«سِنجان» معدنی به سنِ جان در مراغه

به گزارش نصر، زمین‌شناسان سنگ این معدن را در زمره ذخایر تراورتن قرار می‌دهند و کارشناسان آثار باستانی مراغه نیز استفاده از سنگ‌های تراش‌خورده این معدن قدیمی را در بناهای به یادگارمانده از دوران سلجوقی به بعد، تایید می‌کنند.
«احد قدرت‌نژاد» از پیمانکاران و معدنکاران صاحب سبک این کهن‌شهر است که پس از احوال‌پرسی به برخی از سئوال‌هایی که در ذهن داریم، پاسخ می‌دهد و بقیه حاضران هم در ادامه به کمک وی می‌آیند تا از گذشته و امروز این معدن پرده کنار بزنند.
وی بیان می‌کند: در این منطقه نشانه‌هایی از زندگی انسان‌های اولیه و غارنشینی نیز وجود دارد و علاوه بر آن قدمت استخراج سنگ از این معدن نیز قابل توجه می‌باشد تا جایی که در ساخت بسیاری از آثار تاریخی و حتی ایستگاه راه‌آهن مراغه هم از سنگ‌های این معدن استفاده شده است.
«امیرحسین دائمی» از فعالان حوزه بازاریابی شبکه‌ای که همراه ما در معدن حضور دارد، بی‌اختیار در مورد چرایی نامگذاری معدن با عنوان «سنجان» می‌پرسد و مدیرعامل این معدن اینگونه توضیح می‌دهد که استفاده از این عنوان به دوره سلجوقیان بر می‌گردد؛ یکی از پادشاهان این سلسله به نام ملک شاه همسری اهل آذربایجان امروزی داشت که فرزندش را سنجر سلجوقی نام نهاده بود و از آنجایی که حکمران این منطقه بود، نامش بر این کوه نقش بست.
با شنیدن این حکایت تاریخی علامت سئوال سوم به ذهنم فشار می‌آورد؛ اینکه سنگ‌های تراشیده بزرگی که در آثار تاریخی این کهن‌شهر به کار رفته با امکانات آن دوران چگونه استخراج و تراشیده می‌شد؟
«جلیل دائمی» از معدن‌چیان حاضر در جمع توضیح می‌دهد که در گذشته استخراج سنگ‌ها به صورت دستی و در نهایت با پتک، چکش و قلم بود اما امروزه از ماشین‌آلات سنگین برای این کار استفاده می‌شود.
کمی تعجب‌آور به نظر می‌رسد زیرا تراش سنگ‌های بزرگ با ظرافتی مثال‌زدنی و با ابزاری ساده کمی دور از ذهن است اما «جلیل» از جبروت سنگ‌تراشان مراغه‌ای در دوره‌های گذشته سخن به میان آورد و تا حدودی متقاعد می‌شوم.
همراه با «جلیل» به یکی از بیل‌های مکانیکی سوار می‌شویم؛ از پشت شیشه لایه‌های سنگ‌ها را نشان می‌دهد و نوک «پیکور» را نشانه می‌رود؛ دکمه بالای دستک سمت چپ را فشار می‌دهد و صدای تق‌تق‌تق بلند می‌شود؛ بعد از کمی یک تکه سنگ بزرگ از کوه جدا می‌شود تا سئوالی دیگر در مورد شیوه استخراج با ماشین‌آلات سنگین امروزی هم از ذهنم جدا شود.
پس از پیاده شدن از بیل مکانیکی با خنده پرسیدم که چندتا از این دستگاه‌های خشن و جالب دارید؟ که «مجتبی دایمی» یکی از اعضای هیئت مدیره پاسخ می‌دهد: اینجا ۲۵ سینه کار داریم که در هر کدام از آنها به طور متوسط ۲ دستگاه سه میلیارد تومانی کار می‌کند.
شاید برای شما هم جالب باشد که بدانید کل سرمایه‌گذاری در معدن سنجان نزدیک به ۱۵۰ میلیارد تومان است و ۲۵۰ نفر به صورت مستقیم در این معدن اشتغال دارند.
وقتی راجع به افق توسعه این معدن سئوال می‌پرسم، یکی از حاضران اینگونه پاسخ می‌دهد که چهار نوع ماده معدنی بکر شامل تراورتن گردویی، مرمر کاهویی، مرمر لمویی تند و مرمر عسلی طرح‌دار نیز در این معدن وجود دارد که هنوز روی آنها سرمایه‌گذاری نشده است.
وی نکته قابل تاملی هم بیان می‌کند؛ اینکه روی رگه‌های ارزشمند مرمر، یک ساختمان بزرگ برای زندان مراغه در حال احداث است؛ متاسفانه بخش‌های دیگری هم به جمعه‌بازار و غیره اختصاص یافته است.
مدیرعامل معدن سنگ لاشه سنجان در ادامه از بی‌توجهی مسئولان سابق به این بخش گلایه دارد و می‌گوید: مسئولان در گذشته بر خلاف قوانین ۴۵ هکتار از این معدن را به جمعه‌بازار اختصاص دادند و متاسفانه در ۲۰ هکتار آن هم فضای زندان در حال احداث است.
به گفته وی سالانه ۱۱۰ هزار تن سنگ لاشه از این معدن استخراج می‌شود اما متاسفانه شهرداری هم می‌خواهد حاشیه‌نشینان شهر را در محدوده این معدن ساماندهی کند در حالی که صدور سند در محدوده معادن غیرقانونی است.
سایر شاغلان این معدن هم دل پری دارند و یکی از حاضران بی‌اختیار می‌گوید: متاسفانه حریم معدن با کم‌لطفی مسئولان سابق به تکه‌های غیرمرتبط و دست و پاگیر تقسیم شده است در حالی که برای استخراج طی ۱۰۰ سال آینده ذخیره قطعی دارد.
«غلامرضا زارع»، رئیس اداره محیط زیست مراغه نیز اغلب سنگ‌های این معدن را از نوع تراورتن آهکی می‌داند که در اثر فعالیت چشمه‌های آب گرم تشکیل شده است.
به گفته وی طی فرآیند تشکیل ذخایر تراورتن، آب‌های گرم از بین طبقات سنگ‌های کربناتی به ویژه سنگ آهک عبور می‌کند و به دلیل اسیدی بودن، کربنات کلسیم موجود در این سنگ‌ها را حل کرده و به صورت محلول کربناتی و بی‌کربناتی با خود به سطح زمین انتقال می‌دهد.
وی اضافه می‌کند: در سطح زمین به دلیل افت فشار و کاهش حرارت ناشی آزاد شدن دی اکسید کربن و همچنین تبخیر، بلورهای کلسیت تشکیل می‌شود و به صورت لایه‌های نازک روی یکدیگر رسوب می‌کند.
وی معتقد است که پایداری شرایط ذکر شده و تداوم تشکیل لایه‌های کلسیتی باعث به وجود آمدن لایه‌های یکنواختی از کربنات کلسیم تراورتن می‌گردد که ضخامت آنها از چند سانتی‌متر تا چند متر متغیر است و معمولا با شیبی ملایم بر روی لایه‌های سنگی قدیمی‌تر قرار می‌گیرد.
زارع ادامه می‌دهد: وجود حباب هوا و همچنین ناخالصی‌های آهن دو و سه ظرفیتی، منگنز، سیلیس، مواد آلی و غیره باعث ایجاد تنوع رنگی قابل ملاحظه‌ای در ذخایر تراورتن به رنگ‌های سفید، شیری، کرم تا بژ، صورتی، قهوه‌ای، طلائی، زرد، لیموئی، قرمز و سبز می‌شود.
به گفته وی علاوه بر تنوع رنگ، این نوع سنگ را می‌توان از دو جهت مختلف برش داد؛ در صورتی که این نوع سنگ در جهت عمود بر لایه‌بندی آن برده شود، لایه‌های مختلف آن در سطح پلاک بریده شده نمایان خواهد شد اما اگر تراورتن به موازات لایه‌ها بریده شود، منظره‌ای با اشکال و دوایر متحدالمرکز به وجود می‌آید.
به گزارش ایرنا این معدن تاریخی و ارزشمند به عنوان بخشی از هویت معماری این شهرستان به توجه مسئولان امر نیاز دارد تا همچون صدها سال گذشته زیربنایی برای بناهای فاخر این کهن‌شهر باشد و جلوه‌هایی از تاریخ و تمدن را به نمایش بگذارد.
 انتهای پیام/