به گزارش نصر، بی‌تردید، نوگرایی تحولاتی را در جامعه هم برای مردان و هم برای زنان ایجاد کرده است. این درحالی‌ست که برخی خانواده‌ها به‌دلیل سرعت تغییرات، نمی‌توانند خودشان را با این تغییر و تحولات سریع تطبیق بدهند و به آن عادت کنند، چرا که این تغییر به صورت سالانه اتفاق می‌افتاد.
ما در عین حضور پر رنگ سنت‌های دینی و ملی با دنیای جدید نیز در ارتباطیم و این ارتباط طبیعتاً در نوع نگرش به شیوه زیستن نیز تاثیر می‌گذارد. برای یافتن اطلاعات علمی و کاربردی تر درباره چالش پیش روی خانواده‌های ایرانی با دکتر رقیه تمیز، جامعه‌شناس و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی تبریز به گفت‌وگو پرداختیم که در ادامه می‌خوانید.
عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی تبریز می‌گوید: جامعه امروز ما جامعه‌ای نه یک جامعه کاملا سنتی است و نه یک جامعه‌ای که همه اقتضائات مدرنیته را به طور کامل پذیرفته باشد. اگر بخواهیم ویژگی‌های یک خانواده سنتی ایرانی را با خانواده مدرن ایرانی و یا تفکرات مدرن که به تازگی باب شده است را مقایسه کنیم، شکاف نسلی و آسیب‌های ناشی از جوامعی که در حال گذار از جامعه سنتی به مدرن هستند را شدیدتر احساس خواهیم کرد؛ زیرا در جوامع برزخ گونه، ارزش‌ها و الگوهای سنتی به سرعت رنگ باخته‌اند و از سوی دیگر هنجارهای مدرنیته نیز در جامعه نهادینه نشده‌اند.
دکتر رقیه تمیز با بیان اینکه فردگرایی اولین ویژگی در سبک خانواده‌های مدرن است، اذعان کرد: یکی از ویژگی‌های خانواده مدرن این است که در آن، اشخاص به فردگرایی تشویق می‌شوند، یعنی تنها منافع شخصی فردی مدنظر قرار می‌گیرد؛ این در حالی است که مقوله ازدواج و تشکیل خانواده، رابطه‌ای است که باید در آن منافع فردی به منافع جمعی تبدیل شود؛ لذا اولویت قرار دادن منافع فردی بجای منافع جمعی، می‌تواند یکی از دلایل افزایش طلاق باشد.
این جامع‌شناس، شاخص دوم در دنیای خانواده‌های مدرن را لذت گرایی دانست و گفت: لذت گرایی یک ویژگی و شاخص در مدرنیته است به‌شرطی که در آن لذت گرایی فقط به‌صورت انفرادی تجربه نشود. یعنی اگر به این معنی تفسیر و تحلیل شود که در زندگی خوشحالی و لذت برای یک فرد است، باعث بوجود آمدن اختلاف‌های بزرگی می‌شود.
تمیز به شاخص سوم در دنیای خانواده‌های مدرن اشاره کرد و گفت: شاخص سوم در دنیای خانواده‌های مدرن، مادی‌گرایی است که حاکمیت در آن پولدار بودن خانواده‌ها است. زمانی که تفکر و شاخص اصلی یک دختر و پسر در ازدواج پولدار بودن است، بی‌تردید زندگی محکوم به فنا و شکست خواهد بود و در غیر نبود ثروت زیاد، با اختلاف مواجه خواهند شد؛ چرا که نتوانسته‌اند به تفکراتی که سال‌ها در اذهان خود پرورش می‌دادند، دست بیابند.
این عضو هیات علمی دانشگاه آزاد تبریز در ادامه افزود: زمانی که حاکمیت پول و پولدار بودن اولویت اول نباشد، بلکه در اولویت پنجم یا ششم قرار گیرد، به مراتب در روند نزولی شدن آمار طلاق نیز موثر خواهد بود؛ چرا که این روند از چشم و هم چشمی‌ها فاصله می‌گیرد. به‌عنوان مثال، در اغلب خانواده‌های مدرن وقتی فرد می‌بیند یکی از دوستانش ماشین آخرین مدل دارد، ولی همسرش ندارد، باعث اختلاف در دیگر ابعاد زندگی می‌شود.
تمیز به شاخص چهارم در جامعه مدرن خانواده‌ها اشاره کرد و گفت: شاخص چهارم در جامعه مدرن خانواده‌ها که می‌تواند مورد بحث و بررسی قرار گیرد، سکولاریسم است. خانواده ایرانی با دو فرهنگ خانواده ایرانی و اسلامی شناخته می‌شود؛ ما در فرهنگ‌مان دو شاخص اسلامیت و ایرانیت داریم که اسلام تکمیل‌کننده مبانی نظری و اعتقادی ملت ایران بوده است.
وی در ادامه تصریح کرد: وقتی خانواده‌ای ارزش‌هایی که دین اسلام برای خانواده در نظر گرفته است، آن را به دلایلی کنار می‌گذارد، منجر به بروز رفتارهایی می‌شود که ماهیت خانواده را زیر سوال می‌برد؛ از طرفی خانواده آن حرمت و امنیتی را که نیاز دارد، دیگر برای سایر اعضا قائل نخواهند شد.
این جامعه‌شناس به ویژگی خانواده‌های سنتی اشاره کرد و گفت: اولین ویژگی در خانواده‌های سنتی، اقتدار پدر است. اگر بخواهیم خانواده سنتی را با خانواده مدرنی که در آن به فردگرایی اهمیت داده می‌شود مقایسه کنیم، اقتدار پدری در آن معنی ندارد و این یک چالش بزرگ است.
وی در ادامه افزود: اقتدار پدری به معنی پدر یا مادر سالاری نیست. اقتدار به این معنی است که فرد آن قدرت مادی را داشته باشد که بتواند اعضای خانواده را کنار یکدیگر حفظ کند.
این عضو هیات علمی دانشگاه آزاد تبریز با بیان اینکه ویژگی دوم در خانواده سنتی ایرانی، داشتن فرزندان بیشتر و جمعیت بالای خانواده‌ها از جمله ویژگی‌های بارز خانواده‌های سنتی است، اظهار کرد: اگر بخواهیم تعداد جمعیت خانواده‌های سنتی را با خانواده‌های مدرن که فرد و لذت گرایی را در اولویت قرار می‌دهند مقایسه کنیم، می‌توان مدعی بود که خیلی از پدر و مادرها برای داشتن فرزند بیشتر، احساس مسئولیت نمی‌کنند و در نتیجه برای بزرگ کردن یک فرزند زیربار مسئولیت نمی‌روند و این گذر سریع دنیای سنتی به مدرن باعث می‌شود خانواده‌ها با چالش جدی مواجه شوند و دائم به فرزندانشان، با جملاتی چون "در گذشته ما همه سر یک سفره می‌نشستیم، از بزرگ‌ترهایمان حرف شنوی داشتیم، شادی بیشتری داشتیم، به نداشتن‌ها و کم بودن‌ها قانع‌تر بودیم و ..." از گذشته خود می‌گویند.
رقیه تمیز تاکید کرد: فرزندآوری و تربیت آن هرچند متوجه یک مسئولیت بزرگ است، اما باید توجه داشت که فرزندان سرمایه بسیار بزرگی برای حفظ آینده هستند.
وی با اشاره به اینکه سومین شاخص در دنیای خانواده‌های سنتی، کانون و محور بودن مادر است، اظهار کرد و گفت: در خانواده‌ای که مادر کانون و محور اصلی خانواده سنتی ایرانی است، نشان دهنده حرمت خاص مادر است. این در حالی‌ست که در خانواده مدرنیته، باتوجه به ویژگی‌های فردگرایی و لذتگرایی و مادی‌گرایی، مادر بودن یک ویژگی کانون تلقی نمی‌شود، چون در خانواده اولویت‌ها به سایر موضوعات از جمله مادی‌گرایی اختصاص داده شده است.
تمیز ادامه داد: اغلب خانواده‌های مدرن با جملاتی از قبیل "اگر نمی‌توانستید ما را بزرگ کنید، چرا ما را به دنیا آورده‌اید؟ شما باید از عهده تمام خرج و مخارج من برآیید چون وظیفه‌تان است؛ من هرکاری بخواهم انجام می‌دهم و..." از جانب فرزندان خود مواجه می‌شوند، در حالی که این جمله‌ها با کانون مادر و پدری تفاوت زیادی دارد.
این جامعه‌شناس در پایان عنوان کرد: شاخص چهارم ویژگی خانواده‌های سنتی، گستردگی شبکه روابط و خویشاوندی است. باتوجه به شاخص‌های خانواده مدرن، خانواده سنتی ایرانی جزو خانواده‌هایی هستند که در مراسم و اعیادها در کنار هم بودن را ترجیح می‌دهند، ولی در خانواده‌های مدرن فردگرایی را ترجیح می‌دهند. زمانی که می‌خواهیم یک شبکه روابط گسترده و خویشاوندی داشته باشیم، همزمان وقتی حاکمیت پول، فرد و لذتگرایی باشد، نمی‌توان به فکر منافع کل خانواده بود و آن را منسجم حفظ کرد.
به گزارش نصر، ماهیت پیچیده و سرعت تحولات جهانی به‌گونه‌ای شتابان و تصاعدی است که هرگز قابل مقایسه با دهه‌های قبل نیست. این شتاب تصاعدی نه در تغییرات ابزاری و فناوری که حتی در ماهیت انسانی و اجتماعی نیز رخ می‌دهد و سبب پیدایش تحولات عمیق در نظام تعلیم و تربیت می‌شود. اما موضوع اساسی آن است که آیا افراد، خانواده‌ها و نهادهای تعلیم و تربیت، قدرت مقابله با این تغییرات را دارند یا خیر؟
در این شرایط پیچیده، این خانواده‌ها و جامعه هستند که خود را باید با تحولات سریع موجود و پیش رو تطبیق داده و نهاد خانواده را از گزند آسیب‌های متعدد دور نگه دارند. در این بین وظیفه نهادهای اجتماعی و دولت سنگین‌تر از هر زمان دیگری‌ست.
منتشر شده در شماره دوم ماهنامه نصر آذربایجان
نسخه دیجیتال دومین شماره ماهنامه نصر آذربایجان به دنبال استقبال مخاطبان به عنوان اولین ماهنامه گویای ایران در دسترس عموم قرار گرفته است. برای مشاهده نسخه دیجیتال و مطالعه مطالب این ماهنامه این
لینک را کلیک کرده و ورق بزنید.
انتهای پیام/