط در حوزه اندیشه و معرفت، بلکه در عرصه های صنعت، اقتصاد، کشاورزی، تجارت، روابط بین الملل و سایر شئون و قلمرو های زندگی باید این تابویِ خود تحریمی و انزوا را در جامعه خود بشکنیم و شجاعانه قدم برداریم به سوی برقراری ارتباط با جهان و با فرهنگ ها و تمدن ها ی دیگر و بدانیم که رمز موفقیت ملت ما همین است و بس، وگرنه به سرنوشتِ شومِ کره شمالی گرفتار می شویم و از قافله پیشرفت بشری، عقب می مانیم. 
وی افزود: باید این فرهنگ گشودگی و گفت و گو را تا جایی که ممکن است در کتاب های درسی و موسسات آموزشی و سایر نهاد ها بسط بدهیم و همین طور، فرهنگ استدلالی و عقلانی را سعی کنیم توسعه بدهیم که لازمه هر نوع استدلال و عقلانیت، گفت و گو است، برای اقناع و متقاعد کردن همدیگر برای مجاب سازی و متقاعد سازی. خوشبختانه در این زمینه، به حد کافی و وافی در اسلام و در قرآن و در فرهنگ دینی، توصیه های اکید داریم که آدم ها با یکدیگر در تعامل و ارتباط و گشودگیِ معرفتی باشند. 
انتهای پیام/