گزارش/
فقر فضای سبز در تبریز/ خاطره‌ای فراموش شده به نام باغ شهر
نصر: تبریزی که در گذشته‌ها به باغ شهر شهرت داشت سال‌هاست به کمبود فضای سبز دچار شده است که این نتیجه بی‌توجهی به گسترش فضای سبز و چالش‌های موجود بر آن است.
به گزارش نصر، باغ شهر، واژه‌ای بود که در گذشته‌های نه چندان دور، از کلانشهر تبریز یاد می‌شد اما حالا این باغ شهر، به یک بتن شهر تبدیل شده است که حاصل بی توجهی به گسترش فضای سبز شهری است.
سال‌هاست کلانشهر تبریز از کمبود فضای سبز رنج می‌برد و حالا سوال اینجاست که چرا باغ شهر، جای خود را به بناهای سنگی و بتنی داده و راه دور و درازی را در رسیدن به فضای سبز استاندارد برای خود رقم زده است.
افتتاح پارک‌های محله‌ای ادامه خواهد داشت
شهردار کلانشهر تبریز در گفت و گو با خبرنگار مهر گفت: افتتاح پارک‌های محله‌ای ادامه خواهد داشت چنانچه یکی از رویکردهای مهم بودجه در سال ۱۴۰۱، رویکرد خدمات محله‌ای است که پارک‌های محله‌ای نیز جزو همین خدمات می‌تواند باشد.
عباس رنجبر ادامه داد: اما آنچه که در ذهن داریم، آماده سازی و اجرای طرح پارک بزرگ است که در شمال غرب تبریز و در مناطق کم برخوردار واقع شده است و با توجه به وسعتی که دارد، می‌تواند تأثیرات مثبتی را در رشد و توسعه آن مناطق و همچنین توسعه فضای سبز شهری ایفا کند که در برنامه اجرایی سال آتی در نظر گرفته شده است و این دو هدف در قالب پارک‌های کشاورزی درون شهری دنبال می‌شود.
اجرای طرح پارک بزرگ در اولویت است که در شمال غرب تبریز و در مناطق کم برخوردار واقع شده
وی با اشاره به روند توسعه فضای سبز در مناطق مختلف کلانشهر تبریز گفت: تغییرات جدی و اقدامات لازم در ترانشه‌های اتوبان شهید کسایی به منظور گسترش کمربند سبز نیز انجام خواهد گرفت و به اطلاع شهروندان خواهد رسید.
سرپرست سازمان سیما، منظر و فضای سبز شهرداری در گفت و گو با خبرنگار مهر گفت: سرانه فضای سبز ۱۰.۶ متر مربع است که البته سرانه کلی به غیر از پارک، شامل تمام فضاهای سبز موجود در شهر می‌باشد که حدود ۱۶ متر مربع است که استاندارد آن، ۲۲.۵ متر مربع است که با این حساب، از فضای سبز استاندارد فاصله داریم.
اکبر امجدی به وجود ۲۹۲ پارک در کلانشهر تبریز ادامه داد: در سال آتی برای هر دو بعد کمی و کیفی فضای سبز، برنامه‌هایی داریم که در این راستا باید در هر سال، حدود یک متر مربع بر سرانه فضای سبز افزوده شود.
وی افزود: در تمام کلانشهرها، توسعه کمی فضای سبز عمدتاً در حاشیه شهرها تحت عنوان کمربند سبز، پارک‌های جنگلی و انبوه کاری‌های حاشیه شهر انجام می‌گیرد.
سرپرست سازمان سیما، منظر و فضای سبز شهرداری توضیح داد: برنامه‌های پیش رو در حوزه کیفی فضای سبز، بهسازی در ۲۹۲ پارک کلانشهر تبریز است که بودجه‌ای نزدیک بر ۵۰ میلیارد تومان در نظر گرفته شده است.
وی افزود: سعی بر این است تا از سال آتی، تمامی عملیات‌های فضای سبز شهرداری، کارشناسی و طراحی تر شده باشد که در این راستا، اداره فنی و طراحی در این سازمان راه اندازی شده است و در سال آتی، این طراحی‌های خاص خود را نشان خواهد داد.
امجدی در پاسخ به سوال خبرنگار مهر مبنی بر اینکه انجام برخی از پروژه‌های عمرانی، فضای سبز شهری را از بین می‌برد پاسخ داد: شهر تنها مختص به فضای سبز نیست و مجموعه فعالیت‌های شهری در تمام حوزه‌ها برای شهر نیاز است و بر همین اساس درختان، با استفاده از دستگاه نهال کنی، انتقال داده شده و حدود ۹۰ تا ۹۵ درصد آنها مجدداً رشد می‌کند.
فضای سبز شهری به عنوان اولویت اول شهر نهادینه شود
وی چالش‌های فضای سبز شهری را چنین برشمرد: اولویت فضای سبز یا فضای شهری بخشی است که مردم به این نیازمند هستند و از این رو برای اینکه انتظارات مردم برآورده شود، باید فضای سبز در برنامه‌های مدیریت شهری در اولویت قرار بگیرد.
باید بتوان فضای سبز و فضای شهری را به عنوان اولویت اول شهر در تمامی آحاد جامعه نهادینه کنیم که اگر این اتفاق افتد بسیاری از مشکلات رفع خواهد شد
سرپرست سازمان سیما، منظر و شهرداری تبریز بر فرهنگ سازی برای شهر تأکید کرده و افزود: باید بتوان فضای سبز و فضای شهری را به عنوان اولویت اول شهر در تمامی آحاد جامعه نهادینه کنیم که اگر این اتفاق افتد بسیاری از مشکلات رفع خواهد شد.
امجدی گفت: از دیگر چالش‌های فضای سبز شهری می‌توان به بحث آب خام اشاره کرد که در سال آتی، برنامه‌هایی برای بحث طرح جامع آب خام در دستور کار قرار خواهد گرفت و اقداماتی در این راستا انجام می‌گیرد.
وی ادامه داد: شبکه جامع فضای سبز، استفاده از گونه‌های کم نیاز به آب، کاهش حجم چمن نیز از دیگر چالش‌های فضای سبز شهری است که متأسفانه حدود ۷۰ درصد آب خام فضای سبز شهر تبریز، برای چمن کاری مصرف می‌شود که باید کاهش داده شده و به جای آن، گونه‌های جایگزین کاشت شود.
امجدی توضیح داد: برنامه‌هایی برای استفاده از پساب تبریز برای بحران آب خام در سال آتی اتخاذ شده است که اعتباراتی برای اجرای بازگرداندن پساب شهری به صورت پایلوت، در حوزه فضای سبز مشخص شده است.
سرپرست سازمان سیما، منظر و شهرداری تبریز بر لزوم افزایش مشارکت مردم تأکید کرده و گفت: یکی از ایرادات فضای سبز، پارک‌های موضوعی است و سعی بر این است تا پارک‌های موضوعی را در کلانشهر تبریز افزایش دهیم.
لزوم توجه ویژه به وضعیت نامطلوب فضای سبز تبریز
عضو هیأت علمی، رئیس مرکز تحقیقات، آموزش کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان شرقی در گفت و گو با خبرنگار مهر گفت: امروزه با افزایش جمعیت و توسعه و گسترش شهرنشینی، تراکم بیش از حد جمعیت، دخالت در محیط طبیعی، ایجاد محیط‌های انسان ساخت، نیازهای زیست محیطی، جسمی و روحی انسان را بیشتر بروز داده است که برای رفع این نیازها انسان شهرنشین اقدام به ایجاد باغ‌ها و فضاهای سبز مصنوعی داخل شهرها نموده است.
احمد بایبوردی ادامه داد: افزایش جمعیت شهری و نتیجتاً گسترش و توسعه فضایی شهری نامناسب شهر تبریز به پیرامون آن باعث تخریب اراضی و باغات مناسب اطراف شهری گردیده است که برنامه ریزی‌های نادرست، سیستم مدیریتی نامناسب و نیروی انسانی غیر متخصص در مجموعه مدیریت شهری از عوامل اصلی تخریب این فضاها بوده است.
وی افزود: در این پژوهش، اطلاعات اولیه از سازمان‌های مختلف، همچون سازمان مسکن و شهرسازی استان، شهرداری‌ها و… جمع آوری و با استفاده از نقشه کاربری منتج از تصاویر ماهواره‌ای و مصوبات کمیسیون ماده ۵ استان، به تجزیه و تحلیل تغییرات کاربری شهری و توسعه کالبدی شهر تبریز پرداخته شده و در نهایت با استفاده از مدل هلدرن به بررسی رشد بی قواره شهری پرداخته شد.
بایبوردی گفت: نتایج، نشانگر آن است که هدایت نادرست توسعه شهری در دوره ۱۶ ساله باعث تخریب بیش از ۱۱۰۰ هکتار از فضای سبز و بیش از ۳۷۰۰ هکتار زمین زراعی شده است.
وی بیان کرد: عوامل اصلی این توسعه بی برنامه، از یک‌سو، عدم توجه به راهکارها و پیشنهادات طرح‌های جامع تبریز در توسعه فضایی شهر تبریز که توسعه شهر در آن طرح‌ها به سوی جنوب و شمال غربی پیشنهاد گردیده بود ولی شهر برخلاف این پیش‌بینی‌ها به طرف شرق و شمال شرق شهر که زمین‌های کشاورزی و باغات در این قسمت از شهر مستقر بوده است، توسعه یافته و باعث تخریب این زمین‌ها گردیده است.
بایبوردی توضیح داد: از سوی دیگر، سیستم مدیریتی نامناسب شهری و دخالت ارگان‌ها و مقامات استانی در توسعه شهری باعث توسعه نامناسب شهری گردیده است به طوری که بر اساس مصوبات کمیسیون ماده ۵ شهر تبریز در سال‌های ۸۵ و ۸۶، بیش از ۵۶ هکتار از کاربری فضای سبز به کاربری‌های دیگر تغییر یافته است؛ همچنین نتایج حاصل از مدل هلدرن نشانگر آنست که ۴۰ درصد رشد فیزیکی شهر مربوط به افزایش جمعیت شهر و ۶۰ درصد آن مربوط به رشد افقی و اسپرال شهر تبریز بوده است.
عضو هیأت علمی، رئیس مرکز تحقیقات، آموزش کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان شرقی گفت: در شرایط کم آبی اصولاً کاشت چمن و هرگونه گل و گیاه زینتی و فصلی که برای نگهداری آن باید آبیاری انجام و ممنوع شود که در شهر تبریز همه روزه شاهد آبیاری چمن‌ها در فضای سبز شهری هستیم که برخلاف اصول علمی رایج در کشورهای پیشرفته می‌باشد.
وی افزود: در سال ۹۵، طی یک بررسی و تحقیق، نقش تخریبی گسترش کاربری مسکونی و شبکه حمل و نقل شهری در کاهش چشمگیر فضای سبز منطقه یک تبریز بسیار حائز اهمیت برشمرد که نتایج این مطالعه نشان می‌دهد، در دوره ۱۱ ساله ۱۹۰۳-۱۹۳۰ تحت بررسی، مساحت فضای سبز منطقه موردنظر از ۲۲۱/۱۳ هکتار در سال ۱۹۳۰ به ۱۰۸/۰۲ هکتار در سال ۱۹۰۳ تقلیل یافته و به عبارتی نشان دهنده کاهش تقریبی ۹۸ درصدی فضای سبز این منطقه است که این رقم، کاهش کاربری فضای سبز در حالی است که در این دوره زمانی بلوک‌های ساختمانی (اراضی ساخته شده) از مساحت ۲۸۱/۱۱۳ هکتار در سال ۱۹۳۰ به ۳۲۰/۱۰ هکتار در سال ۱۹۰۳و همچنین شبکه حمل و نقل شهری در این منطقه از ۱۸۱/۳۱ هکتار در سال ۱۹۳۰ به ۱۳۱/۱۰ هکتار در سال ۱۹۰۳ رشد داشته است.
بایبوردی ادامه داد: استاندارد سرانه فضای سبز برای هر شهروند در کشور ما ۲۵ متر مربع است و این رقم در داخل شهر تبریز حدود ۴-۸ متر مربع می‌باشد که رقم بسیار نگران کننده است و برای شهر دو میلیونی تبریز عدد بسیار ناچیزی می‌باشد.
وی گفت: عوامل متعددی از جمله شکسته بودن جدول ریفیوژها و خروج آب از آنها، نشت نمک آب حاصل از نمک پاشی در زمستان به پای درختان، نصب انواع موانع فیزیکی از اصلی ترین عوامل محدودیت زا برای درختان رفیوژهای کنار خیابان و فضای سبز میادین است که باعث کاهش سطح فضای سبز شهری می‌شوند.
بایبوردی ادامه داد: حاکمیت شرایط آهکی و قلیایی در خاک‌های اطراف اتوبان شهید کسایی و از طرف دیگر عدم رعایت الگوی کشت مناسب و ضعف شدید تغذیه گیاهی و حاصلخیزی خاک باعث شده همین مقدار ناچیز فضای سبز شهری در سال‌های آینده با توجه به شرایط نامطلوب نگهداری در وضعیت بحرانی قرار گیرد و طرح کمربند سبز تبریز به تبعیت از کمربند سبز تهران از ۱۵ سال پیش و با تبلیغات زیاد آغاز شد.
وی بیان کرد: بر این اساس، شهروندان با توجه به تجربه موفق پایتخت انتظار داشتند با اجرای این طرح شاهد فضای سبز گسترده‌ای در اطراف تبریز باشند؛ طرحی که بنا بر اعلام مسئولان وقت قرار بود دو سمت اتوبان شهید کسایی و پاسداران را با درختان متعدد و فضاهای سبز بانشاط پر کند ولی آنچه امروز مشاهده می‌شود تعدادی درخت رنگ و رو رفته است که متأثر از کلروز آهکی می‌باشند وجذب آب ومواد غذایی را در آنها با مشکل مواجه نموده است و این کمربند سبز تبریز وضعیت یکسانی از نظر سطح و پوشش یکدستی برای کنترل گرد و غبار ندارد.
بایبوردی گفت: افزایش میزان آلودگی هوا به دلیل قرار گرفتن در جهت باد غالب از سمت مراکز صنعتی و افزایش تعداد خودرو بخصوص خودروهای فرسوده را نیز از دیگر عوامل تأثیرگذار در تخریب فضای سبز و باغ‌های شهری می‌باشد.
عضو هیأت علمی، رئیس مرکز تحقیقات، آموزش کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان شرقی افزود: استفاده از آب خاکستری در آبیاری فضای سبز شهری شیوه‌ای مرسوم در دنیاست که در کشور و شهر ما واژه غریبی می‌باشد مدیریت مطلوب منابع آب به خصوص فاضلاب‌های شهری و صنعتی تصفیه شده که در کل دنیا به عنوان یکی از منابع ارزشمند، بازچرخانی و مورد استفاده قرار می‌گیرد و همچنین آب‌های سطحی ناشی از بارندگی از موارد مهمی است که باید مورد توجه مدیریت شهری برای توسعه فضای سبز قرار گیرد.
بی‌تدبیری مسئولان و تبدیل باغات تبریز به برج و ویلا
بایبوردی ادامه داد: در سال‌های گذشته و با بی‌تدبیری مسئولان، باغات تبریز تبدیل به برج و ویلا شده‌اند و ادامه تبدیل پارک‌ها و فضای سبز شهر به مجتمع‌های تجاری و برج، سلامت عمومی را تهدید می‌کند و نگاه تجاری به فضای سبز شهر، بزرگ‌ترین معضل در شهرداری است.
وی بیان کرد: قرار بود با تخلیه پادگان تبریز به خارج شهر شاهد تغییرات شگرف در فضای سبزی شهر تبریز می‌شدیم که تاکنون این امر محقق نشده است و در نهایت اگر در توسعه فضای سبزی شهری تبریز از متخصصان گیاه شناسی، باغبانی و خاک شناسی به صورت مطلوب استفاده نگردد و نتایج مطالعات و بررسی‌های محققان به صورت عملی در مدیریت فضای سبزی شهر تبریز عملیاتی نشود در سال‌های آتی با کاهش چشمگیر مساحت پوشش سبز مواجه خواهیم گردید.
بایبوردی در پایان افزود: بدیهی است استفاده از گونه‌های گیاهی بومی و برنامه ریزی صحیح فضای سبز شهری باعث تنوع و زیبایی و ارتقای اکولوژیکی محیط خواهد شد و درنهایت پایداری زیست محیطی شهرها را به همراه خواهد داشت.
کمبود فضای سبز نتیجه سال‌ها بی توجهی به گسترش فضای سبز و عدم توجه به راهکارها و پیشنهادات طرح‌های جامع تبریز در توسعه فضایی شهری تبریز است.
آناهیتا رحیمی
انتهای پیام/
خبرگزاری مهر