لزوم توجه ویژه دستگاه‌های فرهنگی به توسعه فرهنگ کتابخوانی و کتابخانه ها

به گزارش نصر، کتابخانه مرکزی تبریز به عنوان بزرگترین و قدیمی‌ترین کتابخانه عمومی مجموعه نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در سال ۱۳۳۵ به همت جمعی از خیرین فرهنگ دوست و بدون هزینه دولتی در جوار ارک تبریز تحت عنوان کتابخانه ملی تبریز احداث و پس از مدتی در ساختمانی در باغ گلستان تبریز مستقر و در سال ۱۳۸۰ به همت برادران نخجوانی به محل فعلی خود منتقل شده و تحت عنوان کتابخانه مرکزی تبریز به فعالیت خود ادامه می‌دهد.
وجود بیش از ۳۷ هزار مدرک شامل کتاب، نسخه خطی، سنگی، سربی، گراور، نشریه، کتاب گویا و لوح‌های دیداری و شنیداری و بیش از ۳۴۰۰ نسخه خطی و نشریات تاریخی منحصر به فرد ادواری و جاری، این کتابخانه را به یکی از مهم‌ترین قطب‌های کتابخانه‌ای کشور مبدل ساخته است. نسخ ارزنده‌ای با دستخط دانشمندان و علمای بزرگ همچون ملاصدرا، صائب تبریزی و خواجه نصیرالدین طوسی از افتخارات این کتابخانه است. نسخه خطی منحصر به فرد وقفنامه ربع رشیدی سند افتخاری در کارنامه درخشان کتابخانه مرکزی تبریز به عنوان اولین اثر مکتوب از کشورمان در سال ۱۳۸۶ در حافظه جهانی یونسکو ثبت ملی و بین‌المللی شد.
در راستای صیانت از چنین گنجینه‌های ارزشمندی این کتابخانه به عنوان تنها مجموعه زیر نظر نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور مجهز به آزمایشگاه و واحد آفت زدایی کتاب بخش مرمت و اسکن نسخه خطی و نفیس است.
در همین زمینه با «ویدا اصغری»، مدیر مسئول کتابخانه مرکزی، دانشجوی دکترای علم اطلاعات و دانش‌شناسی با ۱۲ سال سابقه‌ی کار گفتگویی داشتیم تا با سایر بخش‌های کتابخانه و فعالیت‌های اخیر و نیاز‌هایشان بیشتر آشنا شویم.
 
بخش‌های مختلف کتابخانه‌ مرکزی تبریز
مدیر مسئول کتابخانه مرکزی تبریز می گوید: بخش گردش کتاب یا مخزن اصلی کتاب با بیش از ۳۵۰ هزار نسخه کتاب در طبقه اول واقع شده است. بخش منابع مرجع که شامل کتاب‌هایی است که قابل‌امانت نیستند و فضای مطالعه جهت دسترسی به آن‌ها تأمین شده است، در طبقه دوم کتابخانه واقع است. بخش کودک و نوجوان شامل‌امانت کتب این حوزه و برگزاری کارگاه‌های قصه گویی و کتابخوانی، جلسات معرفی کتاب برای والدین می‌باشد و با بیش از ۱۲ هزار نسخه کتاب مخصوص کودک و نوجوان در طبقه همکف واقع شده است.
اصغری افزود: آرشیو نشریات ادواری شامل بیش از ۲۰۹۰ عنوان نشریه است که در بیش از ۷۰ هزار نسخه مجلد شده، روزنامه وقایع اتفاقیه و روزنامه آذربایجان از جمله روزنامه‌های قدیمی و با ارزش این مجموعه می‌باشند که در طبقه منفی یک واقع است.
وی ادامه داد: بخش نابینایان و کم بینایان با دارا بودن ۷۲۰۰ نسخه کتاب گویا و۱۰۰۰ نسخه کتاب بریل و تجهیزات کتابخوانی ویژه نابینایان و کم بینایان جز غنی‌ترین کتابخانه‌های عمومی اختصاصی نابینایان به شمار می‌رود. این بخش دومین واحد کتابخانه‌ای تولید‌کننده کتاب‌های بریل در نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور است.
اصغری در ادامه به انزوای افرادی که بینایی‌شان به مرور زمان دچار اختلال می‌شود اشاره کرد و گفت: در اینجا سعی بر این است که با فرهنگ‌سازی درست، کتب در زمینه‌های مختلف را با چاپ بریل در دسترس روشن دلان مراکز سراسر کشور قرار دهیم تا مبادا این عزیزان خود را به این خاطر از جامعه دور و پنهان کنند.
وی گفت: بخش منابع اهدائی شامل مجموعه‌های اهدایی خیرین است که پس از فهرست‌نویسی و داده پردازی رایانه‌ای با نام اهدا‌کننده در طبقه سوم در قفسه جای می‌گیرند.
مدیرمسئول کتابخانه مرکزی تبریز ادامه داد: مخزن نسخ خطی و گنجینه مخطوطات و نفایس با حدود ۱۰ هزار جلد کتاب خطی چاپ سنگی و سربی مورد بهره‌برداری محققان قرار می‌گیرد.
اصغری اظهار کرد: در حال حاضر تالار‌های مطالعه خواهران و برادران در ساختمان ۳۰۰۰ متری خیرساز صدیقه قره چمنی واقع شده است. این کتابخانه در حال حاضر بزرگترین کتابخانه عمومی کشور محسوب می‌شود که ۱۴ هزار عضو فعال دارد و در سال ۸۸ به عنوان کتابخانه نمونه کشوری از طرف نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور انتخاب شده و نیز در سال ۱۳۹۰ به عنوان اولین کتابخانه عمومی این کشور موفق به دریافت گواهینامه استاندارد بین‌المللی خدمات کتابخانه‌ای شده است.
 
طرح «الو کتاب» ادامه دارد
وی در مورد آسیبی که دوران کرونا به روند کار کتابخانه وارد کرد را جبران ناپذیر خواند و افزود: از آنجایی که کتابخانه محل اجتماع افراد است، در دوران کرونا آمار عضویت و ‌امانت کتب به شدت کاهش یافت و تعطیلی‌ها مزید بر علت بود. در مواجهه با این شرایط، خدمات جدیدی برای پیشگیری از رکود فرهنگ کتاب خوانی ارائه شد از جمله فعالیت‌های فرهنگی در رسانه‌های اجتماعی که شامل معرفی کتب به صورت عکس، قصه گویی و آموزش نقاشی در قالب فیلم و انیمیشن کوتاه بود.
مدیر مسئول کتابخانه مرکزی، از طرح «الو کتاب» برایمان گفت و اظهار کرد: خدمت جدیدی به نام «الو کتاب» در دوران کرونا متولد شد. چنان که افراد در طی تماسی، کتاب مورد نظرشان را پیدا می‌کردند، ثبت نام می‌کردند و درب منزل کتاب را تحویل می‌گرفتند. الو کتاب همچنان فعال است و مورد استقبال مخاطبین قرار گرفت. علاقه‌مندان می‌توانند با شماره‌گیری ۳۴۴۰۷۶۲۲، از این خدمات بهره‌مند شوند.
اصغری در زمینه‌ی رسانه‌های اجتماعی، به فعالیت صفحه‌ی اینستاگرام کتابخانه، قبل از فیلترینگ اشاره کرد و افزود بیشتر در تلاش هستیم تا امکانات وب سایت خدمات مرجع مجازی کتابخانه (www. samanpl.ir) را که در دوران کرونا راه‌اندازی شد و به کل پایگاه داده‌های اطلاعاتی روز دنیا دسترسی دارد، گسترش دهیم.
وی در مورد تغییر ذائقه مخاطبان و حذف کتاب ها و کتابخانه‌های فیزیکی گفت: کتب و منابع فیزیکی نه شاید مثل سابق، ولی به حیات خود ادامه می‌دهند. کتابخانه هرگز حذف نمی‌شود بلکه منابع الکترونیکی پیشرفت می‌کنند و جایگاه خود را در کنار منابع فیزیکی گسترش می‌دهند. برای مثال اینجا هرگز از مراجع خالی نبوده است. اکنون علی رغم افزایش ظرفیت سالن‌های مطالعه، باز هم در برهه‌های زمانی خاص چون فصل امتحانات دچار کمبود فضا می‌شویم. در کل ارزیابی و نگاه بنده در این باب مثبت است. باید تلاش کنیم در این موج پیشرفت، از خدمات روز دنیا غافل نمانیم و سعی کنیم کتابخانه را به مکانی فراتر از یک کتابخانه محض تبدیل کنیم برای مثال ما در تلاشیم که بخش سالمندان در اینجا افتتاح کنیم. در حال حاضر در این مرکز، روز‌هایی از هفته به مشاوره‌های رایگان برای عموم اعضا اختصاص یافته است. علاوه بر جلسات کتابخوانی، جلسات قصه خوانی و نمایشنامه خوانی برای کودکان به صورت گروهی برگزار می‌شود و جشن های مختلفی در روز‌های خاص، برای والدین و کودکان به اجرا در می‌آید. برنامه‌ای که بخش نابینایان و کم بینایان اجرا می‌کنند جزء پر طرفدار‌ترین و محبوب‌ترین برنامه‌های کتابخانه است. بر اساس همین خدمات، اکنون عضویت و ‌امانت کتاب به آمار سابق و قبل از کرونا بازگشته و رو به صعود است.
 
کتاب و کتابخانه فرهنگ ساز است
مدیر مسئول کتابخانه مرکزی تبریز گفت: طبق قوانین رانگاناتان، پدر علم کتابداری هند، کتابخانه ارگانیسمی زنده و پویاست. بدین معنا که همواره کتاب‌های بدون مخاطب و قدیمی از میدان به در شده و کتاب‌های جدید و به روز جایگزین می‌شوند. در این کتابخانه، هم خرید‌هایی طبق نیازسنجی مخاطبین از طرف سازمان صورت می‌گیرد و هم کتاب‌های اهدایی به کتابخانه بسیار زیاد است؛ چنانکه در صورت امکان و با اجازه اهدا‌کننده به سایر کتابخانه‌های عمومی استان داده می‌شوند.
اصغری با بیان اینکه کتاب و کتابخانه فرهنگ ساز است، خواستار توجه ویژه دستگاه های متولی حوزه فرهنگی به توسعه فرهنگ کتابخوانی و کتابخانه ها شد و افزود: اکنون ۱۱۵ کتابخانه‌ی نهادی (نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور) در استان و ۲۴ کتابخانه عمومی در شهر تبریز هست. حال که کتابخانه در دنیا، به عنوان سومین مکان مهم برای جذب گروه‌ها تعریف شده است، معتقدم با سیاست‌گذاری‌های درست، اهتمام و توجه بیشتر به این حوزه و افزایش درست و کنترل شده تعداد کتابخانه‌های عمومی و منابع می‌توان حتی در بستر الکترونیکی و مجازی هم، کتابخانه را به محل اجتماع مناسبی برای گروه‌های مختلف افراد برای رد و بدل اطلاعات در استان تبدیل کرد. به نظر بنده در هر کاری اگر کنترل و هزینه در یک جا متمرکز باشد، نتیجه‌ی بهتری به دست می‌آید. کتابخانه‌ها هم از این قضیه مستثنی نیستند. کتابخانه‌های عمومی به لحاظ گستردگی پوشش جمعیتی و پایگاه داده‌ای وسیع برای جذب اقشار مختلف، در میان انواع کتابخانه‌ها نیامند متولیان هوشمند و مترکز با توجه بیشتر هستند.

گفتگو از: فائزه بنی نصرت

انتهای پیام/