گشت و گذار در نقطه صفر مرزی/ «گرمی» یادگار دوران کهن ایران زمین

به گزارش نصر، وقتی سخن از مکان‌های گردشگری اردبیل به میان میاید شهرستان‌های مشگین‌شهر و خلخال بیشتر از سایر شهرستان‌ها در صدر پرجاذبه‌ترین مکان‌های گردشگری قرار می‌گیرد اما بد نیست کمی هم با جاذبه‌های گردشگری سایر شهرستان‌های اردبیل آشنا شویم.
شهرستان گرمی یکی از شهرستان‌های استان اردبیل است که به دلیل هم مرز بودن با کشور آذربایجان یکی از مناطق بکر گردشگری طبیعی کشور می‌تواند به حساب بیاید که دارای جنگل‌های سرسبز کوهستانی با مناطق گردشگری فراوان بوده و در محاصره کامل کوه‌ها قرار دارد.
این شهرستان در شمال غربی کشور و شمال استان اردبیل قرار دارد که دارای آب و هوای نسبتاً گرم و طبیعت زیبا و دست نخورده‌ای است، بنا بر آثار و شواهد موجود یادگار ایران باستان و به جامانده از دوران کهن تیموری و اشکانی است.
گرمی بر سر چشمه رودخانه «گئرمی چایی» یا «اوجا رود» بنا شده به طوری که سه رود در مرکز شهر به هم ملحق شده و «اوجا رود» یا «گئرمی چای» را ایجاد می‌کند و به دو بخش انگوت و موران تقسیم می‌شد اما به تازگی انگوت از این شهرستان جدا شد و به شهر تبدیل شده است.
وجه تسمیه گرمی به اعتقاد برخی از واژه «گئرامنه» گرفته شده‌است که به معنی چند عشیره که دارای چراگاه مشترک می‌باشند و به رئیس آنان «گئرامنی» می‌گفتند، تعداد دیگری اعتقاد دارند این شهر در زمان بابک خرمدین «بذ» یا «بذین» داشته است و محل آن را بین محله قلعه باشی و روستای «اله درق» می‌دانند و قلعه «دئیو قالاسی» را قلعه «بذ» می‌دانند.
حدود ۳۰ قلعه و بنای باستانی و تاریخی و روستاهای گردشگری در شهرستان گرمی وجود دارد که از مهمترین آنها می‌توان از «برزند قالاسی»، «آزنا قالاسی»، «اینی قالاسی»، «قیز قالاسی»، «یئل سویو قالاسی»، «دومولو قالاسی»، دریاچه «قالغانلو»، دریاچه «گیلارلو»، چشمه «داشلی بولاغ»، چشمه «خان بولاغی»، «شلاله لر دره سی»، «تالاب شور گل»، منطقه جنگلی اینی، روستای خان کندی، روستای قلعه برزند، روستای آزادلو، روستای تولون، روستای شاه تپه سی اشاره کرد.
از نظر صنایع دستی، تولیدات این منطقه قابل اهمیت است، نوعی ورنی یا گلیم ریز فرش نما در روستای اینجلو تولید می‌شود که در نوع خود منحصر به فرد بوده و یکی از اصلی‌ترین تولیدات سنتی گرمی محسوب می‌شود، شال بافی در اجارود و روستاهای تابعه آن رواج زیادی دارد و هنرمندان این رشته، کالاهای بسیار مرغوبی به بازار مصرف عرضه می‌کنند.
از جمله سوغات این شهرستان می‌توان به عسل طبیعی روستای شیخلر، گردوی باغات روستای برزند، ازگیل وحشی روستای آلیله اشاره کرد.
وجود ۶۰ آبشار در این شهرستان بخشی از جاذبه‌های طبیعت‌گردی منطقه است، ولی این آبشارها کمتر شناخته شده‌اند، با توجه به ظرفیت‌های گردشگری طبیعی شهرستان گرمی می‌توان گفت در تمام بخش‌های این شهرستان آبشارها پراکندگی وجود داشته و بخشی از جاذبه طبیعی منطقه هستند.
گرمی را می‌توان شهر آبشارهای کوچک و بزرگ دیدنی نام گذاری کرد، جایی که جوش و خروش آب و صخره برای هر کسی دیدنی و جذاب خواهد بود.

شوله‌لر دره‌سی؛ محل جوش و خروش آب و صخره
قرار گرفتن سنگ و آب و سرسبزی در کنار یکدیگر مجموعه بی‌نظیری را ایجاد می‌کند که می‌تواند هر بیننده‌ای را به وجد می‌آورد، آبشار شوله لر دره سی شهرستان گرمی نیز یکی از این مجموعه‌های بی نظیر است.‌
شوله لر دره‌سی که به معنی دره آبشارها از آن یاد می‌کنند با داشتن ده‌ها آبشار بزرگ و کوچک یکی از نقاط مهم و دیدنی روستای قوزلو شهرستان گرمی است و در فاصله‌ی هفت کیلومتری از جنوب شرقی شهر گرمی قرار دارد.
در این دره که از شرق روستای قوزلو آغاز می‌شود و تا حوالی روستای شوون سفلی ادامه دارد، آبشارهای بزرگ و کوچک بسیاری دیده می‌شود که در مسیر دره و در بین سنگ‌ها و صخره‌ها کل مسیر را طی می‌کنند.
بزرگترین آبشار این دره، بویوک شوله است که در حدود ۲۱ متر ارتفاع دارد و در قسمت‌های انتهای دره و نزدیک به روستای شاوون سفلی جای گرفته است، تمام آبشارهای این دره کمتر از ۱۶ متر ارتفاع دارند، اما این آبشار نسبت به بقیه، از ارتفاع قابل توجهی برخوردار است.
از جمله این آبشارها می‌توان به جوما شوله‌سی, سولدوز اوچن شوله‌سی، ایلانلی شوله، قیزیل قیه شوله‌سی و گئن دره شوله‌سی اشاره کرد.
در روستای قوزلو در محدوده دره شوله لر، سه درخت کهنسال گردو با قدمت بیش از ۶۰۰ سال در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
آبشارهای شوله لر دره سی خود می‌تواند میزبان تورهای گردشگری از سراسر ایران باشد و این جاذبه‌ی بکر طبیعی را به همگان نشان دهد.

آلیله؛ امانت‌دار یادگار ۲۰۰۰ ساله گرمی
روستای آلیله دارای آب و هوای مساعد، وجود گورستان بزرگ تاریخی، جنگل‌های موجود در منطقه، غار و یخچال‌های طبیعی در ارتفاعات شمال این روستا و طبیعت بکر آن از جاذبه‌های گردشگری این منطقه است.
این روستا در دل طبیعت بکر و سرسبز مغان با چشم‌اندازی منحصر به‌فرد تلفیقی از تاریخ و طبیعت است و وجود گورستان بزرگ و تاریخی که احتمالاً مربوط به مسافران جاده ابریشم «اپیک یولو» است، یکی از مهمترین جاذبه گردشگری این منطقه است.
ارتفاعات شمال روستای آلیله که از نظر توپوگرافیکی برای فعالیت‌های اسکی روی چمن بسیار مناسب می‌باشد از جمله نقاط قوت توریستی این منطقه به شمار می‌روند.
آثار جاده ابریشم در خط الراس ارتفاعات مشرف بر این ناحیه آثار و بقایای سنگرهای باقی مانده از جنگ قشون ایران و روسیه و خط مرزی در شرق سایت ونیز منظره چشم نواز جنگلی جمهوری آذربایجان مجموعاً ارزش توریستی و تفرجگاهی روستای آلیله را تقویت می‌کند.
غارهای متعدد «لونج»، «سارای» و «ممدحسن کوهولو» و «قاراقوش اوتوران» که در طول تاریخ مورد سکونت انسان‌ها بوده، تپه‌های دوران اشکانی و استل‌های سنگی دوره ایلخانی- تیموری با کتیبه و نقوش هندسی زیبا، میزی سنگری، سراسلان سنگری و توپ آتیلان از جمله آثار باستانی آلایله است.
بافت پله‌کانی روستای آلیله خود مهر تائیدی بر انسجام اهالی این روستا است و از جاذبه‌های مهم گردشگری به شمار می‌رود چرا که این بافت همواره برای گردشگران جذاب بوده و پای آنها را به چنین روستاهایی باز می‌کند.
قبرستان تاریخی آلیله ظرفیت مغفول مانده این روستا برای جذب دوستداران تاریخ به این منطقه است،
استل‌های سنگی روستای آلیله در دوره ایلخانی و تیموری بر روی قبور بزرگان و افراد با پایگاه اجتماعی بالا برپا می‌شد، بر روی استل‌های سنگی نماد طوایف و قبیله‌ها و خاندان افراد به صورت اشکال هندسی و طرح‌های ستاره و ماه و در برخی موارد ظروف مثل ابریق و ماسه و گل‌های چند پر حکاکی می‌شد.
همچنین برپا نمودن قوچ‌های سنگی بر روی قبور در این دوره همراه با این استل‌ها رایج بوده است.
سنگ قبر برخی از این قبور به صورت عمودی است که با نمادی از جایگاه و عقاید فکری و وابستگی‌های قومی و قبیله‌ای وی همراه بوده و به نوعی تمایزی در سنگ‌قبر وی با فرد دیگر ایجاد می‌کردند.
در برخی استل‌ها طی سال‌های بعد نیز آیات قرآن و همچنین در برخی نمونه‌ها نام و القاب فرد متوفی مشاهده می‌شود.
این شکل و شمایل نشان می‌دهد که از دوران‌های گذشته سنگ قبر شخصیت‌های مذهبی و دینی با دیگر افراد جامعه متفاوت بوده و برای احترام سنگ‌مزار آنها از یک شکل هندسی متفاوت تبعیت می‌کرده است.
سیدمحمد ابراهیمی در کتاب پژوهشی در جغرافیای مغان از بررسی‌های ژاک مورگان باستان شناس فرانسوی در سال ۱۹۰۱ میلادی در گرمی خبر داده و نوشته است: این باستان شناس اشیای به دست آمده از قبور تاریخی گرمی را از ۲۱۰۰ تا ابتدای هزاره اول قبل از میلاد تاریخ گذاری کرده است.

دریاچه گیلارلو؛ نگین شهر گرمی
یکی از مناطق گردشگری طبیعی استان اردبیل دریاچه «گیلارلو» گرمی است، این دریاچه به دلیل نزدیکی به روستای گیلارلو، به گیلارلو شهرت یافته و غروب هر روز شاهد حضور بی شمار طبیعت دوستان گرمی می‌شود.
دریاچه گیلارلو از دریاچه‌های مصنوعی داخل شهری در شهرستان گرمی است و با اینکه امکانات زیادی ندارد ولی طبیعت بکر و نسیم خنک آن خاطره خوبی را رقم می‌زند.
این دریاچه در سال ۷۵ با هشت میلیون مترمکعب حجم آب با هدف تأمین آب شرب شهر گرمی احداث شد که با انتقال آب جعفرآباد به گرمی و رفع مشکل آب این شهر دریاچه مصنوعی گیلارلو به دلیل موقعیت جغرافیایی و چشم انداز زیبا به عنوان منطقه نمونه گردشگری درآمد.
بر روی دریاچه گیلارلو سد خاکی احداث شده است که آب آن از طریق کانالی از رودخانه‌های برزند و دیزده چایی تأمین می‌شود از مهمترین سدهای موجود در منطقه مغان است.
این دریاچه بعد از شورابیل دومین دریاچه بزرگ استان است با اینکه در چند ساله اخیر کوتاهی مسئولان برای توسعه امکانات این دریاچه به شدت مشهود است اما همچنان در حال تقلا برای زیبا نشان دادن خود و جذب گردشگر است.

ژئوپارک دومولی؛ جاذبه ناشناخته دیدنی
ژئوپارک دومولی شهرستان گرمی در ۱۰۰ کیلومتری شمال شهر اردبیل از ظرفیت‌های طبیعی گردشگری استان اردبیل محسوب می‌شود که انواع جاذبه‌های طبیعی، تاریخی، پوشش گیاهی، جانوری و مردم شناسی را در خود جای داده است.
دومولی روستایی در دهستان انگوت غربی بخش انگوت شهرستان گرمی در ۱۷۰ کیلومتری شمال اردبیل واقع شده‌است که ۱۸۷ نفر جمعیت دارد و به عنوان یکی از جاذبه‌های شاخص طبیعت گردی کشور شامل روستاهای قاری قشلاقی، گلین بولاغی، داش زیوه و پشته است.
در این محدوده انواع جاذبه‌های طبیعی، تاریخی، پوشش گیاهی، جانوری و مردم شناسی وجود دارد.

آبشارچالاچوخور؛ پرطرفدارترین آبشار گرمی
آبشار چالاچوخور یکی از این آبشارهای زیبا و پرطرفدار شهرستان گرمی است که در مسیر رودخانه دومولی در انگوت واقع شده و با پرتگاه‌ها و دره‌های عمیق کناری‌اش معروف شده است.‌
پوشش درختان جنگلی و خودرو در مسیر دسترسی به آبشار بر جذابیت آن افزوده است، این آبشار در ارتفاع ۱۱۰۰ متری از سطح دریا قرار گرفته است.
آبشار دیگری که در این منطقه وجود دارد آبشار دومولی است، در بخش جنوبی روستا یکی از زیباترین آبشارهای بخش اونگوت یعنی آبشار دومولی است. کوه‌های مرتفع اطراف آبشار و دره سرسبز رودخانه دومولی باعث شده این آبشار یکی از مناطق جذاب گردشگری ایران باشد.

افجه؛ حیرانی دیگر در اردبیل
بهشت گمشده و روستای توریستی «افجه» که این روزها به لطف دولت خدمت گذار در حال نقش آفرینی در پلان آخر روزگار وقت می‌گذارند ولی هنوز جذابیت گردشگری خود را از دست نداده و طرفداران و مسافران خاص خودش را دارد.
«افجه» کلمه‌ای است آذری که از کلمه‌ی «اوچه» تخلص گرفته شده است به معنی خانه‌ی کوچک، خانه‌ی گرم که با نعمت‌های خدادادیش هم را در بر گرفته است.
این روستای کوچک در نقطه صفر مرزی با جمهوری آذربایجان قرار دارد که بین روستای ما و کشور آذربایجان فقط یک دره‌ای باشیب ملایم است که در وسط دره یک رود کوچک وجود دارد و از نظر پوشش گیاهی وضعیت نیمه جنگلی دارد و مکانی مناسب برای گردشگری است.
در قسمت شرق افجه در فضای سبز چسبیده به روستا، درخت کهنسال گردو به قدمت ۲۰۰ سال خودنمایی می‌کند که مردم برای رسیدن به این درخت مسافتی را کوهپیمایی می‌کنند.
روستای افجه به علت برخورداری از راه آسفالت به راحتی قابل دسترسی به عموم کسانی است که می‌خواهند در دامن طبیعت زیبا و سحرآمیز این روستا ساعاتی را به استراحت بپردازند.
در حال حاضر ١٠ خانوار در روستا ساکن هستند که مجموع نفرات داخل روستا فعلاً حدود ۵٠ نفر است که روز به روز در حال کاهش است.
این روستای فوق‌العاده سرسبز شبیه یک عروس زیبا در میان کوه‌های استوار و دژگونه می‌درخشد و طبق گفته‌های یکی از اهالی این روستا تا به حال هفت بار به طور کامل تخریب شده است و دوباره از نو آباد شده است.
پس از چند سال از هفتمی ویرانی و خالی از سکنه شدن هفت فرزند یکی از اهالی سابق روستا به سمت روستا بازمی‌گردند ۴ نفر از برادران به جمهوری آذربایجان امروزی رفته و ٣ برادر ماندند و برای هشتمین بار آن را آباد کردند.

برزند؛ منتسب به شهر سوخته
روستای قلعه برزند بخش انگوت در حاشیه جاده جدید گرمی اردبیل به لحاظ سابقه تاریخی، وجود مقبره امام زاده، احداث کمپ‌ها و اماکن اقامتی و قرار گرفتن در مسیر بزرگراه قفقاز از مناطق گردشگری گرمی مغان محسوب می‌شود.
روستای قلعه برزند و روستاهای همجوار آن، باقی مانده شهر بزرگ و تاریخی برزند هستند که در تاریخ تا سده هفتم هجری قمری، از آن به عنوان یکی از شهرهای بزرگ و آباد آذربایجان یاد شده است که توسط حمله مغولان به کلی نابود شده و از آن بنام شهر سوخته یاد می‌شود.
ویرانه‌های این شهر قدیمی یعنی شهر برزند در روستای قلعه برزند که در ۱۲ کیلومتری شهر گرمی قرار دارد، پا برجا است.
به تازگی آثاری از دوران مس سنگ، مفرغ، ساسانی، اوایل اسلام، سلجوقی تا قاجار در این روستا شناسایی شده و بررسی‌های باستان شناسی نشان می‌دهد که برزند دارای سه گورستان در دوران اسلامی بوده است.
نخستین بار از برزند در وقایع سال ۱۲۲ قمری نام برده شده است که در این سال خزرها بر نواحی جنوبی قفقاز و آذربایجان تاختند، اما در برزند با سپاهیان حرشی‌، سردار عرب روبه‌رو شدند و پس از پیکاری سخت شکست خوردند و گریختند. نام آن از قرن دوم و سوم در قیام بابک خرم دین در کتاب‌ها آمده است.
در اوایل سده ۳ قمری با آغاز جنبش بابک خرم‌دین‌، این منطقه از جمله برزند، دستخوش ناآرامی شد و پس از آنکه بابک لشکریان خلیفه معتصم را بارها شکست داد، در ۲۲۰ قمری افشین برای سرکوب او به آذربایجان رفت و در برزند اردو زد و به بازسازی استحکامات آنجا پرداخت و به لشکرگاه خود تبدیل کرد.
بابک سرانجام در ۲۲۲ قمری شکست خورد و اسیر شد و او را در دهم شوال همان سال به برزند، نزد افشین بردند و وی چند ماه همانجا زندانی بود.
از مطالب مقدسی چنین بر می‌آید که در قرن چهارم برزند از لحاظ تجاری مهم بوده و با ارمنستان و دیگر سرزمین‌ها پیوندهای بازرگانی داشته است نویسنده حدود العالم نیز در قرن چهارم از محصولات برزند به «جامه قطیفه» آن اشاره می‌کند.
مؤلف حدود العالم یک سده و نیم پس از این وقایع‌، برزند را شهری خرم و آبادان‌، با آب‌های روان و کشت بسیار یاد کرده‌، ظاهراً پیش از حمله مغول برزند اعتبار خود را از دست داده بود، زیرا یاقوت آن را شهری پراهمیت ندانسته است.
روستای برزند از جاذبه‌های گرمی، که مربوط به سده‌های اولیه دوران‌های تاریخی پس از اسلام است، در تاریخ ۳۰ بهمن ۱۳۸۶ با شماره ثبت ۲۱۰۵۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
شهرستان گرمی با دارا بودن چنین قدمت تاریخی و جاذبه‌های طبیعی گردشگری از لیست گردشگران و مسافران جا مانده است و آن‌طور که باید نتوانسته برای جذب گردشگر موفق باشد.

نسرین آذرکیش
انتهای پیام/