به گزارش نصر، دکتر داوود بهبودی، اقتصاددان، عضو هیات علمی دانشگاه تبریز و رئیس سابق سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی آذربایجان شرقی دومین میهمان سلسله نشست‌های تحلیلی «مسیر توسعه» بود. این نشست با حضور داوودی و تعدادی از فعالان رسانه‌ای در تحریریه نصر برگزار شد.
این عضو هیات علمی دانشگاه تبریز در ابتدای این نشست از ابتکار عمل رسانه نصر در برگزاری سلسله نشست‌های تحلیلی «مسیر توسعه» قدردانی کرد و گفت: ابتدا از همت شما برای مطرح کردن مباحث توسعه تشکر می‌کنم، ترویج و نهادینه‌سازی گفتمان توسعه بسیار ارزشمند است. مجموعه اقدامات رسانه نصر در عرصه توسعه طی سال‌های اخیر موفق بوده است.
توسعه یک فرایند درون‌زا و چند وجهی است
بهبودی افزود: توسعه یک مفهوم جهانی است، بعضی‌ها واژه‌های دیگری به جای توسعه به کار می‌برند، در عین حال این چالش هم بعضاً وجود دارد که طیفی از جامعه ما توسعه را یک جریان غربی می‌دانند و با وقوع آن به شکل غربی مخالفت می‌کنند. ولی همه این‌ها به عبارتی فراتر از آن موضوعات، در ادبیات تخصصی که از آن استفاده می‌کنیم، سیر تکوین تدریجی این مفهوم است. توسعه یک پدیده چند وجهی است که در پدیده‌های مختلف اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و... باید خود را نشان دهد.
وی ادامه داد: توسعه برخورداری از ظرفیت توانمندی جامعه را افزایش می‌دهد و از طرفی دیگر سطح رضایتمندی را هم افزایش دهد. ممکن است جامعه به سطحی از برخورداری برسد، اما به رضایتمندی نرسد و یا برعکس. این توسعه مطلوب نیست. روند توسعه یک فرایند تدریجی و درون زا است و باید دانست توسعه خریدنی و وارد کردنی نیست. توسعه باید در خود جامعه متولد شود. برای نیل به توسعه، عواملی که می‌تواند این روند را تسهیل یا متوقف کنند باید شناخته شوند.
بهبودی تاکید کرد: توسعه قطعاً یک فرایند درون زاست و باید از ظرفیت‌های داخلی برای تحقق آن بهره جست. شاید یک سری شاخصه‌ها و معیارهای عمومی توسعه در تمامی کشورها مشترک باشند، ولی مصادیق عینی توسعه در جوامع مختلف فرق می‌کند و حتی مسیر توسعه دیروز و امروز و این استان و آن استان فرق می‌کند. حتی توسعه کشور به این معنی نیست که توسعه هم سطح در همه مناطق شکل بگیرد و همه این بحث‌ها قابل چالش است. توسعه منطقه‌ای لزوماً به معنی یکسان‌سازی نیست، شکاف در مناطق مختلف در بحث توسعه می‌تواند باشد، اما خود همین شکاف گاهاً می‌تواند موجب تحرک و پیشرفت شود.
وی گفت: هر منطقه باید نسبت به مزیت‌های نسبی خود توسعه پیدا کند و این در مناطق مختلف می‌تواند مختلف و کم و زیاد باشد، ما در توسعه نمی‌خواهیم به اصطلاح جامعه‌ای یک طبقه درست کنیم که در آن در آمد مردم یکسان باشد، چنین چیزی حتی در جامعه یک عامل ضدانگیزه هم محسوب می‌شود و چنین چیزی با فرهنگ و ارزش‌های دینی ما هم نمی‌خواند. اما فرصت برابر باید برای همه مناطق جهت نیل به مسیر توسعه فراهم شود. توسعه در آخرین تعاریف دنیا به معنی افزایش دامنه انتخاب‌ها و تصمیم‌هایی است که فرد می‌تواند بگیرد.
هنوز تعریف واحدی از توسعه در کشور نداریم
این استاد دانشگاه تبریز خاطرنشان کرد: واقعیت این است بحث توسعه پیچیدگی‌های خاص خود را دارد و هنوز با اینکه 70 سال سابقه در سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی داریم، تعریف واحدی از توسعه که مفهومی مشترک بین نظام اداری، نظام دانشگاهی، اقشار مرجع و رسانه‌ها شکل دهد هنوز وجود ندارد و اینکه توسعه هنوز به مطالبه عمومی مردم تبدیل نشده است، کما اینکه که هنوز در بعضی از نهادها یا گروه‌های فکری باور بر این دارند که توسعه یک جریان غربی است.
بهبودی تاکید کرد: برای یافتن مسیر توسعه باید به اجماع رسید، طی روند توسعه باید موجب رفاه و زندگی بهتر مردم شود. باید یک تعریف مشترک از توسعه در کشور و یک اجماع بین مسئولان استانی برای نیل به مسیر توسعه شکل بگیرد، این یک باید است. بی‌تعارف عرض کنم که چه قبل از انقلاب و چه بعد از انقلاب الگوی نظری واحدی برای توسعه تدوین نشده که از آن پیروی کنیم. اگر می‌بینیم که در دهه چهل یک اتفاقات چشم‌گیری در توسعه صنعتی کشور شکل می‌گیرد، آن اتفاقات خوب مرهون حضور یک تیم هم فکر و منسجمی است که در بانک مرکزی، وزارت صنعت، نیرو و نهادهای تصمیم گیر است که همین تیم با وجود موفقیت‌های چشم گیرشان نمی‌توانند تا پایان دهه 50 دوام پیدا کنند و همان شخص اول کشور نمی‌تواند آنها را تحمل کند، با اینکه این تیم سوگیری سیاسی خاصی هم نداشتند و به اصطلاح تکنوکرات بودند.
وی ادامه داد: شما می‌بینید در بعضی از استان‌ها بعد از 40 سال هزینه‌های زیادی خرج شده و اتاق کارمندان معمولی آن مجهزتر از اتاق مدیران کل استان ماست، اما همچنان محرومیت هست، چرا؟ چون پول زیادی خرج شده، اما آیا با پول، میز و صندلی و ساختمان توسعه به وجود می‌آید؟ خیر، با اقدامات سطحی محرومیت رفع نمی‌شود و توسعه شکل نمی‌گیرد.
لزوم مطالبه‌گری عمومی برای نیل به مسیر توسعه
بهبودی در مورد مفهوم حق توسعه و مطالبه‌گری عمومی برای نیل به مسیر توسعه نیز گفت: : مطالبه‌گری عمومی ضرورت سرعت گرفتن قطار توسعه است و در این مسیر باید متناسب با ظرفیت و توانمندهای منطقه‌ای عمل کنیم. رسانه‌ها نقش ویژه‌ای در این میان دارند و با مقایسه توسعه یافتگی مناطق مختلف و حتی کشورهای همسایه، به روند توسعه کمک می‌کنند. این مقایسه‌ها باید به صورت نسبی باشد و مثلاً این طور نباشد که بگوییم 40 سال قبل همه گاز نداشتند، الان همه از گاز لوله کشی بهره‌مند هستند پس ما توسعه پیدا کرده‌ایم! باید ببینیم کشوری که مثلاً در چند سال پیش در فلان حوزه در نقطه برابری بودیم، الان فاصله‌ای و به چه صورتی داریم؟ حق توسعه باید برای همه فراهم شود.
وی در مورد بی‌توجهی به مزیت‌های منطقه‌ای در توسعه، افزود: یک زمانی برخی سیاست گذاران به دلیل تهدیدهای امنیتی مانند جنگ تلاش کردند سرمایه گذاری‌ها به مرکز کشور منتقل شود، در صورتی که مرکز کشور فاقد چنین مزیت‌هایی بود. مثلاً طرح‌های فولادی را از بندرعباس به اصفهان منتقل کردند، در حالی که اصفهان نه از لحاظ مزیت‌های ترانزیتی، نه منابع آبی و نه منابع معدنی مزیتی برای میزبانی از توسعه طرح‌های فولادی نداشت. قطعاً چنین توسعه‌ای مصنوعی است و نمی‌تواند اثرات مثبتی داشته باشد، بلکه آثار منفی قابل توجهی هم می‌تواند داشته باشد که بحران کم آبی و خشک شدن زاینده رود نمونه‌ای از آنهاست.
توسعه با پروژه تراشی به دست نمی‌آید
عضو هیات علمی دانشگاه تبریز اظهار کرد: در بحث اقتصاد منابع، بحثی به عنوان منابع مشترک وجود دارد که تعبیر دیگر آن تراژدی منابع مشترک است که درباره مباحث آب و نفت بحث شده است که در نهایت به بلای منابع تبدیل می‌شود. وقتی منابع مشترک است، اگر بهره برداری‌ها از آنها با نظام و قاعده خاصی انجام نشود به تخریب منبع منتج می‌شود و همه برای بهره برداری بی‌پایان از این منابع مسابقه‌ای بی‌پایان را شروع می‌کنند، موضوع منابع دولتی هم شبیه همین بحث است.
بهبودی افزود: در کشور مسابقه بی‌پایانی بین استان‌ها برای استفاده از منابع دولتی شکل گرفته، در نتیجه متوسط بهره برداری از پروژه‌های دولتی در کشور به 17 سال رسیده است! به عبارتی دیگر جامعه یک جامعه مطالبه‌گر برای پروژه تبدیل شده است و این یک مسابقه تمام نشدنی است. تقاضای اشباع ناپذیر در جامعه برای استفاده از منابع دولتی وجود دارد و در دولت هم بلندمدت نگری وجود ندارد به طور کل اگر در جامعه مسیر توزیع منابع را به گونه‌ای تنظیم می‌کردیم که هر استان از طریق منابع درون زای خود در مسیر توسعه قرار می‌گرفت، وضعیت بسیار بهتری در این حوزه می‌توانستیم شاهد باشیم. باید روندی اتخاذ کرد و مسیر توسعه استان‌ها و در کل کشور با استفاده از منابع درونی شکل پذیرد تا توسعه‌ای متوازن و پایدار اتفاق بیافتد.
روند نزولی توسعه آذربایجان پس از مشروطیت
بهبودی تاکید کرد: باید به روند توسعه آذربایجان نگاهی تاریخی داشته باشیم، توسعه تبریز و آذربایجان پس از مشروطه سیر عموماً نزولی داشته، یعنی در کلان روندها سیر نزولی داشتیم. این مشکل یک سری ریشه‌ها، شواهد و دلایلی برای تداوم دارد، شاید این مسیر نزولی توسعه مشخصاً منحصر به آذربایجان نباشد، اما چون تبریز و آذربایجان گذشته مشخص و شاخصی دارد، می‌گوید شان من این نیست. علت هم این است که جریان مشروطیت از تبریز آغاز شده و این به دلیل ظرفیت‌های موجود تبریز بوده است، از جمله ظرفیت‌های اقتصادی و سیاسی و همچنین ارتباطات گسترده آن با کشورهای مختلف جهان. از لحاظ تعاملات فرهنگی هم ادبیات دوره جدید و آزادی خواهی با ادبیات جدید از تبریز آغاز شده است، این به دلیل تامین نیازهای اقتصادی آن دوره بوده است که مردم تبریز را در دوران مشروطیت به تامین نیازهای فرهنگی، اجتماعی و آزادی‌های سیاسی سوق داده است.
وی ادامه داد: وقتی نهضت مشروطه آغاز می‌شود، چه نیروهای دولت مرکزی و چه عوامل نفوذی خارجی اقدام به ایجاد ناامنی و حمله به کاروان‌های تجاری می‌کنند تا یک ضربه امنیت اقتصادی به تبریز و انقلاب مشروطه وارد کنند و سپس در دوره استبداد صغیر هم طبیعی است که آذربایجان روی خوشی به استبداد نشان ندهد و این مسیر و بروز جنگ جهانی دوم هم به عوامل اضافه می‌شود. در دوره رضاشاه هم استبداد به شکل وسیع‌تری بروز می‌یابد به ساختارهای اجتماعی، فرهنگ عمومی و حتی لباس مردم هم می‌رسد، باز این آذربایجان است که با استبداد همراهی نکرده و با آن مقابله می‌کند.
بهبودی افزود: این را هم در نظر بگیرید که رضاشاه به عنوان دولت مرکزی علاوه بر استبدادی که داشت، به آذربایجان با چشم یک عنصر غیر همراه نگاه می‌کرد، چرا که آذربایجان یک شان مخصوص و بالاتری به علت پیشینه موفق خود قائل است و همه این‌ها ضمن اینکه متکی به غنای فرهنگی، سیاسی و تاریخی آذربایجان است، در عین حال این تنش‌های تاریخی در روند توسعه آذربایجان اخلال ایجاد می‌کرد. این‌ها یک سری واقعیت هاست و در نتیجه آذربایجان در 120 سال اخیر همواره با موانع سیاسی در توسعه خود مواجه بوده، به غیر از دهه 40 که از لحاظ اقتصادی به واسطه حضور مرحوم مهندس توکلی رشدی نسبی خوبی داشت و این نشان می‌دهد که اگر یک فرد در جای مخصوص خود قرار گیرد، چقدر می‌تواند موثر باشد. در ادامه این جریان در حالی که آذربایجان سال‌ها به دلایل سیاسی و اقتصادی تحت فشار قرار گرفته و بی‌محلی می‌دید، در کنار آن و در چنین فضایی پایتخت و برخی شهرهای دیگر رشد کرده‌اند که با دولت مرکزی اختلاف نظری نداشتند. در نتیجه این اتفاقات نخبگان، سرمایه‌های نیروی انسانی و مالی از آذربایجان خارج شدند.
وی گفت: سرمایه یک عنصر بی‌وطن است و هرجا که امنیت بیشتری بیابد، به آنجا کوچ می‌کند. همه این تحولات سیاسی در دوره‌های مختلف تاریخی تاثیرات فرهنگی هم داشتند و امروز آثار آنها را در حوزه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی و فرهنگی می‌توان دید.
اقتصاد آذربایجان‌شرقی درون‌زا تر و مقاومتی‌تر است
این عضو هیات علمی دانشگاه تبریز در پاسخ به این سوال که آذربایجان همواره پیشقراول توسعه سیاسی، اقتصادی و فرهنگی کشور بوده است و با توجه به پیشینه تاریخی و ظرفیت‌های سیاسی، اقتصادی و جغرافیایی آذربایجان، در شرایط فعلی مجدداً تبریز و آذربایجان می‌تواند به مثابه موتور محرک توسعه ملی عمل کند؟ تاکید کرد: بله، همچنان در آذربایجان ظرفیت‌های بسیار بزرگی وجود دارد و هنوز آذربایجان از نظر اقتصادی درون‌زا تر و مقاومتی‌تر از استان‌های دیگر از جمله اصفهان و تهران است و ما در تحریم‌ها نسبت به سایر استان‌ها آسیب کمتری دیدیم، چرا که نقش بخش خصوصی در اقتصاد آذربایجان شرقی بیشتر از بخش دولتی بوده و این ویژگی مهم مانع آسیب دیدن آن می‌شود. هنوز در آذربایجان افراد بزرگی هستند که اگر سرهایشان را بلند کنند، به خوبی دیده می‌شوند
.
بهبودی گفت: ما آسیب‌های تاریخی از تنش‌های سیاسی دیده‌ایم که در فرهنگ و مناسبات اجتماعی‌مان اثر منفی گذاشته که نمونه آن محافظه کاری زیاد مردم است که این‌ها را باید به تدریج به کمک افراد و گروه‌های مرجع و رسانه‌ها اصلاح شوند. به هر حال در آذربایجان ظرفیت‌های بسیار بزرگی برای توسعه داریم، اما این مهم یک مقدار دخالت‌های هوشمندانه دولت و نخبگان سیاسی را می‌طلبد تا فضای کسب و کار و سرمایه گذاری در تبریز و آذربایجان شرقی امن‌تر شود
.
وی در پاسخ به سوالی نقش توسعه فرهنگی در توسعه سیاسی و اقتصادی، اظهار کرد: ببینید طبیعتاً رفتارهای ما متکی بر اعتقادات و شناخت‌های ماست و این مقدمه توسعه است. نقطه شروع توسعه فرهنگی است اما این طور نیست که در یک نقطه متوقف شویم. فرهنگ، سیاست و اقتصاد به منزله سه چرخدنده ساعت توسعه هستند و باید آن را به حرکت در آورند
.
بهبودی در پایان گفت: ما در قرن اخیر در صفا و مروه سنت و مدرنیته حرکت کرده‌ایم، توسعه نمی‌تواند در مخالفت با ارزش‌های یک جامعه شکل بگیرد، بلکه در بستر ارزش‌ها و مدنیت یک جامعه شکل می‌گیرد، برای همین هم می‌گوییم توسعه درون زا است
.
انتهای پیام/