اولین نور بر تلسکوپ رصدخانه ملی ایران تابید

به گزارش نصر، ‌طرح رصدخانه ملی ایران که در قله گرگش شهر کامو توابع کاشان واقع است، در پژوهشگاه دانش‌های بنیادی با تکیه بر دانش و فناوری بومی‌ شد و با حمایت وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و سازمان برنامه و بودجه اجرا می‌شود. این طرح، گام مهمی در توسعه نجوم و کیهان‌شناسی رصدی و ایجاد و توسعه فناوری‌های مرتبط به آن در بخش اپتیک، مکانیک و کنترل محسوب می شود.
براساس اعلام رصدخانه ملی ایران، «اولین نور» آغاز مجموعه ای از فعالیت­‌هاست که هدف از آنها شناخت رفتار اپتیکی، کنترلی و مکانیکی تلسکوپ و سنجش ویژگی‌های اصلی تلسکوپ نظیر ابعاد لکه نوری در کانون و قابلیت کنترلی آن مانند هدف گیری و رهگیری تلسکوپ و همچنین عملکرد اپتیک فعال است.
این فرآیند با انجام تنظیمات نهایی تلسکوپ و تجمیع نرم افزارها به بهره‌برداری علمی از تلسکوپ منتهی می‌شود.
داده‌های تصاویر اولین نور نشان می­‌دهد تلسکوپ در ابتدای فرآیند، کیفیت تصویر ۰.۸ ثانیه قوسی منطبق بر دید نجومیِ متوسط سایت رصدی گرگش را در کانون اصلی و در گستره میدان دید دو دقیقه قوسی فراهم می کند. تصویر سیستم جفت‌کهکشان برخوردی Arp ۲۸۲ در فاصله ۳۲۰ میلیون سال نوری برای ثبت اولین نور جسم فراکهکشانی نشان دهنده قابلیت­ های فنی این تلسکوپ در نخستین شب رصد فنی است.
تصاویر اولین نور این تلسکوپ انسجام مجموعه‌های اپتیک، مکانیک، سخت افزار و نرم افزار کنترل در یک پیکربندی متشکل از ده‌ها هزار قطعه مکانیکی و الکترونیکی را نشان می‌دهد. در حال حاضر تلسکوپ اجرام آسمانی را با دقت بهتر از یک ثانیه قوسی (در زمان نوردهی۱۰ دقیقه) رهگیری می کند که به مراتب بهتر از میزان تعیین شده در اسناد طراحی است. همچنین سامانه اپتیک فعال بطور مطلوب قابلیت حذف ابیراهی های اپتیکی از طریق تغییر شکل آینه اولیه و جابجایی آینه ثانویه را به نمایش گذاشته‌اند.
طرح اولیه ساخت رصدخانه ملی ایران اولین بار سال ۱۳۷۷ پیشنهاد شد و به عنوان یکی از دو طرح کلان پژوهشی در شورای پژوهش‌ های علمی مطرح و تصویب و در سال ۱۳۷۸ مرحله مکان‌ یابی آن در قالب یک طرح پژوهشی دانشگاهی آغاز شد.
طرح رصدخانه ملی ایران از سال ۱۳۸۱ با آغاز مطالعات مکان‌یابی آغاز شد، رصدخانه ملی ایران با فراز و فرودهای بسیاری روبرو بود و یک بار به مدت چهار سال به دلیل نبود بودجه در دولت نهم تعطیل و با دستور رهبر معظم انقلاب بار دیگر فعالیت ها برای سرانجام رساندن آن از سرگرفته شد.
این طرح ملی از سال ۱۳۸۸ در مسیر طراحی قرار گرفت و با پشت سر گذاشتن موفق طراحی تفصیلی در سال ۱۳۹۶ وارد مرحله ساخت شد و با وجود دشواری‌های اقتصادی، مسیر اجرای آن ادامه یافت و با وجود همه‌گیری ویروس کووید ۱۹ ساخت و نصب محفظه تلسکوپ در سال ۱۳۹۹ و نصب و راه اندازی سازۀ تلسکوپ در خرداد ماه سال ۱۴۰۰ به انجام رسید.

ساخت و راه اندازی سامانۀ پیچیده لایه نشانی در سال ۱۴۰۱ پایان یافت تا شیشه‌های صیقل داده شده به آینه تبدیل شوند. این سامانه بزرگترین سامانه لایه نشانی در شرایط خلا بالاست. با انتقال و نصب آینه اولیه و ثانویۀ تلسکوپ، مهمترین و حساس‌ترین مرحلۀ اجراییِ این طرح به انجام رسید تا در مهرماه ۱۴۰۱ بر اساس برنامه تعیین شده قبلی نورگیری این تلسکوپ محقق شود.
تلسکوپ اصلی رصدخانه ملی ایران، تلسکوپ اپتیکی با قطر آینۀ اصلی ۳۴۰ سانتی‌متر (وزن ۴۰۰۰ کیلوگرم) و آینۀ ثانویه ۶۰ سانتی متر از ترکیب اپتیکی کاسگرین و سازه مکانیکی از نوع سمتی-ارتفاعی بهره‌مند است. این ترکیب‌ برای اغلب تلسکوپ­های با ابعاد متوسط تا بسیار بزرگ در سال‌های اخیر بکار گرفته شده است. این تلسکوپ از آخرین فناوری‌ها در کنترل حرکت محورها و همچنین کنترل آینه‌ اولیه و ثانویه استفاده می­کند. وزن سازه تلسکوپ حدود ۹۰ تن است.
روکش آسفالت جاده اختصاصی رصدخانه ملی ایران در سال جاری به طول ۱۱.۵ کیلومتر و همچنین خط انتقال برق و فیبرنوری به قله سه هزارو 600 متری گرگش انجام شد.
رصدخانه ملی ایران، برای ایران امروز پروژه‌ای بنیادی یا ابَرپروژه علمی است. این رصدخانه نه‌تنها نیاز دانشجویان و محققان ایرانی را در حوزه ستاره ‌شناسی و تهیه داده‌ های رصدی متناسب با نیازهای پژوهشی تا حد زیادی برطرف می کند، امکان مشارکت در پروژه‌های بین‌المللی را نیز به همراه می‌ آورد.
در اهمیت این پروژه علمی همین بس که هیچ کدام از رصدخانه های موجود در کشور به صورت حرفه ای امکان رصد را برای منجمان فراهم نمی آورند و افرادی که بخواهند با تلسکوپ های عملیاتی کار کنند و شیوه های تحلیل داده و دیگر علوم مرتبط را فرا بگیرند باید راهی کشورهایی شوند که این امکانات به دلیل وجود رصدخانه قوی در اختیار آنها قرار می دهند.
پروژه ساخت رصدخانه ملی ایران در پژوهشگاه دانش های بنیادی انجام می شود و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری همزمان از آن از نظر مالی حمایت می کند.
انتهای پیام/