شاخصه‌هایی که شهریار را ستاره‌ درخشان آسمان شعر و ادب کرد

به گزارش نصر، علی اصغر شعردوست در گفت‌وگو، با بیان اینکه استاد شهریار در خانواده‌ای رشد کرده که در عین پایبندی به سنت‌ها، تجدد خواه و پیشرو نیز بوده‌اند، اظهار کرد: شهریار، فرزند حاج میرزا آقا خشکنابی است، فردی که در عین ایمان راسخ به اسلام و اهل بیت(ع)، در دوره خود فردی روشنفکر شناخته می‌شود و فرزندش محمد حسین را برای ادامه تحصیل به تهران می‌فرستد تا در دارالفنون طبابت بخواند، زبان فرانسه بیاموزد و با علوم جدید آشنا شود.
وی با اشاره به ارادت استاد شهریار به مقام پدر در اشعارش، بیان کرد: یکی از سروده‌های شهریار برای پدر بزرگوارش چنین آغاز می‌شود:
دیدی منت گذاشته‌ام بی پسر، پدر
رفتی تو هم گذاشتیم بی پدر، پدر
ای جان سپرده در وطن خویشتن غریب
وی مانده با همه پدری بی پسر، پدر
گفتم عصای دست تو باشم، ولی چه سود
پایم به گل فرو شده، خاکم به سر، پدر
ما را یتیم هشتن و ساز سفر چه بود؟
خوش می‌روی برو که سفر بی خطر، پدر
وی با بیان اینکه کوکب خانم، مادر استاد شهریار نیز بانویی با ایمان و خدوم بود که در مقطعی برای مواظبت از شهریار که به بیماری صعب العلاجی مبتلا شده بود، به تهران عزیمت می‌کند، یادآور شد: اقامت ایشان در سخت‌ترین روزهای عمر شهریار نه تنها شاعر آشفته حال را از خطر مرگ نجات داده، بلکه چشمه خلاقیت استاد را بیش از پیش به غلیان درآورده و منظومه حیدربابایه سلام که شاهکاری در ساحت شعر و به ویژه در سروده‌های شهریار بوده، تحت تاثیر و تشویق مادرش سروده شده است.
این شهریارشناس با اشاره به اینکه علاوه بر اصالت، تربیت و تحصیلات استاد شهریار در تکوین شخصیتی‌اش بسیار مهم بوده است، گفت: کودکی شهریار مصادف با نهضت مشروطه بوده و به همین جهت او در سه سالگی همراه با خانواده به خشکناب و قایش قروشاق در دامنه‌های کوه حیدربابا فرستاده شده و تحصیلات ابتدایی را از سال ۱۲۹۰ در مکتب قریه با دروس گلستان و نصاب نزد ملامحمدباقر و ملاابراهیم آغاز کرده که در حیدربابایه سلام به این موارد اشاره داشته است.
وی، با تاکید بر اینکه شهریار در همین مکتب‌خانه با قرآن کریم و شعر حافظ آشنا شده است، یادآور شد: استاد در خاطراتش ذکر کرده که در طاقچه خانه همواره دو کتاب "قرآن کریم و حافظ" وجود داشت و او با اینکه در عالم کودکی معانی آیات را نمی‌دانست، اما آیات زیبا و موزون روح شهریار را نوازش می‌داد و خواندن غزل‌های بلند حافظ نیز روح اشعار بر جان وی جاری می‌ساخت.
وی با بیان اینکه طبق فرموده استاد و به دلیل مانوس شدن استاد از دوران کودکی با قرآن کریم و اشعار حافظ، اشعاری که بعدها می‌شنید در نظرش ضعیف می‌آمد، خاطرنشان کرد: شهریار بعد از پایان سیکل اول متوسطه قصد داشت برای ادامه تحصیل به اروپا برود، اما منصرف شده و در آخرین روزهای سال ۱۲۹۹ برای تحصیل به تهران عزیمت کرده و تحصیلاتش را در دارالفنون ادامه می‌دهد.
شعردوست با اشاره به اینکه شهریار بعد از فارغ‌التحصیلی از دارالفنون، در مدرسه طب ثبت نام کرده و در ترم آخر به دلیل بحران‌های روحی و شکست عاطفی، تحصیلاتش را رها می‌کند، افزود: البته استاد شهریار بعدها به انترنی و معالجه هم می‌پردازد.
وی اظهار کرد: همزیستی، همراهی و همدلی با مردم زمانه خویش و نفس کشیدن با عامه مردم و در میانه مردم زیستن نیز از دیگر خصلت‌های استاد بود، چراکه استاد برخلاف بسیاری از نخبگان و هنرمندان که به دوری گزینی از مردم و عزلت نشینی عادت داشته و دارند، با مردم شهر و محل زندگی خود چه در تبریز و چه زمانی که در تهران بوده، زیسته و جوشیده است.

استاد شهریار هیچگاه به اتفاقات زمانه بی‌تفاوت نبود
شعردوست با تاکید بر اینکه استاد شهریار هیچگاه نسبت به اتفاقات زمانه خویش بی‌تفاوت نبوده است و در بسیاری از بالا و پایین‌های روزگار به طرفداری از مردم ایستاده و زبان گویای مردم دوره خود شده است، یادآور شد: این ویژگی در ابعاد مختلف زندگی استاد دیده می‌شود، چه زمانی که برای رهسپار کردن سربازان به جبهه لباس رزم می‌پوشد و شعر خویش را برای انبوهی از مرزداران و جانفشانان وطن می‌خواند و چه زمانی که در مقابله با دسیسه‌های برخی سیاستمداران و شعرای کشورهای ترک زبان همسایه، نماینده فرهنگی مردم خویش می‌شود و با زبانی بران و بلیغ جایگاه رفیع شهرهای ترک زبان را در ایران توصیف و توضیح می‌دهد.
وی با اشاره به اینکه شهریار بر خلاف شعرای هم عصر خود در حالی که بر قرآن و حافظ تسلط کامل دارد، به فرانسه نیز شعر می‌نویسد و طبع آزمایی می‌کند، ادامه داد: محب و واله اهل بیت(ع) بودن از دیگر ویژگی‌های شخصیتی استاد شهریار است که وی را متمایز از شاعران هم عصر خویش می‌کند. وی نه تنها محب اهل بیت که عاشق و دلداده آنهاست به گونه‌ای که برخی از درخشان‌ترین اشعارش در مدح امام اول شیعیان علی (ع) و سوزناک‌ترین اشعارش در مورد وقایع کربلا است.
وی با تاکید بر اینکه معتقدم مهم‌ترین عاملی که از محمدحسین بهجت تبریزی، شهریار ساخت، اندیشه و اعتقاد وی بود، اضافه کرد: شهریار در فضای مذهبی چشم به جهان گشوده و از سوی دیگر فضای مذهبی شهر تاریخی تبریز در رشد و تربیت وی تاثیر بسزایی داشت و همچون مراد خویش، خواجه شیرازی دولت قرآن را از هر چیزی برتر می‌داشت.
شعردوست با اشاره به اینکه اعتقاد راستین به مذهب تشیع، تقید به احکام و فرایض الهی، تعمق در آیات قرآن و عشق و ارادت به اهل بیت عصمت و طهارت، نه تنها از شهریار یک شاعر مذهبی بلکه چهره یک شاعر محب اهل بیت(ع) ارائه کرد، خاطرنشان کرد: اعتقاد و ایمان استاد شهریار همه زوایای شعر و اندیشه وی را روشن کرده و علاوه بر اشارات مذهبی، شهریار اشعاری مستقل در ستایش ۱۴ معصوم و سایر موضوعات مذهبی دارد.
وی با بیان اینکه شعر قیام محمد استاد شهریار شعری بسیار پرمغز و خواندنی است، تشریح کرد: استاد در شعر قیام محمد، سعدی‌وار به توصیف مرتبت و منزلت بی‌مانند پیامبر گرامی اسلام می‌پردازد و به مواردی چون معراج، نفوذ کلام پیامبر، شفاعت میامبر در قیامت، ارادت مولا علی به پیامبر(ص) و تربیت او در مکتب پیامبر و قیام حضرت ولی عصر اشاره می‌کند.
وی با بیان اینکه غزل مناجات با مطلع "به ملازمان سلطان که رساند این دعا را؟ که به شُکرِ پادشاهی ز نظر مران گدا را" شناخته‌شده‌ترین و درخشان‌ترین شعر مذهبی استاد به شمار می‌رود، تاکید کرد: این شعر از نمونه‌های دلاویز شعر تشیع است که نه تنها در محافل ادبی، بلکه در محافل مذهبی و منبرها نیز به طور گسترده خوانده می‌شود.
پژوهشگر زبان و ادبیات فارسی با اشاره به اینکه اوج شیفتگی و شوریدگی شهریار در برابر مولای متقیان در مناجاتی که به استقبال غزل حافظ شیرازی با مطلع "علی ای همای رحمت، تو چه آیتی خدا را، که به ما سوا فکندی، همه سایه هما را" سروده شده، پژواک یافته است، بیان کرد: این شور و اشتیاق در کل دیوان شهریار جاری بوده و در مثنوی‌ شب و علی، شجاعت و عدالت مولا را روایت کرده و اشارات، عناصر و کلمات بسیاری که با مفهوم شب در پیوند است، مثنوی شب و علی را تشکیل می‌دهد.
وی عنوان کرد: اسلام و خدمت اجتماع، گل و بلبل اسلام، ورود به مدینه طیبه، مولا علی و شریح قاضی، از امثال مولا علی، لقمان، علی و دنیا، درگه شاه ولایت، مولا علی از دریچه چشم مخالفان، پایان روزگار، مقام ولایت، دین و دنیا، حماسه حسینی، معراج محمد(ص)، شان نزول هل اتی و... بسیاری اشعار دیگر نمونه شعرهای مذهبی استاد شهریار هستند.
وی با تاکید بر اینکه در طول حیات ادبی پربرکت استاد به نگرش‌ها و گرایش‌های گوناگون برمی‌خوریم، اما اعتقاد و ایمان راسخ شهریار و اندیشه مذهبی او مانند خط روشنی از میان تمام اشعار او می‌گذرد و در ساختن شهریار نقشی به سزا دارد، یادآور شد: یکی دیگر از ویژگی‌های استاد شهریار که در تکوین شخصیتی او بسیار موثر بوده، معاشرت او با بزرگان ادب و هنر دوران خود بوده است و در سخنانش همواره از آن محافل یاد می‌کرد.
این زبان‌شناس با بیان اینکه ملک الشعرای بهار در مقدمه اولین چاپ اشعار استاد شهریار، وی را ستاره شرق نامیده است، افزود: استاد شهریار از نادر شاعرانی است که هم به فارسی و هم به ترکی طبع آزمایی کرده و انصافا در هر دو زبان شاهکارهایی خلق کرده است که زبانزد و عام و خاص است.
وی با بیان اینکه استاد هم شعرهای فخیم دارد و هم اشعاری که به راحتی در زبان مردمان کوچه و بازار قابل لمس است، اظهار کرد: به قول مرحوم سایه که با اظهار تاسف به تازگی چهره در نقاب خاک کشیده‌اند، اشعار شهریار بسیار لطیف است و نام گذاری ۲۷ شهریور به نام روز شهریار اقدام درست و به جایی است.
وی در پاسخ به اینکه کدام یک از اشعار شهریار را بیش از سایر شاهکارهای ادبی‌اش، می‌پسندد، گفت: تمامی اشعار استاد شاهکار و دلنشین است اما در فضای مجازی همین سوال را از مخاطبان پرسیده بودم که یکی از اشعار اقبال بیشتری داشت که شرح آن چنین است:
پیر اگر باشم چه غم، عشقم جوان است ای پری
وین جوانی هم هنوزش عنفوان است ای پری
هر چه عاشق پیر تر عشقش جوانتر ای عجب
دل دهد تاوان اگر تن ناتوان است ای پری
پیل مــاه و سال را پهلو نمی کردم تهی
با غمت پهلو زدم، غم پهلوان است ای پری
هر کتاب تازه ای کز ناز داری خود بخوان
من حریفی کهنه ام درسم روان است ای پری
یاد ایامی که دل ها بود لبریز امید
آن اوان هم عمر بود این هم اوان است ای پری
روح سهراب جوان از آسمان ها هم گذشت
نوشدارویش، هنوز از پی دوان است ای پری
با نواهــای جـــرس گاهی به فریادم برس
کین ز راه افــتاده هم از کاروان است ای پری
کام درویشان نداده خـدمت پیران چه سود
پیر را گو شهریار از شبروان است ای پری

مشاعره شهریار با پروین اعتصامی
شعردوست با اشاره به ماجرای مشاعره شهریار با پروین اعتصامی، اظهار کرد: استاد شهریار در این باره نقل می‌کرد که پدرش با اعتصام‌الملک یا اعتصامی(پدر پروین اعتصامی) که زمانی وکیل مردم تبریز در مجلس شورای ملی بوده و بعد از دوران وکالت، در کتابخانه مجلس مسئولیت گرفته بود، رابطه دوستی داشت؛ شهریار بعد از اتمام کلاس‌هایش در دارالفنون، به کتابخانه مجلس می‌رفت و پروین اعتصامی نیز به دیدار پدرش می‌آمد که در آنجا مشاعره بین دو شاعر شکل می‌گیرد و پروین قطعات گیرا و نافذش را خوانده و شهریار نیز غزل‌ می‌خواند.
وی در بخش دیگری از سخنانش به وضعیت خانه موزه استاد شهریار که یک اثر ملی است نیز اشاره کرد و افزود: بنده سال‌هاست که رئیس هیئت امنای خانه موزه استاد شهریار هستم و علی‌رغم قول‌هایی که توسط مدیریت شهری تبریز، مدیران استان و برخی مدیران ملی داده‌اند، متاسفانه هم اکنون وضعیت خانه موزه شایسته نام استاد شهریار نیست.
وی با بیان اینکه شهرداران پیشین کلانشهر تبریز قول خرید چند خانه اطراف و توسعه فضای خانه موزه را داده بودند که متاسفانه تاکنون عملی نشده است، گفت: به عنوان رئیس هیئت امنای خانه موزه استاد شهریار از مدیران استانی و ملی در مورد خانه موزه استاد شهریار توقعی بیش از این دارم، چراکه شهریار تنها یک شاعر ملی نیست و در بسیاری از کشورهای فارس زبان و ترک زبان از ترکیه و جمهوری آذربایجان تا تاجیکستان و افغانستان برای دیدن خانه موزه استاد شهریار به ایران می‌آیند و قطعا باید توجه بیشتری به این مکان مبذول شود.

انتقال بخشی از دستخط‌های استاد شهریار به ارومیه
رئیس هیئت امنای خانه موزه استاد شهریار با تاکید بر اینکه با شهردار فعلی نیز صحبت کردیم که به وضعیت هیات امنا و خانه موزه استاد شهریار رسیدگی شود، افزود: متاسفانه بخشی از دست‌خط‌های استاد که به صورت مجموع در دست وکیلشان بود به آذربایجان‌غربی برده شد و به موزه‌ای که برای استاد شهریار ساخته شده، اهدا شده است، درحالی که مجموعه آثار شهریار باید در خانه موزه ایشان باشد.
وی با تاکید بر اینکه شهریار یک سرمایه عظیم برای تبریز است، یادآور شد: چندسال پیش با همکاری سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، فرمی را طراحی کرده و از گردشگرانی که قصد سفر به تبریز را داشتند، در مورد اولویت‌هایشان سوال کردیم که در ۸۰ درصد فرم‌ها به خانه موزه و مقبره الاشعرا اشاره کرده بودند.
وی با بیان اینکه استاد شهریار نیاز به تجلیل ندارد و ایشان در دوران حیات خود به بالاترین شهرت ممکن رسید و با روح غنی خود، محتاج تجلیل کسی نبود و با توانایی‌ها و پیوند اشعارش با امر ماندگار قدسی به جاودگانی دست یافت، ادامه داد: اما تبریز ما بیش از این‌ها می‌تواند از جایگاه استاد شهریار بهره ببرد.
شعردوست با اشاره به اینکه رسیدگی به وضعیت خانه موزه استاد شهریار و مقبره الاشعرا امری بسیار ضروری بوده و نیازمند عزم ملی است‌، متذکر شد: از استاندار، شهردار و شورای شهر و تمام دست‌اندرکاران مربوطه استدعا دارم این موضوع را نه تنها از بعد فرهنگی، بلکه حتی از منظر اقتصادی نیز درنظر بگیرند، چراکه همانند شهر قونیه می‌توانیم به واسطه وجود شهریار، گردشگران بسیاری را جذب کنیم.
وی با تاکید بر اینکه ۲۷ شهریور روزی است که می‌توانیم در قالب آن حرکت‌های خوبی را رقم بزنیم، افزود: مراسم‌هایی در این مناسبت برگزار می‌شود که جای قدردانی دارد، اما طرحی که برای این روز پیشنهاد داده بودم، ضمایمی داشت که ایجاد جایزه ادبی استاد شهریار، ایجاد دپارتمان‌هایی برای پژوهش در آثار استاد، اعطای جایزه ادبی به شاعران جوان و کسانی که آفرینش‌هایی در حوزه زبان و ادبیات دارند، از جمله آن بود.
وی در ادامه با بیان اینکه علی‌رغم تلاش‌ها برای برداشتن مناسبت ۲۷ شهریور، تلاش کردیم این روز بماند و در تقویم مانده اما باید اعتراف کرد که استفاده بایسته از این مناسبت به عمل نمی‌آید، گفت  برای ۲۷ شهریور چند برنامه مهم در کشور گرفته می‌شود؟ آیا در سطوح ملی به این امر توجهی هست یا نه؟ معتقدم باید تلاش کنیم و با استمداد از مسئولان عالی رتبه کشوری این فرصت‌ها را از دست ندهیم  چراکه اگر فرصت از دستمان برود، شاید دیگران بهره برداری کنند.
شاگرد استاد شهریار با تاکید بر اینکه پیشنهاد می‌کنم حتی با طرح در یونسکو این روز را به عنوان یک روز بین المللی اعلام کنیم، خاطرنشان کرد: شهریار شاعری دو زبانه بوده و در بسیاری از کشورها شناخته شده است و وقتی نماینده کشوری دیگر عنوان می‌کند که بزرگداشتی برای استاد شهریار بگیرند، کم توجهی در این رابطه از سوی تبریز، به هیچ عنوان شایسته نیست.
وی در ادامه سخنانش به وضعیت مقبره الاشعرا اشاره کرده و با بیان اینکه این مجموعه چشم و چراغ مردم آذربایجان و ایران بوده و چند صد شاعر، عالم و حکیم را در خود جای داده است، گفت: مقبره الاشعرا همچنان در وضعی نابه سامان به سر می‌برد که نمایندگان باید تلاش کنند تا رقم‌های قابل توجهی از اعتبارات ملی برای این امر تخصیص یابد، چراکه توان اجرایی و مهندسی استان در حدی است که می‌توانند با تخصیص اعتبارات لازم، پروژه را در زمان محدود به سرانجام برسانند.
وی در خاتمه تاکید کرد: مقبره الاشعرا و خانه موزه استاد شهریار آثار مهمی برای مردم آذربایجان و ایران بوده و بیش از این‌ها به توجه نیاز دارند.
انتهای پیام