طنین آهنگ حیات در آینده مناطق حاشیه‌ای دریاچه ارومیه

به گزارش نصر، دریاچه‌ ارومیه با وسعت پنج هزار کیلومترمربعی در شمال غربی ایران از شورترین و شناخته‌ شده‌ترین دریاچه‌های در حال خشک‌ دنیا بوده و گفته می شود که از سال ۲۰۰۰ به دلیل تغییرات اقلیمی و آب و هوایی روند خشکی این دریاچه آغاز شده است.
حوضه آبریز دریاچه ارومیه با مساحت حدود ۵۰۰ هزار هکتار برای زندگی روزانه میلیون ها انسان و حدود ۲۲۶ گونه پرنده و جانور نقش بسزایی ایفا می کند و از مناطق مهم برای تولید مواد غذایی و دامپروری ایران به شمار می رود.
بر اساس اطلاعات مرکز ملی آمار ایران، ۴۲ شهر و ۵۲۰ روستا در حوضه آبریز دریاچه‌ ارومیه قرار دارد و بر اساس آخرین سرشماری ایران در سال ۱۳۹۵ حدود ۷.۳ میلیون نفر در این مناطق ساکن هستند که ۹.۲ درصد از کل جمعیت ایران را به خود اختصاص داده است.
محققان و کارشناسان معتقد هستند، با خشک‌ شدن دریاچه ارومیه حدود ۲۹ هزار هکتار از اراضی این منطقه تحت تاثیر شوری آبخوان و بیش از ۲۰ هزار هکتار تحت‌ تاثیر شوری خاک قرار می‌گیرد و پیش‌ بینی‌ می شود در سال ۲۰۵۰ شرایط این دریاچه بسیار وخیم‌تر شود.
بر اساس مطالعات محققان و اساتید دانشگاهی، ادامه روند خشکی دریاچه ارومیه عواقب ناگوار زیست محیطی برای حیات جانوری و گیاهی این منطقه داشته و موجب از بین رفتن زمین های کشاورزی و باغات حوضه آبریز این دریاچه، فرونشست زمین، برخاستن توفان های نمکی و حرکت آن به سمت استان های شمالغرب به ویژه آذربایجان شرقی و غربی می شود.
محققان و اساتید دانشگاهی با درک وخامت حال این دریاچه، راهکارهای مختلفی را در طول سال های گذشته و حال برای جلوگیری از خشکی این دریاچه و بهبود حال آن داده اند و ستاد احیای دریاچه ارومیه نیز در دولت های گذشته در این راستا ایجاد شده است ولی هیچکدام از این اقدامات مانع از توقف روند خشکی این دریاچه نشده است.

کار شبانه روزی برای احیای دریاچه ارومیه ادامه دارد
اهمیت احیای دریاچه ارومیه چنان است که رییس جمهور در نشست خبری پایان سفر دور دوم خود به آذربایجان شرقی از تهیه طرح جامع احیای دریاچه خبر داد و گفت: اجرای تونل کانی سیب بخشی از این طرح بوده و باید کارهای دیگری در این خصوص انجام شود و احیای آن به قوت دنبال می‌شود.
آیت الله سیدابراهیم رییسی، با اشاره به کار شبانه روزی برای احیای دریاچه ارومیه، افزود: این طرح فازهای بعدی دارد و امید است سال آینده شاهد بهره برداری از فاز بعدی این طرح باشیم.
وی با تاکید بر اینکه کار احیای دریاچه ارومیه رها نمی شود، اظهار کرد: زنده نگه داشتن امید، اصل است و حرکت دولت باید ایجاد امید و رفع مشکلات مردم باشد.

هفت هزار و ۲۷۸ حلقه چاه غیرمجاز در آذربایجان شرقی برای مدیریت بهینه منابع آب دریاچه ارومیه مسدود شد
استاندار آذربایجان شرقی نیز با بیان اینکه در راستای مدیریت بهینه منابع آب دریاچه ارومیه در استان هفت هزار و ۲۷۸ حلقه چاه غیرمجاز مسدود شده است، می گوید: تاکنون سه هزار و ۶۵۴ چاه آب کشاورزی در استان نیز در حوضه آبریز این دریاچه هوشمند شده است.
عابدین خرم، می افزاید: با توجه به اینکه کشاورزی بیشترین مصرف آب را در حوضه دریاچه ارومیه دارد، به نظر می رسد تکلیف مدیریت آب در بخش هایی مانند باغبانی و زراعت به طور دقیق مشخص نیست.
وی اظهار می کند: در بخش آبخوان حوضه آبریز دریاچه نیز کارهایی در دولت سیزدهم انجام شده و در این استان ۶ طرح مشخص شده اما انتظار می رود سهم استان های پیرامونی دریاچه در این بخش نیز به دقت مشخص شود.
استاندار آذربایجان شرقی با بیان اینکه پارسال مصوب شد که ۱۲۲ میلیون مترمکعب پساب فاضلاب از استان به دریاچه ارومیه برسد، می گوید: هم اکنون ۶۵ میلیون مترمکعب آن محقق شده است.
خرم، با اشاره به اینکه تاکنون ۱۰ کیلومتر لوله گذاری برای انتقال پساب تصفیه‌خانه فاضلاب تبریز به ارومیه انجام شده است، ادامه می دهد: اگر عملیات لوله گذاری کامل نشود، آب به شکل دلخواه به دریاچه نمی رسد.
وی یادآوری می کند: برای انتقال پساب تصفیه خانه فاضلاب تبریز به ارومیه نیاز به ۲۰ کیلومتر لوله گذاری است تا پساب این تصفیه خانه بدون هیچ‌گونه برداشت در مسیر، به پیکره دریاچه برسد.
خرم، با اشاره به پیوست فرهنگی در حوزه مردمی سازی احیای دریاچه ارومیه، می افزاید: امسال کشت پیاز و هندوانه در یکهزار هکتار از اراضی شهرستان های حاشیه دریاچه با کاشت پسته و بادام جایگزین شده است.

ترویج مدیریت مصرف آب در کنار استفاده از سیستم نوین آبیاری در احیای دریاچه ارومیه موثر است
رییس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی با تاکید بر نقش به‌زراعی، به‌نژادی و به‌ترویجی به منظور احیای دریاچه ارومیه می گوید: ترویج مدیریت مصرف آب در کنار استفاده از سیستم نوین آبیاری در احیای این دریاچه موثر است.
اکبر فتحی، می افزاید: بهینه سازی آب نباید فقط در سیستم های نوین آبیاری خلاصه شود چرا که این سیستم ها در همه جا قابیلت اجرایی ندارد و نباید از روش هایی که کشاورزان با دانش بومی خود در زمینه آبیاری به آن دست یافته اند، غافل شد.
وی با بیان اینکه اقداماتی که دفتر حفاظت و احیای تالاب ها در خصوص دریاچه ارومیه کرده کمتر از سیستم های نوین آبیاری نیست، اظهار می کند: کشاورزان به اهمیت آب بیشتر از ما واقف هستند و اگر آنها نتیجه پایلوت ها در خصوص سیستم های آبیاری نوین را ببینند و درک کنند که با آب کمتر می توان به محصول بیشتری دست یافت، به طور قطع به سمت اجرای پایلوت ها خواهند رفت.
فتحی، سیاست وزارت جهاد کشاورزی در زمینه مدیریت مصرف آب را تشویقی اعلام کرده و ادامه می دهد: در مکان هایی که امکان تجمیع وجود دارد باید این کار انجام شود به طور مثال به جای اینکه در ۲۰ هکتار زمین ۲۰ استخر احداث شود، بهتر است در سطح این اراضی یک استخر کشاورزی بزرگ ژئوممبران احداث شود که هم هزینه ها سرشکن می شود و هم از تبخیر آب جلوگیری به عمل می آید.

پسروی آب دریاچه ارومیه موجب کاهش رطوبت نسبی و افزایش تبخیر آب و دما شده است
استاد گروه آبیاری دانشکده کشاورزی و عضو هیات علمی دانشگاه تبریز نیز با اشاره به اثرات متقابل اقلیمی خشکیدگی دریاچه ارومیه به اقلیم منطقه و شهرهای اطراف این دریاچه، می گوید: اثرات خشکیدگی این دریاچه و شبیه سازی انتشار نمک بر روی چند شهر از جمله آذرشهر، بناب، جزیره اسلامی و لیقوان انجام شده است.
احمد فاخری فرد، با تاکید بر اینکه با پسروی دریاچه ارومیه و افزایش میزان نمک، رطوبت نسبی در شهرهای شاهد و مورد مطالعه کاهش می یابد، می افزاید: در مناطقی که در فاصله دورتری از دریاچه ارومیه قرار دارند مانند لیقوان و میرکوه حاجی، وضعیت دریاچه تاثیری در میزان رطوبت نسبی هوای این شهرها نداشته است.
وی اظهار می کند: در این مطالعه و شبیه سازی، میزان تبخیر آب و دما نیز در شهرهای نزدیک این دریاچه افزایش یافته اما در شهرهای دورتر این دریاچه تاثیری نداشته و این مطالعه نشان می دهد که وضعیت دریاچه ارومیه در شهرهای نزدیک آن تاثیرگذار است.
استاد گروه آبیاری دانشکده کشاورزی و عضو هیات علمی دانشگاه تبریز با بیان اینکه در این شبیه سازی با افزایش آب دریاچه ارومیه، رطوبت نسبی در شهرهای اطراف افزایش و تبخیر آب و دما کاهش می یابد، می گوید: با توجه به آزمایش شبیه سازی تونل باد و انتشار نمک در دانشکده فنی کشاورزی تبریز، متاسفانه با خشکی دریاچه ارومیه چه زود و چه دیر، انتشار نمک در هوا در منطقه روی خواهد داد.
فاخری فرد، ادامه می دهد: طبق این آزمایشات مشخص شد که هوای تبریز، آذرشهر و دیگر شهرهای نزدیک این دریاچه با سرعت زیادی نمک دریافت می‌کنند و وضعیت آن ها بسیار هشدار دهنده است.
وی با بیان اینکه خاک منطقه نیز به شوری گرایش خواهد یافت، یادآوری می کند: خشکی دریاچه موجب ایجاد گرد و غبار نمکی می‌شود در حالی که خطر خاک شور بیشتر از نمک خالص است.
استاد گروه آبیاری دانشکده کشاورزی و عضو هیات علمی دانشگاه تبریز گفت: با تداوم وزش گرد و غبار نمکی باغات منطقه از بین می رود و در این روند به ترتیب گیاهان غیرمقاوم، مقاوم و خیلی مقاوم زودتر تحت تاثیر قرار می گیرند.
فاخری فرد، می افزاید: شدت گرد و غبار نمکی به سمت شهرهای آذربایجان شرقی بیشتر بوده و تا شعاع ۵۰۰ تا ۶۰۰ کیلومتری این دریاچه را تحت تاثیر قرار خواهد داد.

خشکی دریاچه ارومیه مصداق بیابان زایی است
استاد گروه آب و هواشناسی دانشکده برنامه ریزی و علوم محیطی دانشگاه تبریز نیز با بیان اینکه اثرات محلی افزایش دمای حاصل از خشکی دریاچه ارومیه نسبت به اثرات منطقه ای بیشتر است، می گوید: در ۱۲۰ سال اخیر درجه حرارت کره زمین حدود یک تا ۱.۵ درجه سانتی گراد افزایش یافته در حالی که در محدوده شمالغرب ایران و دریاچه ارومیه افزایش درجه حرارت حدود پنج تا هفت درجه سانتی گراد روی داده است.
بهروز ساری صراف، می افزاید: دمای دریاچه ارومیه بین ۳۷ تا ۳۸ درجه سانتی گراد است ولی از نظر گرمایی همانند بیابان های عراق و سوریه بوده و این گرما دریاچه مانند این است که چهار تا پنج درجه به طرف جنوب کشور حرکت شده و این وضعیت مصداق بیابان زایی است.
وی با بیان اینکه محدوده گرمایی ایجاد شده در روی دریاچه ارومیه خارج از اثرات خود دریاچه است، اظهار می کند: خشکی دریاچه هاله ای ایجاد کرده که از نظر اقلیم شناسی به آن اثرات دریاچه ای گفته می شود و به علت وجود نمک، شن و ماسه در این محدوده، بازتابش گرمایی در آن بروز می کند و اجازه بارندگی مطلوب را به حوزه دریاچه ارومیه نمی‌دهد.
استاد گروه آب و هواشناسی دانشکده برنامه ریزی و علوم محیطی دانشگاه تبریز می گوید: زمانی که وضعیت دریاچه ارومیه مناسب بود به مقدار کافی بارش‌ها در این منطقه روی می داد اما در سال های اخیر اثرات هاله ای موجب بالا رفتن ابرها می شود و بارندگی مطلوب به محدوده حوضه دریاچه انجام نمی شود.
ساری صراف، با بیان اینکه با خشکی دریاچه ارومیه، قهر ایدئولوژیک روی داده و حجم بارش ها بسیار کمتر شده است، ادامه می دهد: میزان گرم شدن پهنه سرزمینی حوضه دریاچه بسیار محسوس و قابل ملاحظه بوده و وضعیت دریاچه در خرداد ۱۴۰۲ نسبت به خرداد ۱۴۰۱ بدتر شده است.
وی یادآوری می کند: توان تبخیر اتمسفر دریاچه بالا بوده و در دراز مدت سه میلیارد و ۸۰۰ میلیون مترمکعب آب این دریاچه تبخیر می شود در حالی که با اجرای برنامه های ستاد احیا ۷۰۰ میلیون مترمکعب آب برای این دریاچه تامین خواهد شد.
ساری صراف، می افزاید: برای باقی ماندن تمدن در خطه آذربایجان در کنار آوردن آب از دریای عمان و خلیج فارس و انتقال اب به دریاچه ارومیه بود باید بیشتر بر روی تبخیر زیاد آب این دریاچه برنامه ریزی شود.

احیای دریاچه ارومیه بدون مشارکت جوامع محلی امکان پذیر نیست
فعال رسانه ای آذربایجان شرقی نیز با اشاره به اهمیت و نقش مشارکت آحاد جامعه به ویژه جوامع محلی در احیا و گذار از بحران دریاچه ارومیه می گوید: ضعف مشارکت جوامع محلی در بحران دریاچه مشهود بوده و احیای این دریاچه بدون مشارکت جوامع محلی در روستاهای حاشیه دریاچه امکان پذیر نیست.
حسن علیزاده پروین، با تاکید بر انجام کار مستمر رسانه ای و ایجاد کارگروه های مختلف با مشارکت جوامع محلی، می افزاید: با حضور مردم در کنار دولت ضرر و زیان‌ها کنترل، اطلاعات درست و حقایق به جامعه اعلام و راه‌ حل‌ها سریع‌تر به نتیجه می‌رسد.

زندگی حدود ۸۰۰ گونه زیستی در حوضه دریاچه ارومیه به خطر افتاده است
استاد دانشکده مهندسی عمران دانشگاه تبریز نیز با بیان اینکه برای پویایی اقتصادی این استان و استان های همجوار باید به تهدیدات نمکی حاصل از خشکی دریاچه ارومیه توجه کرد، می گوید: دریاچه ارومیه به علت ثبت جهانی دارای ارزش بالایی بوده و حدود ۸۰۰ گونه زیستی مختلف در حوضه این دریاچه وجود دارد که با شروع روند خشکی آن، زندگی این گونه ها به خطر افتاده است.
مهدی ضرغامی، می افزاید: ایجاد بالانس و تعادل بین سدسازی و برداشت آب، پایش جوامع، تسهیل گری بیطرف برای تجمیع نظرات ذینفعان، تشویق سمن ها برای آموزش و ترویج مردمی و ارایه رابطه توازن اقتصادی برای احیای این دریاچه ضروری است.
وی ایجاد علم جامعه شناسی، توسعه روابط بین المللی و جذب سرمایه گذاری، طراحی سیستم جدید مالیاتی برحسب میزان مصرف آب، توسعه گردشگری طبیعت و مذاکره دولت با نماینده نهادهای بهره بردار و نه به صورت مستقیم با هزاران کشاورز، ایجاد شغل های جدید با وابستگی کمتر به آب و ایجاد یک مجلس آب را از راهکارهای بلندمدت برای احیای این دریاچه اعلام کرد.
انتهای پیام/