حقابه مغان از ارس؛ مطالبه‌ای که باید برآورده شود

به گزارش نصر، هر چند در افکار عمومی، استان اردبیل به عنوان استانی پرآب شناخته می‌شود، ولی شواهد آماری حوضه آب نشان می دهد که این استان در چند سال پیاپی دچار خشکسالی شده و اهالی منطقه با کم‌آبی بی سابقه‌ای دست و پنجه نرم می‌کنند.
بخش اعظم اقتصاد اردبیل بر فعالیت و تولید کشاورزی استوار است و بر این اساس، کشاورزی این استان اتکای زیادی بر منابع آبی دارد و به همین علت استفاده از منابع آب توسط مردم و بهره برداران کشاورزی و نیز مدیریت منابع آب همواره دغدغه اصلی مردم و مسئولان این استان بوده است. 
بر اساس آمارهای رسمی هم اکنون از یک‌هزار و ۷۰۰ روستای این استان ۷۰۰ روستا دچار کمبود آب هستند به طوری که در برخی روستاها و قشلاق‌های عشایری، تامین آب آشامیدنی مردم به صورت سیار و با تانکر انجام  می‌گیرد.
مردم شمال استان اردبیل همانند ساکنان مناطق شمالی استان های آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی، آب مورد نیاز خود در بخش کشاورزی و آشامیدنی را از رود ارس تامین می‌کردند، با این حال در سالهای اخیر هم تغییر اقلیم در سطح جهانی و هم برخی اقدامات سدسازی در بالادست رود ارس، زنگ خطر را برای مردم این استان‌ها به صدا در آورده است.

 سرچشمه‌ها و مسیری که ارس طی می‌کند
رودخانه ارس مهم‌ترین و پرآب‌ترین رودخانه شمال غرب ایران است که از غرب جلفا تا اصلاندوز مغان (استان اردبیل) در امتداد نوار مرزی ایران و جمهوری آذربایجان جریان دارد و در نهایت به دریای خزر می‌ریزد. این رودخانه از ۲ شاخه مجزا، یکی از ارمنستان و دیگری از رشته‌کوه‌های آرارات در ترکیه تغذیه می‌شود. این دو شاخه در محل زنگنه واقع در منتهی‌الیه شمال‌غربی ایران که مرز مشترک ایران و جمهوری آذربایجان و ترکیه است باهم تلاقی می‌کنند. از آن پس، رودخانه ارس تا محلی به نام بهرام‌ تپه، به عنوان مرز مشترک دو کشور ایران و جمهوری آذربایجان امتداد می‌یابد.
رود ارس پس از ورود به خاک جمهوری آذربایجان به رود کورا که از تفلیس جاری است می‌پیوندد و در منطقه «سالیان» به دو شعبه تقسیم می‌شود. یکی از آن‌ها در شمال به خلیج قزل‌آغاج و دیگری در جنوب به دریای خزر می‌ریزد. از آن‌جا که ارتفاع رود ارس از مبدأ تا محل اتصال به رود کورا در خاک جمهوری آذربایجان، ۷۷۸ متر شیب دارد، این رود قابل کشتیرانی نیست. در بهار، ارس بسیار پرآب و سیلابی است.
نکته دیگر اینکه از یک هزار و ۷۲ کیلومتر طول این رود، ۴۱۰ کیلومتر آن، نوار مرزی بین‌المللی را تشکیل می‌دهد. همچنین۱۲ درصد آب رودخانه ارس از خاک ایران و ۳۴ درصد از خاک ترکیه و بقیه از جمهوری‌های آذربایجان و ارمنستان تأمین می‌شود.
حجم آب سالانه رودخانه ارس در محل سد مخزنی در حدود ۵ هزار و ۷۷۵میلیون مترمکعب و در محل سد انحرافی میل - مغان در حدود ۷ هزار و ۸۸۹ میلیون مترمکعب است. حوضه آبریز این رودخانه در مجموع ‚۱۰ هزار و ۲۰۰ کیلومترمربع وسعت دارد که ۳۹ درصد آن در خاک ایران واقع شده است.
جریان رود ارس از غرب به شرق است و در شمال شهرستان اهر و دشت مغان جاری است. در بستر رودخانه ارس ۸۰۵ جزیره کوچک و بزرگ خالی از سکنه وجود دارد که به زبان محلی به آن «شام» می‌گویند. براساس قرارداد مرزی، ۴۲۷ جزیره به ایران و ۳۸۲ جزیره به جمهوری آذربایجان تعلق دارند. این جزیره‌ها، تنها برای چرای دام‌های ساکنان اطراف رودخانه‌ قابل استفاده‌اند. آب بخشی از رودخانه، توسط کانال‌هایی به سوی دشت مغان جریان یافته و اراضی این منطقه را آبیاری می کند. در واقع اقتصاد دشت مغان و استان اردبیل کاملا وابسته به آب رود ارس است.

حقابه استان از رود ارس؛ دغدغه مردم و نگرانی مسئولان
چند سالی است که موضوع حقابه رودخانه‌ها و حوضه‌های آبریز تبدیل به محل اختلاف استان‌های واقع در حوضه‌های آبریز مشترک شده است.
اتفاقا یکی از علل افزایش مصرف آب، تصمیم‌گیری چند مرجع درباره یک حوضه آبریز است که بر رقابت مخرب در مصرف آب دامن می‌زند و طبیعتا حوضه ارس هم از این وضعیت مستثنی نبوده است.
در سال ۱۳۹۲ حقابه استان‌های آذربایجان شرقی، غربی و اردبیل از رودخانه ارس با مصوبه دولت وقت تعیین شده و بعد از گذشت سه سال از مطالعه و تسهیم حقابه استان‌های آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و اردبیل، مسئولان و نمایندگان استان اردبیل در مجلس شورای اسلامی خواستار تجدید نظر در تسهیم آب رود ارس بین این سه استان شدند که در نهایت، در سال ۹۵ و بعد از تجدید نظر وزارت نیرو، حقابه استان اردبیل به میزان ۲۲۰ میلیون متر مکعب افزایش یافت.
بر این اساس در حال حاضر سهم استان اردبیل از آب رودخانه ارس ۸۵۰ میلیون متر مکعب است که ۲۲۰ میلیون متر مکعب آن بعد از اعتراض مسئولان استان اردبیل اضافه شده و با توجه عدم کفایت این میزان، باید ۲۵۰ میلیون متر مکعب دیگر هم به حقابه استان اضافه شود.
موضوع کاهش حقابه استان اردبیل از ارس و انتقال آن به حوضه‌های دیگر همواره از دغدغه‌ها و نگرانی‌های اصلی مردم و مسئولان استان اردبیل بوده است و در مقاطع مختلف هم نگرانی خود را به انحای مختلف بیان کرده اند.
آذرماه سال گذشته بود که آیت الله سیدحسن عاملی نماینده ولی فقیه در استان و امام جمعه اردبیل در واکنش به اظهارات استاندار آذربایجان شرقی گفت: نمایندگان استان در مجلس از طریق وزارت نیرو باید از حقابه ارس دفاع کرده و در تخصیص کامل این حقابه شفاف‌سازی بکنند.
وی اظهار کرد: "اظهار نظر مسئولان آذربایجان شرقی همه ما را نگران کرده چرا که آنها اعلام کرده‌اند که آب ارس را به مرند و شبستر و دریاچه ارومیه می‌برند. مسئولان آذربایجان شرقی مدعی هستند این انتقال برای شرب و کشاورزی، پرکردن دریاچه ارومیه و سیراب کردن دشت شبستر و مرند صورت می  گیرد و حتی اجازه رئیس جمهوری را هم گرفته اند. در این بین معلوم نیست حقابه تاریخی دشت مغان چه می‌شود و این که ۳۰ هزار میلیارد ریال که با دستور مقام معظم رهبری در پایاب سد خداآفرین هزینه شده، چه می‌شود؟"
آیت الله عاملی ادامه داد: "ما از نمایندگان می‌خواهیم حداقل توضیحات لازم را بیان کنند که آیا این حجم عظیم آب از حقابه مغان است یا یک حقابه جدید است که اگر حقابه جدید است وزرات نیرو با چه مبنایی اجازه آن را داده است؟"

باید در حقابه استان از رود ارس تجدید نظر شود
صدیف بدری، نماینده مردم اردبیل، نیر، نمین و سرعین در مجلس شورای اسلامی نیز در همین زمینه به خبرنگار ایرنا گفت: مطالعاتی که در سال ۱۳۹۲ از سوی وزارت نیرو در تسهیم رودخانه ارس بین سه استان صورت گرفته، عادلانه نبوده و باید تجدید نظر جدی در این رابطه صورت بگیرد.
وی افزود: البته در همان زمان نمایندگان و مسئولان استان بر این تسهیم اعتراض کردند ولی به رغم اینکه باید ۵۰۰ میلیون متر مکعب به حقابه استان اضافه می‌شد، ۲۲۰ میلیون مترمکعب اضافه کردند که این میزان پاسخگوی نیازهای مردم و کشاورزان استان اردبیل نیست.
 نماینده مردم اردبیل، نیر نمین و سرعین در مجلس شورای اسلامی با اشاره به وظیفه ذاتی وزارت نیرو در تقسم عادلانه منابع آب گفت: در آن زمان آب کشت و صنعت مغان را جدا نکردند. اگر آب کشت و صنعت جدا می‌شد، سهم استان از حقابه ارس بیشتر از این بود و با این حساب، وزارت نیرو باید حقابه استان را عادلانه توزیع کند.
وی با تاکید بر ضرورت تخصیص حقابه استان اردبیل از رود ارس برابر با ظرفیت منابع خاک استان اظهار کرد: از منابع آبی موجود ارس، حتی یک لیتر هم برای آب آشامیدنی روستاها و شهرهای منطقه مغان تخصیص نیافته است.

سدسازی ترکیه بر رود ارس مغان را به دشت لم‌یزرع تبدیل می‌کند
نماینده مردم اردبیل، نیر، نمین و سرعین در مجلس شورای اسلامی گفت: اعتراض ما به وزارت نیرو مختص به حقابه استان از ارس نیست، بلکه سدسازی ترکیه بر روی رودخانه ارس هم موضوعی است که باید رسیدگی شود چرا که تداوم این روند در صورت اجرا و تکمیل ساخت و احداث سدهای بالادست این رودخانه در کشور ترکیه، مغان را به دشت لم‌یزرع تبدیل می کند.
نایب رئیس کمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی اضافه کرد: بررسی موضوع میزان تخصیص استان‌های اردبیل، آذربایجان شرقی و غربی برای ما خیلی مهم بود، بر این اساس و برای شفافیت کامل موضوع مقرر شد یک نسخه کامل از مطالعات طرح تخصیص منابع آب در اختیار مجمع نمایندگان استان قرار بگیرد.
وی تاکید کرد: "مرداد ماه سال ۹۲ و در انتهای دولت دهم و اوایل دولت یازدهم، تخصیص و تسهیم آب رودخانه ارس بین سه استان صورت گرفته است و هریک از استان‌ها سهم خود را از ارس دارند. ما کاری به انتقال آب به دیگر حوضه‌ها نداریم خواسته ما این است حقابه استان از ارس کاهش نیابد."
 بدری اظهار کرد: متاسفانه در تخصیص جدید، آب شرب شهرها و روستاهای دشت مغان و استان اردبیل مورد توجه واقع نشده است ولی برای استان همسایه این سهم در نظر گرفته شده که جای سوال دارد.
نماینده مردم اردبیل، نیر نمین و سرعین در مجلس شورای اسلامی با تاکید بر اهتمام نمایندگان و مسئولین استان بر تامین آب مورد نیاز مردم استان اظهار کرد: "ما اجازه نخواهیم داد در حالی که روستاهای دشت مغان و استان اردبیل از کم‌آبی رنج می‌برند و با تانکر آب شرب مورد نیاز آنها تامین م‌ی شود، آب ارس در بخش کشاورزی استان‌های دیگر مورد استفاده قرار گیرد."
 
مطالبات منطقه مغان درباره حقابه ارس باید محقق شود
عباس جهانگیرزاده نماینده مردم شهرستان‌های پارس‌آباد، بیله‌سوارو اصلاندوز در مجلس هم گفت: استان اردبیل در زمینه تامین حقابه خود از منابع آبی جاری و سدها، اجرای طرح آبیاری در پایاب سدها و ایجاد شهرک‌های گلخانه‌ای مطالباتی دارد که باید محقق شود.
وی بر تامین حقابه شمال استان اردبیل از منابع آبی رود ارس تاکید کرد و گفت: مردم منطقه مغان در کنار آب زندگی می‌کنند ولی از آب کشاورزی و حتی آشامیدنی هم بی‌بهره هستند.
جهانگیرزاده با اشاره به تصمیم‌گیری درباره حقابه مغان در سال ۱۳۹۲ اظهار کرد: سال ۹۲ تصمیماتی در مورد حقابه مغان در خصوص تقسیم آب ارس بین اردبیل و آذربایجان غربی و شرقی اتخاذ شده بود که با تلاش نمایندگان، بخشی از آن حقابه به استان و مغان بازگشت.
وی در عین حال گفت: اعتباراتی برای ذخیره‌سازی آب در منطقه و استان اخذ شده و با وجود اینکه کشاورزان استان با مشکلات کم آبی مواجه هستند، اما باید واقعیت خشکسالی را پذیرفته و خود را برای مواجهه با آن آماده کنند.
نماینده مردم شهرستان‌های پارس‌آباد، بیله سوار و اصلاندوز مغان در مجلس بیان کرد: حقابه مغان از رود ارس حق مسلم مردم استان و به خصوص مغان است که به همین منظور از هیچ تلاشی برای حفظ حقوق مردم دریغ نخواهیم کرد.
وی اظهار کرد: انتظار داریم مسئولان استان اردبیل هم در این زمینه همکاری‌های لازم را داشته باشند تا مشکل استان اردبیل از لحاظ تأمین آب بخش کشاورزی که جزو مهم‌ترین و استراتژیک‌ترین حوضه است، برطرف شود.

پیگیر افزایش حقابه استان اردبیل از ارس هستیم
ولی اسماعیلی، نماینده مردم شهرستان‌های گرمی و انگوت در مجلس شورای اسلامی نیز در این باره گفت: پیگیر حق‌آبه استان اردبیل از رود ارس تا قزل‌اوزن هستیم و از حق مردم منطقه مغان در حوزه آب کوتاه نمی‌آییم و با برنامه‌ریزی اساسی برای حل مشکلات و مسائل منطقه تلاش خواهیم کرد.
وی افزود: کم‌آبی و نیاز مبرم به آب در بخش آشامیدنی و کشاورزی به عنوان یکی از مشکلات اساسی استان به شمار می رود و به همین منظور نیاز است که نمایندگان و مسئولان استان برای رفع این مشکل و تامین حقابه استان از ارس گام‌های اساسی و هدفمند بردارند.
نماینده شهرستان‌های گرمی و انگوت در مجلس شورای اسلامی با اشاره به مشکلات روستاها و اراضی منطقه مغان یادآورشد: به رغم پیگیری موضوع افزایش حقابه استان در ارس و جلوگیری از انتقال غیرقانونی آن به مناطق دیگر هنوز اقدام جدی برای شفاف‌سازی و نحوه تسهیم عادلانه حقابه از سوی وزارت نیرو صورت نگرفته است.

گزارش: یعقوب شاددل
انتهای پیام/