روزگار سیاه عروس ایران

به گزارش نصر، سال‌هاست نگین فیروزه‌ای ایران بیش از آن‌که درگیر خشکسالی و کم آبی باشد، درگیر سوءمدیریت آب است و وضعیت امروز آن نماد عینی ضرب المثل «سال به سال، دریغ از پارسال» است. مدت‌هاست از اولویت محیط زیست می‌گوییم، می‌نویسیم و می‌شنویم، اما آنچه که دیده و انجام نمی‌شود، توجه به محیط زیست و شعارهای زیبای توسعه پایدار است. هر دولت و هر مسئولی آمده به خوبی درباره توسعه پایدار سخن رانده است، اما وضعیت فاجعه بار امروز دریاچه ارومیه تصویری از عملکرد دولت‌های گذشته و بینش آن‌ها به مقوله محیط زیست و توسعه پایدار است.
آذربایجان ناحیه خشکی نیست و اگر بود، هزاران سال دریاچه‌ای به بزرگی ارومیه را در خود نگه نمی‌داشت، اما چه کردیم و چه کردند که پهنه آبی به بزرگی دریاچه ارومیه که روزگاری موج هایش جاده‌های اطراف را زیر آب می‌برد، امروز به چنین وضعی دچار شده است؟
 
لزوم شفاف‌سازی عملکرد ستاد احیای دریاچه ارومیه
روزگاری مساله‌ای زیست‌محیطی و اجتماعی را به مساله‌ای امنیتی تبدیل کردند و صورت مساله را پاک؛ اما پس از آن دولت حسن روحانی که با وعده احیای دریاچه ارومیه از مردم آذربایجان رای اعتماد تعیین‌کننده گرفته بود، در جلسه اول هیات وزیران با تشکیل ستاد ملی احیای دریاچه ارومیه به این مطالبه پاسخ داد، اما عنان کار را به دست کسانی سپرد که اهلیت این ماموریت مهم را نداشتند و خود در دوره مدیریت‌های پیشین‌شان با حمایت از سدسازی‌ها و احداث جاده میانگذر، نفس‌ها را در سینه دریاچه حیات بخش شمالغرب ایران حبس کرده بودند.
علی‌رغم اینکه هزینه‌های کلانی در ستاد احیای دریاچه ارومیه انجام شده، اما وضعیت دریاچه ارومیه طبق پیش‌بینی مدیران این ستاد پیش نرفت و طراز آبی امروز دریاچه ارومیه کمتر از طرازی است که این ستاد آغاز به کار کرده بود. چنین وضعیتی به این معنا نیست که دریاچه ارومیه قابل احیا نیست، بلکه به این معناست آنچه باید انجام می‌شد به سرانجام نرسیده و انجام نشده است. اینجاست که دستگاه‌های نظارتی باید وارد کار شوند و به مردم پاسخ‌های شفافی درباره عملکرد ستاد احیای دریاچه ارومیه بدهند.
 
احیای دریاچه ارومیه به مثابه احیای زیست بوم آذربایجان
اما پروژه احیای دریاچه ارومیه چیزی نیست که بتوان از آن ناامید و دلسرد شد. احیای دریاچه ارومیه به مثابه احیای زیست بوم آذربایجان است، آذربایجانی که عمود خیمه ایران است و سرزندگی و توسعه آن به عنوان لوکوموتیو توسعه ایران اهم واجبات است. بسیار زجرآور است که بگوییم مرگ زیست بوم آذربایجان، مرگ پیکره عظیمی از ایران است و خسارت آن قابل جبران با هیچ عدد و رقمی چه در امروز و چه در آینده نیست، لذا احیای دریاچه ارومیه به هر قیمتی لازم و ضروریست.
دولت سیزدهم هم با وعده احیای دریاچه ارومیه به میدان آمده است، در روزگار کرونایی انتخابات سال گذشته ریاست جمهوری که کرونا دسته دسته جان ملت ایران را می‌گرفت و آمار فوتی‌ها سه رقمی بود، هزاران نفر از مردم تبریز در ورزشگاه پیر باغشمال جمع شدند و از شعارها و برنامه‌های انتخاباتی سید ابراهیم رئیسی حمایت کردند. رئیسی در تجمع آن روز مردم آذربایجان وعده‌های بزرگی به مردم داد؛ از احیای زبان مادری گرفته تا احیای دریاچه ارومیه و حمایت از صنعت ترانزیت و صنایع مادر آذربایجان. اما یک سال پس از روی کار آمدن دولت سیزدهم، چه مقدار از این وعده‌ها عملی شدند؟
 
وعده‌های رئیس جمهور برای احیای دریاچه ارومیه
رئیس جمهور در سفر به آذربایجان غربی به بازدید هوایی از وضعیت دریاچه ارومیه رفت و احیای دریاچه ارومیه را از اولویت‌های سفر دولت به استان آذربایجان غربی ذکر کرد.
رئیسی در ارومیه تاکید کرد: مسئله خاص و مهمی در آذربایجان وجود دارد و آن احیای دریاچه ارومیه است که نه تنها برای شهر ارومیه و منطقه، بلکه برای کشور نیز مهم بوده و احیای دریاچه ارومیه از اولویت‌های مهم دولت است.
وی ادامه داد: گام‌هایی در خصوص احیای دریاچه ارومیه برداشته شده که به سرانجام نرسیده است و برنامه‌ریزی‌هایی در این خصوص انجام شده است که به زودی دنبال خواهد شد.
رئیس جمهور در سفر به آذربایجان شرقی هم درباره بحران دریاچه ارومیه گفت: احیای دریاچه ارومیه نیازمند کار فوری و کارآمد است. مسأله دریاچه ارومیه تنها به استان‌های آذربایجان مربوط نیست و یک مسأله ملی است. احیای دریاچه ارومیه جزو اولویت‌های اصلی دولت است و دستورالعمل‌های لازم به وزارت نیرو، محیط‌زیست و معاونت اجرایی ابلاغ شده است.
پس از سفر رئیسی، وزیر نیرو به استان‌های آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی سفر کرد تا بلکه به طرح‌های احیای دریاچه ارومیه سرعت دهد. پروژه انتقال آب زاب، تصفیه خانه‌های فاضلاب شهری تبریز و ارومیه از اولویت‌های وزارت نیرو برای تامین آب دریاچه ارومیه است، اما ظاهراً زور این وزارتخانه برای رهاسازی حقابه دریاچه ارومیه از پشت ده‌ها سد حوضه آبریز این دریاچه نمی‌رسد.
 
لزوم توجه ویژه دولت به احیای دریاچه ارومیه
آیت الله سید محمدعلی آل هاشم، نماینده ولی فقیه در آذربایجان شرقی هم در واکنش به وضعیت بحرانی دریاچه ارومیه در جمع نمازگزاران تبریز خواستار توجه ویژه دولت به ضرورت احیای دریاچه ارومیه شد و افزود: در حضور رئیس جمهور گذشته و رئیس جمهور فعلی مطالبات مردم درباره احیای دریاچه ارومیه را متذکر شده‌ام که البته دولت‌های مختلف برای احیای دریاچه اقداماتی کرده‌اند، هر چند باید این فعالیت‌ها برای مردم بیشتر ملموس شود.
وی با بیان اینکه در سفر رئیس جمهور به آذربایجان‌های شرقی و غربی اعتبارات خوبی برای احیای دریاچه ارومیه مصوب شده است، گفت: از رئیس جمهور می‌خواهم دستور تسریع به مصوبات احیای دریاچه ارومیه بدهد.
 
تحقیق و تفحص از عملکرد ستاد احیای دریاچه ارومیه
اما با افزایش فشار افکار عمومی و رسانه‌ها در مورد وضعیت بحرانی دریاچه ارومیه، مجلس شورای اسلامی هم وارد عمل شد و طرح تحقیق و تفحص از عملکرد ستاد احیای دریاچه ارومیه را به تصویب رساند. محمدباقر قالیباف، رییس مجلس شورای اسلامی در این خصوص گفت: ما موضوع تحقیق و تفحص از ستاد احیای دریاچه ارومیه را که بحثی بسیار مهم بود را بررسی کردیم که با رای اکثریت قاطع نمایندگان تصویب شد. در آنجا بنده و سایر نمایندگان به اهمیت موضوع تاکید کردیم و هیچ یک از نمایندگان نسبت به این موضوع بی‌توجه نیستند، چرا که موضوع محیط زیست و دریاچه ارومیه بسیار مهم و حیاتی است.
رئیس مجلس شورای اسلامی ادامه داد: موضوع دریاچه ارومیه، موضوع مهم ملی است و موضوع استانی آذربایجان‌غربی و شرقی نیست، اگر برای احیای دریاچه ارومیه چاره‌اندیشی و به طور جدی به آن توجه نشود، اثرات زیست‌محیطی زیان‌باری دارد و چندین میلیون نفر را تحت مسائل اقتصادی، سلامت و بهداشت قرار می‌دهد. در واقع احیای این دریاچه کاملاً از جنبه‌های استراتژیک اقتصادی، زیست محیطی و کشاورزی مهم است.
 
روزهای سیاه نگین فیروزه‌ای ایران
براساس آمار منتشر شده در وب سایت آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی در روز ۲۲ تیر ماه، تراز دریاچه ارومیه با ۴۴ سانتی متر کاهش نسبت به مدت مشابه در سال گذشته به ۱۲۷۰.۵۶ رسیده که ۹ سانتی‌متر نیز نسبت به ابتدای سال آبی (مهر۱۴۰۱) افت کرده و با میانگین بلندمدت ۳.۹۴ متر فاصله دارد. همچنین بر اساس همین آمار، وسعت دریاچه ارومیه با ۱۲۵۷.۰۸ کیلومتر مربع کاهش نسبت به مدت مشابه سال گذشته و ۲۴۹.۶ کیلومتر مربع کاهش نسبت به یک مهر ۱۴۰۰ (ابتدای سال آبی) به ۱۷۷۷.۱۲ کیلومتر مربع رسیده است.
حجم آب نگین فیروزه‌ای آذربایجان‌ نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۱.۴۰ میلیارد مترمکعب و نسبت به ابتدای سال آبی ۲۸۰ میلیون متر مکعب کاهش یافته و به ۲.۴۵ میلیارد متر مکعب رسیده است. هم اکنون شرایط دریاچه ارومیه به بدترین وضعیت خود بعد از مدت مشابه در سال ۹۴ رسیده است که در آن سال تراز دریاچه ۱۲۷۰.۳۳ بوده است.
 
زمان عمل به وعده‌ها فرا رسیده است
راه برگشتی نیست و احیای دریاچه ارومیه تنها راه نجات زیست بوم آذربایجان است. تبعات خشک شدن دریاچه ارومیه به قدری هولناک است که تصور آن هم دور از ذهن است. مردم و مسئولان متفق القول هستند که دریاچه ارومیه باید احیا شود، اکنون زمان عمل به وعده هاست و دولت باید با همه توان اجرایی خود وارد گود احیای دریاچه ارومیه شود و مردم را در این مسیر همراه کرده و اعتماد آن‌ها را جلب کند.
دستکم از سال 88 وعده‌های مختلفی برای احیای دریاچه ارومیه داده شده و از سال 92 دولت با ایجاد ستاد ملی احیای دریاچه ارومیه به ریاست معاون اول رئیس جمهوری عزم خود را برای احیای این دریاچه نشان داده است و این روزها زمان عمل به وعده هاست، نه ارائه وعده‌های جدید. مردم نجیب آذربایجان به خوبی هم خود، هم دولت مردان خود و هم ظرفیت‌های کشور را می‌شناسند و دستان یاری‌گر دریاچه ارومیه را به گرمی خواهند فشرد. فقط بدانیم فرصت زیادی برای احیای نگین فیروزه‌ای ایران باقی نمانده است.
سید علی صالحی شاعر برجسته بختیاری کشورمان، شعر زیبایی را ناظر به حال و هوای فاجعه زیست ‌محیطی دریاچه ارومیه سروده که درباره عواقب خشک شدن دریاچه ارومیه هشدار می‌دهد:

«وای بر ما
اگر خواهر خزر بمیرد
خلیج فارس آن‌قدر خواهد گریست
که همه دریاهای دنیا بالا بیایند
و بالا می‌آیند
تا همراه رود‌ها، چشمه‌ها
و دو دیده من
از میانِ مکافاتِ زخم و نمک بگذرند
و می‌گذرند
تا آسمانِ سراسرِ این سرزمین
با هزاران امیدِ بارآور از باران
به جانب ارومیه راه بیفتد
و راه می‌افتد
تا دیگر
نه هیچ تَنِ تشنه‌ای از تاریکی بترسد
و نه زخم‌های بیشمار ما از نمک...»

گزارش از محمد سهرابی

انتهای پیام/