گره خیابان‌های تبریز؛ ماحصل رفتارهای ترافیکی و زیرساخت‌های شهری

به گزارش نصر، شهر سیستمی است که از زیرسیستم‌های متعددی تشکیل شده است. اجزا، عناصر و روابط درونی هر یک از زیر سیستم ها کارکرد و ارتباطات میان زیرسیستم های شهری، نحوه سازمان یابی فضای شهری را تعریف می کنند. موزونی یا ناموزونی در سازمان یابی فضای شهری هم می تواند در قالب رفتارهای هنجار یا ناهنجار نمود پیدا کند. لذا، از دیدگاه سیستمی، رفتار شهری تجلی گاه نحوه سازمان یابی فضای شهری است.
در حال حاضر، یکی از برجسته ترین ناهنجاری‌های رفتاری شهرهای ایران در عرصه رفتار ترافیکی آنها بروز کرده است. راهکارها و سیاست‌هایی که تاکنون برای اصلاح این گونه رفتارها ارائه شده، غالبا، جزء نگر و معلول نگر بوده‌اند. طبق گفته کارشناسان ساماندهی فضای شهری و هدایت آن به سوی یک نظم فضایی می‌تواند اثرات پایداری بر اصلاح رفتار ترافیکی بر جای بگذارد و آن را به سوی رفتار هنجار و قانون مند هدایت کند.
با توجه به پدیده شهرنشینی در ایران و افزایش روز افزون خودروها در سطح شهرها، شاهد رشد قابل توجه ترافیک در خیابان‌های شهر هستیم که این معضل در بعضی کلانشهرها علی الخصوص تبریز تبدیل به برنامه کاری مدیران شهری شده است. 
این پدیده اجتماعی با بروز مشکلاتی چون اتلاف وقت، هدر دادن فرصت های مناسب زندگی، آلودگی صوتی و هوایی، هدر رفتن سرمایه‌ای ملی مانند انواع سوخت‌های لازم، مشکلات روحی و روانی ، ناراحتی‌های عصبی و... همراه است.

زیرساخت‌های شهری همتراز با فرهنگ ترافیکی شهروندان در رفتارهای ترافیکی موثر است
وحید زادشم پور، دکترای جامعه شناسی در این خصوص می‌گوید: موضوع رفتارهای ترافیکی یک سازه مفهومی است که می‌توان مرتبط با مفاهیم فرهنگ ترافیک، عملیاتی کرد. رفتارهای ترافیکی موضوعی پیچیده تر است و موضوعات زیرساختی از جمله سرمایه اجتماعی افراد، نقش خانواده، نقش حکمروایی نهادهایی از جمله شهرداری و ارگان‌هایی مانند پلیس و... در آن تاثیر گذار است. متاسفانه در این مبحث نقش حاکمیتی و سلبی ارائه شده برای حکمروایی کمتر دیده می‌شود و روی خود مردم بیشتر برای ایجاد یا حل معضل اشاره می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: مثلا هیچ گاه تا به حال از خود مردم یا متخلف رانندگی در مورد نقش شهرداری و عدم رضایت ایشان از آن و تاثیر آن در رانندگی سوال نشده است. شاید ساختارها از لحاظ ارتباطی، ارتباط زیادی به یکدیگر نشان ندهند ولی دقیقا این همانجایی است که باید دست بروی آن گذاشت.
زادشم پور در خصوص منشا برخی رفتارهای نامتعارف شهروندان در حین رانندگی معتقد است: اینگونه برداشت می‌شود که مردم متاثر از شیوه حکمروایی دستگاه‌های شهری و مسئولان دست به اقداماتی در هر زمینه برای گله گشایی و. .. می‌زنند حسرت‌ها و نداشتن‌ها، برخورد نامناسب و سلبی از طرف دستگاه‌ها، معضلات و موانع فکری و مادی و هزاران مشکل دیگر می‌تواند آسیب‌ها و مساله‌های اجتماعی و نهادی را سبب شود.

متخلفان قوانین رانندگی، اصول رانندگی را خوب می‌دانند
حکیمه قنبری، دکترای برنامه ریزی شهری نیز با بیان اینکه فرهنگ ارتباط مستقیمی با مباحث آموزشی دارد و ریشه آن به ساختار جامعه، بنیان خانواده، حکمرانی، نظام برنامه ریزی و غیره بر می‌گردد، بیان می‌کند: جدا از آموزش، علت اصلی مسائل و مشکلات فرهنگی در زمینه ترافیک به نحوه برخورد متولیان، برنامه ریزان و قانون گذاران شهر بر می گردد. به نظر می رسد متخلفان قوانین رانندگی در درون خود می‌دانند که اصول رانندگی چیست و رعایت حقوق همدیگر یعنی چه، ولی به دلیل عدم وجود قوانین بازدارنده و از آن مهمتر به دلیل کمبود نفرات بازدارنده (از جمله پلیس، نظارت هوشمند، جرائم مالی چشمگیر) با توجه به نیاز شخصی به سهولت قوانین را زیر پا می گذارند.
قنبری ادامه می‌دهد: قدم اول در بررسی علل مسائل فرهنگی، بازنگری در نحوه کنترل و اعمال قوانین بازدارنده ای است که به مرور زمان فرهنگ را ایجاد می کند. بدیهی است جوامعی که فرهنگ ترافیکی مقبولی در جامعه جهانی دارند از روز اول فرهنگ لازم را نداشته اند، بلکه با برنامه ریزی و اعمال قوانین اجباری و پیگیری، متخلفین به مرور قوانین سخت و محکم را پذیرفته و به جامعه انتقال داده‌اند.
وی افزود: در شهرسازی شهرهای در حال توسعه به ویژه در کشورمان و تبریز در حیطه مباحث فرهنگ ترافیک بحثی که وجود دارد، رشد شهرها به سمت شهری برای خودروهاست. از گذشته تا به امروز همواره تلاش کرده ایم که خودرو سوار را مقدم بر پیاده بدانیم. همواره دنبال ایجاد خیابان‌های پهن، تقاطع‌های غیر همسطح، روگذرها، پل‌های عابر پیاده و ... هستیم تا عرصه را برای جولان خودرو بیشتر و برای پیاده کمتر کنیم. این نگرش برنامه ریزی شهری راننده را مدعی تر می‌کند به طوری که حتی سطح پیاده‌رو را با محل پارک خودرو یکسان می‌بیند و پارک حاشیه‌ای را حق مسلم خود می‌داند!
قنبری در خصوص راهکار حل معضل ترافیک بر این باور است: اگر مداخله چشمگیر توسط پلیس راهور انجام شود و در شهرداری، برنامه ریزان شهری رویکرد انسان محور و پیاده مداری را در بحث حمل و نقل پیشه خود کنند و اگر فرهنگ و سواد ترافیکی با آموزش‌های لازم و عینی همراه گردد به نظر می‌رسد رفتارهای خودخواهانه در رانندگی در میان مدت کاهش یابد.
دکترای برنامه ریزی شهری ادامه داد: درخصوص برخی مسائل فرهنگی رانندگان از جمله دعوا، توهین، برخورد فیزیکی و ... نیز که عموما پس از عدم رعایت حقوق طرف مقابل بروز می‌کند؛ چالش‌های عمیق تری وجود دارد که به بحث سرمایه اجتماعی، کنترل خشم، مسائل روانی و آداب رفتاری شهروندان باز می گردد که در این خصوص باید مطالعات بنیادی‌تری انجام گیرد و خدمات آموزش و مشاوره در شهر توسعه و تسری یابد.

اصلاح فرهنگ ترافیکی از اولویت نهادهای ذی ربط خارج شده است
مهرداد خوشکار مقدم، دکترای روابط بین الملل با بیان اینکه مساله ترافیک به عنوان یک معضل فراگیر در تمام شهرهای ایران مقوله‌ای چند بعدی است و نمی‌توان فقط از یک منظر برای آن نسخه پیچید، گفت: بدیهی است تا فرهنگ رانندگی در ایران و به ویژه کلانشهرهایی مانند تبریز اصلاح نشود، احداث بزرگراه و پل و روگذر و زیرگذر نمی‌تواند به تنهایی گره گشای معضلات ترافیکی شهری باشد. با این اوصاف، نحوه مواجهه با معضلات اجتماعی در بسیاری موارد اسیر نگاه های جزءنگر یا غیرکارشناسی شده و با وجود هزینه‌های گزاف، نتیجه‌ای حاصل نمی‌شود.
خوشکار مقدم تصریح کرد: پر واضح است که اصلاح فرهنگ رانندگی در کشور نیازمند همکاری‌های بین بخشی است بدین معنا که در کنار انجام فعالیت‌های فرهنگی از مدارس و دانشگاه‌ها تا رسانه‌های جمعی، تشدید مجازات و برخورد پلیسی نیز باید چاشنی کار باشد چرا که فعالیت‌های نرم مانند امور فرهنگی برای تمام اقشار جامعه کارساز نیست.
وی ادامه داد: در دهه گذشته اجرای همزمان برنامه فرهنگی ناجا در ساخت انیمیشن های ترافیکی و همزمان، تشدید قوانین و برخورد پلیسی با ناقضان قانون منجر به جا افتادن مواردی مانند کمربند ایمنی، رعایت سرعت مجاز و کاهش سبقت های غیرمجاز جاده ای گردید. اقداماتی که در آن دوره مفید واقع شد اما تداوم نیافته و کمرنگ شد.
دکترای روابط بین الملل در خصوص اصلاح فرهنگ رانندگی در تبریز تصریح کرد: یک نهاد و ارگان نمی تواند به تنهایی موفق باشد لذا همکاری شهرداری، پلیس و نهادهای فرهنگی در کنار همراهی رسانه ای ضروری است. البته به دلیل مشکلات اقتصادی و تنش های روانی موجود در جامعه، به نظر می‌رسد برخی موارد مانند اصلاح فرهنگ رانندگی از اولویت نهادهای مسئول درآمده؛ موضوعی که به نظر می رسد نتیجه عکس داده چرا که گره های ترافیکی خود یکی از عوامل افزایش تنش های روانی است.

استفاده از اینترنت اشیا، هوشمندانه ترین راه کاهش ترافیک در شهرهای مدرن
مهدیه فرج زاده دکترای رشته علوم ارتباطات اجتماعی نیز در خصوص راهکارها برای ترافیک زدایی می‌گوید: یکی از راه‌حل‌های امروزی اینترنت اشیاء است. اینترنت اشیاء و بکارگیری سامانه‌های مدیریت ناوگان از این سیستم، مفید ترین راه‌حل هوشمندانه مدیریت ترافیک در شهرها می‌تواند باشد. گفته می‌شود تا سال ۲۰۲۰ بیش از ۴۱ تریلیون دلار برای هوشمندسازی شهرها در سایر نقاط دنیا هزینه شده است. اما ایران در این مسیر چندان اقدامی انجام نداده و بیشتر در حالت طرح مطالعاتی باقی مانده است. برای هوشمندسازی یک شهر باید تمامی واحدهای تکنولوژی از جمله انسان‌ها، خانه‌ها، خودورها، جاده‌ها و زیرساخت‌ها به یکدیگر متصل بوده و تبادل اطلاعات کنند که در صورت برقراری این امر بسیاری از معضلات از جمله ترافیک‌های سنگین شهری خود به خود حل خواهد شد.
فرج زاده ادامه می‌دهد: ممنوعیت ورود خودرو به مراکز شهر، پرداخت پول بیشتر برای خودروهایی که آلایندگی بیشتری دارند، اتوبوس‌های سبک عمومی، طراحی شهر به گونه ای که پیاده روی از ماشین سریع تر به مقصد برسد، بهبود امکانات پیاده‌روی، تشویق روش‌های سفر سبز و بهبود تسهیلات حمل‌ونقل از دیگر پیشنهادات جهت کاهش بار ترافیکی در شهرها می تواند باشد.

نقش کارکردی آموزش در ساختار مدیریت فرهنگی ترافیک
آموزش در زندگی انسان منجر به تغییر در باورها و رفتارها شده است. در عصر حاضر یکی از اقدامات اصلی برای به سامان کردن معضلات ترافیکی تکیه بر محور آموزش و فرهنگ سازی است. 
اخیرا شورای عالی هماهنگی ترافیک شهرهای کشور جهت تاکید بر اهمیت بیشتر موضوع مذکور اقدام به استخراج شرح خدمات مطالعات نیازسنجی آموزش و فرهنگسازی رفتار مطلوب ترافیکی در شهرهای کشور پرداخته و در نظر دارد انجام چنین مطالعاتی را در شهرها نهادینه کند. معاونت حمل و نقل و ترافیک شهرداری تبریز در سال ۱۳۹۵ کتاب سواد ترافیکی را چاپ کرده و در سالجاری بر آن است پروژه ارتقاء سواد ترافیکی را مجدداً آغاز کند. همه اینها نشان از اهمیت موضوع دارد و امید است با واکاوی بیشتر موضوع و بررسی جنبه های کاربردی آن میزان اهمیت بخشی به مباحث فرهنگ ترافیک در میان مدیران شهری افزایش یابد.
در واقع مسائل فرهنگی ترافیکی مفهوم درهم تنیده ای از برنامه، قوانین، و اجرای آن با آموزش، جامعه شهری و خانواده در چارچوب های مالی، اقتصادی و ارزشی تحت لوای حکمروایی خوب شهری است.
در شهر تبریز حدود ۹۹۰ هزار پلاک ماشین صادر شده است که این رقم بالایی نسبت به میزان جمعیت شهر است. تعداد سفرهای روزانه درون شهری دو میلیون و ۸۰۰ هزار نفر سفر، میانگین کل مسافت سفر درون شهری ۲۹ کیلومتر در ساعت، متوسط زمان یک سفر درون شهری ۹ دقیقه و ۳۰ ثانیه می باشد. در شهر تبریز ۴۱ روگذر و ۲۲ زیرگذر وجود دارد و ۱۲ کیلومتر و ۸۵۰ متر طولی مسیر دوچرخه سواری احداث شده است.
انتهای پیام/