تحلیل جامعه‌شناختی عوامل اثرگذار بر رفتارهای وندالیستی

به گزارش نصر، اداره کل ارتباطات و امور بین الملل شهرداری تبریز جهت استفاده از ظرفیت دانشجویان دکترای شاغل در این مجموعه به عنوان قشر فرهیخته، اقدام به ایجاد گروه همفکری در واتس آپ کرده است که اولین مبحث در این زمینه "پدیده وندالیسم، منشا و راه های پیشگیری از آن" بود که خلاصه مطالب در ادامه عنوان شده است.
وندالیسم رفتاری آگاهانه، تعمدی و غرض‌ورزانه است که با اراده و خواست افراد و با سوگیری تخریبی و عمدتاً بدون کسب نفع مادی صورت می‌گیرد. انواع محیط‌های ورزشی، توریستی، تاریخی، فرهنگی، آموزشی و شهری می‌تواند مورد هجوم وندال‌ها قرار گیرد.
وندالیسم شهری مجموعه رفتار و اعمالی است که نه در فضای مجازی یا جنگل‌ها و روستاها و یا آثار باستانی واقع در دوردست مثل بیابان‌ها بلکه در شهرها نیز اتفاق می‌افتد. موضوع مهم در این خصوص اموالی است که عمل وندالیستی روی آنها انجام می‌شود.
وندالیسم شهری می‌تواند مبلمان و تجهیزات شهری و یا خود محیط مصنوع شهری اعم از دیوارها، خیابان‌ها و پل‌ها، پایانه‌ها، ورزشگاه‌ها، بیمارستان‌ها و مدارس حتی فضاهای سبز مثل پارک‌ها و باغچه‌ها باشد.
از جمله عوامل تقویت کننده یا ایجاد کننده وندالیسم در بیشتر تحقیقات احساس بی هنجاری، احساس اجحاف، اختلال در روابط و شرایط خانوادگی و آموزشی و تجربه خشونت در کودکی عنوان شده که رضایت فرد از زندگی را متأثر و متقابلاً احساس انتقام‌جویی و در نهایت گرایش به خشونت و وندالیسم را در فرد تقویت می‌کند.
از طرفی بروز این پدیده در شهرهای بزرگ ایران از جمله تبریز که جمعیت میلیونی را در خود می گنجاند با توجه به اوضاع اقتصادی و کمبود بودجه های شهری جهت تعمیر تجهیزات شهری می تواند در کوتاه مدت تبدیل به یک معضل شهری شود که در صورت شیوع این رفتارها علاوه بر ایجاده چهره زشت شهری، شهروندان را با مشکلات عدیده ای مواجه کند.
 
‌وندالیسم در قوانین ایران
در قوانین جمهوری اسلامی ایران بر اساس ماده ۶۷۷ قانون مجازات اسلامی هر کس عمداً اشیا منقول یا غیرمنقول متعلق به دیگری را تخریب یا به هر نحو کلاً یا بعضاً تلف کند یا از کار بیندازد به حبس از شش ماه تا سه سال محکوم می‌شود.
نکته قابل توجه در این خصوص عملکرد عموم کشورها با وضع قوانین و مقررات بازدارنده در برخورد با مجرمان این پدیده ضد اجتماعی است؛ بنا به نثر صریح قانون هرکسی وسایل و تأسیسات مورد استفاده عمومی را از قبیل شبکه‌های آب و فاضلاب، برق، نفت و تلفن و مراکز مخابرات و همچنین رادیو و تلویزیون و یا علائم راهنمایی رانندگی یا سایر علائم که برای حفظ جان اشخاص یا تأمین تأسیسات فوق در معابر این سبد را تخریب کند، یا با ایجاد حریق به نقصان و از کار انداختن آنها بپردازد، اگر قصد اخلال در نظم عمومی و امنیت نظام باشد محارب محسوب می‌شود وگرنه به سه تا ۱۰ سال حبس محکوم خواهد شد.
 
انواع اقدامات وندالیستی در شهرها
با توجه به تنوع رفتارهای انسانی از یک‌سو و تغییرات مداوم مصنوعات شهری تهیه فهرست دقیق از امکانات وندال‌ها دشوار است، اما بر اساس یک دسته‌بندی این اقدامات در چهار گروه مورد توجه قرار می‌گیرد.
نخست مبلمان شهری است که عبارتنداز شعارنویسی روی در و دیوار الصاق و چسباندن آگهی‌های تبلیغاتی یا آگهی مجالس ختم، یادگار نویسی با اسپری روی دیوار کوچه و خیابان، چسباندن تراکت‌های آگهی‌ها روی باجه‌های پستی و تیرهای برق، ایستگاه‌های اتوبوس و ... موضوع دوم وسایل نقلیه شامل پاره کردن صندلی اتوبوس‌ها، مترو قطار، صندلی سینماها و ... بخش سوم خیابان‌ها و کوچه‌ها شامل پاره کردن تراکت‌های تبلیغاتی از روی تابلوهای بزرگ نصب شده در خیابان‌ها، شکستن لامپ و روشنایی‌های معابر عمومی و فضاهای سبز، یادگار نویسی روی درخت‌ها و... است. مورد چهارم پارک‌ها و فضای سبز و پارک‌های جنگلی شامل شکستن درختان پارک، چیدن گل‌ها و چیدن بوته‌ها و گیاهان کاشته شده در پارک‌ها و فضای سبز شهر و... را شامل می شود.
لیلا کریمی دانشجوی دکترای علوم و مهندسی محیط زیست در خصوص مبارزه با پدیده وندالیسم معتقد است: باتوجه به اینکه ریشه این معضل اجتماعی به مسائلی همچون خشم، تبعیض اجتماعی، اختلاف طبقاتی، ناامیدی، یاس، عدم رضایت و... برمی گردد، از طرفی بیشتر از طرف نوجوانان و جوانان رخ می دهد، باید به نظرم می بایست برنامه هایی که بتواند نشاط و شادی را در جامعه تزریق کرده، همچنین در راستای بهبود شرایط روحی و جسمی جوانان و جلوگیری از هدررفت انرژی  و یا انحراف آنها باشد، تبیین نمود. لازم است که برنامه های مستمر ورزشی، جشنواره ها، مسابقات مختلف و نیز برنامه های آموزشی مختلف در این زمینه برگزار نمود. 
به عنوان مثال قبل از شیوع کرونا، ورزش صبحگاهی بصورت مستمر در اکثر پارک ها برگزار می شد که با استقبال عمومی بالایی هم مواجه شد. متاسفانه شرایط اجتماعی با شیوع کرونا و شرایط اقتصادی اخیر، افول کرده و لازم است توجه ویژه ای در این زمینه لحاظ شود.
همچنین مهدیه فرج زاده فارغ التحصیل دکترای رشته ارتباطات در خصوص راه کارهای مبارزه با پیامدهای وندالیسم معتقد است: پنجره شکسته نام نظریه ای است که برای اولین بار در مباحث جرم شناسی عنوان شد ولی بعدها در خصوص معضلات اجتماعی نیز بسیار کاربرد پیدا کرد. طبق این نظریه محیط شرایط را برای ایجاد جرم و یا ناهنجاری مساعد می کند. این نظریه دقیقاً می‌گوید دیدن یک پنجره شکسته در یک خانه، کارخانه یا نظایر آن، به شما این پیام را می‌دهد که در آن مکان اوضاع به‌سامان نیست و نظمی وجود ندارد. نظریه بیان می‌کند که نظارت و نگهداری محیط‌های شهری در یک وضعیت خوب ممکن است از خراب‌کاری بیشتر و همچنین از تشدید جرم‌های جدی‌تری جلوگیری کند. در خصوص ربط این نظریه با وندالیسم می توان گفت با رسیدگی به موقع در برخورد با نارسایی ها و تعمیر به موقع اختلالات تجهیزات شهری و نظارت اصولی می توان تا حدود زیادی از بروز رفتارهای وندالیستی در سطح شهر جلوگیری کرد.
از طرفی آموزش از طریق رسانه ها و همچنین مراکز فرهنگی به منظور حساسیت برانگیزی و به دنبال آن افزایش مشارکت شهروندان در حل مسائل شهری به مرور باعث می شود شهروندان در خصوص  اموال عمومی حس مسئولیت داشته و در صورت مشاهده این اعمال توسط دیگران نسبت به آن واکنش نشان دهند. شهرداری تبریز با در اختیار داشتن تلویزیون های شهری، بیلبوردهای شهری، مراکز فرهنگی و اجتماعی و همچنین برنامه تلویزیونی تبریزیم، خبرگزاری شهریارنیوز، و پیچ ایسنتاگرامی و کانال تلگرامی شهریار می تواند آموزش مستقیم و غیرمستقیم در این خصوص داشته باشد و به فرهنگ سازی این امر بپردازد.
الهام امیری دانشجوی دکترای کامپیوتر در خصوص راه های کاهش و یا پیشگیری از رفتارهای وندالیستی می گوید: افزایش شور و نشاط اجتماعی، ایجاد بسترهای رفتاری و اجتماعی و سلب انگیزه در واکنش های تخریبی در باور به اینکه این اموال جز دارایی های فردفرد جامعه است، تبلیغ و اطلاع رسانی از طریق رسانه‌ها، تقویت فرهنگ شـهروندی، رفع و حذف بی عدالتی و نابرابری در ساختار نظام‌های اجتماعی، افزایش مشارکت و مسئولیت پذیری اجتماعی، ایجاد اعتماد و باور عمومی نسبت به فعالیت‌های مدیران شهری، ارتقای کیفیت طراحی شهری فضاها و سازه‌های شهری به عنوان اصل مهم در پیشگیری از رفتارهای وندالیسـتی در مبلمان شهری، درنظرگرفتن شکل فیزیکی مناسب در ساخت و سازهای شهری، افزایش نظارت و کنترل اجتماعی در اماکن عمومی از راهکارهای آزموده شده برای کاهش وندالیسم است.
سعید حسنی دانشجوی دکترای کامیپوتر نیز بر این باور است که هرچند منشا پدیده وندالیسم اکثرا ریشه در مسایل اجتماعی، سیاسی و پایگاه طبقاتی و برخی رفتارهای روانشناختی افراد دارد و این امر خارج از اختیارات ارگانی همچون شهرداری هاست ولی شهرداری نیز می تواند با ایجاد امکانات رفاهی و تفریحی در شهر، محلی برای تخلیه هیجانات و استفاده بهینه از این انرژی فراهم آورد.
وحید زادشم پور دکترای جامعه شناسی با دیدی متفاوت به وندالیسم در شهر تبریز  نظر دارد. وی بیان می کند: به نظر بنده مشکل کنونی شهر تبریز وندالیسم نیست و این پدیده یک معضل اجتماعی و یا فرهنگی در تبریز محسوب نمی شود. ما امروزه با سیری در شهر چندان این مسئله را مشاهده نمی کنیم و نمود زیادی این پدیده در شهر ندارد. وقتی یک رفتار ناهنجاری چندان شیوعی در شهر ندارد و تبدیل به معضل نشده نمی توان در خصوص رفتارهای پیشگیرانه در آن خصوص نظر داد و راهکار پیشنهاد داد.
با نگاهی بر تحقیقات قبلی در این خصوص که به صورت موردی در شهر تبریز انجام پذیرفته پیشنهادات زیر قید شده است: توجه به پدیده وندالیسم به عنوان یک آسیب اجتماعی، فراهم سازی طراحی شهری مطلوب و زیباسازی اماکن عمومی، افزایش مقاومت و استحکام وسایل مورد استفاده عموم مردم شهر، نظارت اجتماعی به صورت کنترل رسمی و غیر رسمی، توجه بیشتر به مسائل جوانان و فراهم سازی مکان هایی برای فراغت جوانان و تخلیه هیجانات و استرس ها و اضطراب های ناشی از زندگی در دنیای شهری مدرن.
در کل، برنامه ریزی برای مقابله با پدیده وندالیسم، تخصص‌های ویژه نظیر روانشناسی جامعه شناسی، علوم تربیتی، جرم شناسی، طراحی شهری و مدیریت نیاز دارد و اعمال آن از طریق روش‌های متنوعی صورت می‌گیرد.
مقابله با وندالیسم تمهیدات ویژه نیاز دارد که اغلب کارآمدی کارکردهای جامعه شهری را هدف می‌گیرد؛ افزایش مشارکت و مسئولیت پذیری اجتماعی، تبلیغ و اطلاع رسانی از طریق رسانه‌ها، درونی کردن فرهنگ شهروندی، آموزش نمایش روابط دوستانه در محیط‌های شهری و برنامه‌ریزی مدیریتی تعداد از راهکارهای آزموده شده برای کاهش وندالیسم است؛ به عنوان نمونه می‌توان به نقش طراحی شهری در کنترل وندالیسم اشاره کرد که شهرداری تبریز می تواند در این زمینه آن را مدنظر قرار دهد.
برخی کارشناسان وندالیسم را نتیجه مستقیم کیفیت پایین برنامه‌ها، خدمات و سازه‌های شهری دانسته و بر اهمیت مضاعف آن بر وقوع خرابکاری تاکید دارند که با بالا بردن کیفیت شاید هزینه پروژه ها تا حدودی افزایش یابد ولی در نهایت عمر مفید آن را بالا می برد.
یک عامل مهم نادیده گرفته شد در پیشگیری از وندالیسم، عدم ضمانت اجرایی قوانین در خصوص وندالیسم است که به ندرت می توان مشاهده کرد افرادی در شهر در خصوص رفتارهای تخریبگرایانه خود (مگر در مواقع اغتشاشات و اعتراضات) تحت تعقیب قضایی قرار گیرند.
انتهای پیام/