وارطان گریگوریان ستاره‌ای که از آسمان تبریز کهکشانی شد

حضرت مولانا ۷۰۰سال پیش در سروده‌ای ارزشمنده به زیبایی به این موضوع اشاره کرده که، 《هر زمانی موج روح انگیز جان_ از فراش عرش بر تبریزیان_ که این تبریز را شعشع عرشی و فرّ فردوسی لقب داد.》
در یکصد سال گذشته به هر جای این کره‌ خاکی بنگریم فرزندان علمی تبریز در بنیادها ، سازمان‌ها، شرکت‌ها و محافل پزشکی و آکادمیکی در توسعه یافته ترین ملل جهان همچون آلمان ، آمریکا و کانادا خوش درخشیده‌اند و نام برخی از آنان برند جهانی و قابل وثوقی بر جامعه بشریت شده‌اند که در این میان نام بلند زنده یاد وارطان گریگوریان ( ۱۳۱۳ ه ش تبریز - ۱۴۰۰ ه ش نیویورک ) آموزگار ، تاریخ نگار و انسان شناس جهانی ، بیش از همه می‌درخشد.
در اواسط حکومت رضاخان در محله ارمنی نشین تبریز (بارناوا) که اجدادش یکی از کاروانسراداران جاده ابریشم تبریز بودند متولد شده و در مدرسه ممتاز ارمنیان آذربایجان موسوم به ممورال تبریز تحصیلات دوره ابتدائی خود را با اخذ مدرک ششم به پایان رسانده و بدلیل مطالعات وسیع در کتابخانه خلیفه‌گری آذربایجان و مدرسه ی آمریکاییان وقت تبریز ، مورد توجه رایزن وقت فرهنگی کنسولگری فرانسه در تبریز قرار گرفت.بدلیل فوت مادرش به کمک یک نیکوکار عینک‌فروش خیابان شهناز تبریز برای ادامه تحصیلات به لبنان مهاجرت نموده و مدتی نیز در کالج آمریکایی بیروت و دانشگاه ارامنه لبنان  تحصیل نموده است.

در سال ۱۹۵۶ - ۱۹۶۴ م در دانشگاه معتبر استنفورد دکترای تاریخ و علوم انسانی را گرفته است.وارطان با هوش و ذکاوت بی‌نظیر خود به زبانهای ارمنی، ترکی، عربی، فارسی، فرانسوی و انگلیسی تسلط کامل یافته و بعنوان یک سخنران و نظریه پرداز برجسته ، در دپارتمانهای شرق‌شناسی و علوم و هنر دانشگاه‌های معتبری همچون استنفورد، کالیفرنیا، لس‌آنجلس، بوستون، پنسیلوانیا و براون، کرسی مدرسی گرفته و با شایستگی گروه علوم و هنر کالج پنسیلوانیا را بنیان گذاری کرده و با رای اکثریت اساتید و شورای دانشگاه، طی یک دوره هشت ساله ریاست معتبر دانشگاه براون را رهبری نموده است. این دانشگاه که در سال (۱۷۶۴ م) با شعار جهانی (امیدمان به خداست) آغاز بکار کرده و اینک در رده بندی بهترین دانشگاه‌های جهانی رتبه دو رقمی دارد که دانش‌آموختگان آن تاکنون هشت جایزه نوبل را کسب نموده‌اند.

 

این تبریزی نام آور در طول مدت هشت سال با افزایش ۲۶۰ درصدی وجوه وقفی، استخدام صدها نخبه علمی جهانی ، ایجاد دپارتمان‌های نو و راه‌اندازی اندیشکده‌های نظریه‌پردازی، کارنامه درخشانی را از خود در دانشگاه براون برای نسلهای بعدی به یادگار گذاشته است.وی همچنین ۸ سال ریاست کتابخانه بزرگ نیویورک که آوازه جهانی دارد را مدیریت کرده و اقدامات و تحولات  شگرفی انجام داده و بعنوان تنها دانشمند برجسته غیر بومی آمریکا ، ریاست موسسه بین‌اللملی کارنگی را عهده‌دار بوده و با لیاقت ، فطانت و هوش و کیاست بالای خود عضو فعال بیش از ۵۰ موسسه علمی و دانشگاهی در ایالات متحده شده و در کارنامه درخشان خود ۷۵ مدال و جایزه برتر علمی و تحقیقاتی را کسب کرده و علاوه بر عضویت در کاخ سفید و تاثیر در تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیریهای کلان جهانی، مدتی نیز مدیریت برنامه انسان‌ دوستانه آور ورا  را رهبری نموده است.
آثار ارزشمند و ماندگار در حوزه‌های آذربایجان، ارمنستان ، افغانستان و جهان اسلام، وارطان را به نام و چهره‌ای بارز و شناخته شده تبدیل کرده، اما گزند روزگار سال گذشته در سن ۸۷ سالگی ؛ این گوهر تابناک را از جامعه جهانی گرفت.
در حالیکه صدها مراکز علمی؛ آموزشی و پژوهشی و فرهنگی از قاره آمریکا تا قاره آسیا، بنام وارطان گردیده و دریغ و صد‌ افسوس که نام بزرگمردی چون وارطان، حتی در کوچه زادگاه خود در تبریز نقش نبسته و غریب و ناآشنا برای نسل امروز و همشهریانش مانده است. در این راستا سوال افکار عمومی این است که  نقش شورا و شهردار و متولیان فرهنگی اجتماعی زادگاه وارطان چیست؟
وارطان همچنین مدتی در بیروت به  حرفه نویسندگی و روزنامه‌نگاری اشتغال داشته و با این روحیه و ذهنیت دفاع از آزادیهای فردی و اجتماعی و تلاش برای تقویت بنیان‌های دمکراسی در عرصه جهانی، در اواخر عمر ارزشمند خود ، در محافل سیاسی و علمی و دپارتمان‌های سازمان ملل فریاد می‌زد که ( جهان بدون روزنامه‌نگاران تحصیلکرده و آگاه و مطبوعات و رسانه‌های مستقل و آزاد یک جامعه وحشت زده خواهد بود.)
وی انفجار اطلاعات و انباشت اطلاعات را در دست مستبدان؛ ترفندی برای دست‌کاری جامعه جهانی با غرق شدن در اطلاعات هضم‌شده می‌دانست.وارطان معتقد بود که جامعه بشری برای پیشرفت و رشد و شکوفائی خود؛ ناگزیر به ارج‌گذاری جامعه معلمان ، روزنامه‌نگاران و کتابداران است. چرا که آنان در نشر فضائل عمومی، اخلاقی، آموزشی و علمی بیشترین نقش را دارند.
 

روزنامه نیویورک‌تایمز برای این فرزند نازنین سفرکرده تبریز لقب  (یک قهرمان بین‌اللملی غیرنظامی)  داده بود.چنانچه سازمان ملل نیز نقش این انسان‌شناس بزرگ را ستود و انجمن اتحادیه دانشگاه‌های ایالات متحده آمریکا از وی بعنوان یکی از نوابغ تاثیر گذار بشری تمجید کرده و در ایران نیز مرکز پژوهشهای اسلامی سازمان صدا و سیما کتاب (اسلام قطعه قطعه نه یکپارچه) وارطان را به زیور طبع آراسته است.
نویسنده این سطور برای آشنائی نسل امروز و شناخت هر چه بیشتر دوستداران از طلوع و غروب این مرد دوست‌ داشتنی و خدمات ارزنده و علمی این هموطن در ذیل؛ یادداشت "ادوارد هاروطونیانس" را که در فصلنامه شماره ۸۶ فرهنگی پیمان تهران ، چاپ شده عیناً می‌آورد.
 

به قلم محمد فرج پور باسمنجی
انتهای پیام/