روزگاری که تسلط بر اقتصاد ایران، سلطه بر بازار پول تبریز بود/ طرح تأسیس اولین بانک ایرانی در تبریز چگونه ناکام ماند؟

روزگاری که حدود دو سوم تجارت و بازرگانی و تولید صنعتی متعلق به‌  اذربایجان و تبریز بود و تعداد جواهر فروشان و زرگر های تبریز بیشتر ازهمه بازار های ایران نمود داشت.صرافی ها نیزدر تبریز سابقه پر افتخاری دارند و نبض بازار صرافی ایران نیز در دست انها می‌چرخید.
مقاله اخیر مستند منتشره پژوهشگر، خانم دکتر منصوره اتحاد ، بخشی از زوایای عظمت و شکوه صرافی و نقدینگی بازار تبریز را در ۲۵۰ سال گذشته نشان می‌دهد. تاریخ صرافی بازار ایران گواهی می‌دهد حاج لطف علی و حاج علی اکبر فررندان حاجی محمد باقر امین الضرب پسر حاجی لطف الله تبریزی درواقع پیشگامان صرافی های تبریز بودند.انها در اوایل دوره قاجار از تبریز به روسیه رفتند و در روسیه بانکداری اموختند و با امور صرافی های ان سرزمین پهناور اشنا شدند و می‌دانستند که کار در صرافی، پایه بانکداری آن روزگار است؛ آن‌ها با کمک حدود ۲۰ نفر از صرافان و تجار تبریزی، مقدمات تاسیس اولین بانک ایرانی و خصوصی را در تبریز ریختند که بدلیل اختلاف در تعیین نحوه نرخ بهره و مغایرت ان با تعالیم اسلامی و فوت یکی از نوه های حاج لطف الله تبریزی ناکام ماند.این بانک در صفی بازار تبریز در حال شکل گرفتن بود؛ اما این صرافان بیکار ننشستند و اولین دارالضرب ایران را در بازار تبریز تأسیس و با هوش و شم اقتصادی و عرف جامعه بازار ، شروع به ضرب سکه در اوزان مختلف کردند و علاوه بر ان ضرب مسکوکات قران ، شاهی و تومان که هر سه به زبان ترکی رایج بازار و تجار تبریز بودند را وارد بازار  تهران،شیراز،مشهد،بروجرد،مراغه، همدان،کاشان،اصفهان،کرمان، سبزوار،خوی و رشت کردند و علاوه بر ان دفاتری در تهران/اسلامبول /تفلیس/باکو/ایروان نیز برای تسهیل داد و ستد با ایرانیان راه اندازی کردند.تاسیس اتحادیه صرافان در تبریز در آن دوران موید این مطلب است؛بعد ها وقتی بانک سپه درسال ۱۳۰۴ ه.ش به عنوان اولین بانک ایران  در دو شهر تهران و پس از آن در تبریز افتتاح شد و بعد ها بانک ملی شکل گرفت که شعبات بانک های مذکور در تبریز برای رونق بانکداری ایران ،به شعبات مرکزی پایتخت پول قرض می‌دادند.

 

اسناد صرافی و صرافی ها که از اسناد فعالیت های تجاری شادروان حاج رحیم اتحادیهٔ تبریزی اخیرا از سوی خانم دکتر منصوره اتحاد منتشر شد، بار دیگر عظمت بازار تبریز را به رخ محققان کشاند و نشان داد ثبت جهانی بازار تبریز به عنوان بزرگ‌ترین سازه‌ی آجری تجاری به هم پیوسته دنیا و زیباترین بازار سرپوشیده عالم، آن را در فهرست آثار دیدنی یونسکو قرارداد و در یک کلام مطالعه‌ی اصناف صرافی های ایران در ۲۵۰ سال گذشته نشان داد تسلط بر بازار پول تبریز در واقع سلطه بر اقتصاد و بازار پول ایران به‌شمار می‌رفت.
از جمله اطلاعاتی که مرتب در همه اسناد حاجی علی‌اکبر تکرار می‌شود، گزارش مظنه‌جات تبریز است. چنانچه می‌نویسد: «مظنه عدسه ۹۳۱ و ۳۲، برات عدسه با بیجک ۱۸۲ و ۸۳ برات علیه تلگرافی ۴تومان ۶۵۰۰دینار خریدار ندارد. عین مجیدیه ۴تومان ۵۸۰۰ الی ۵۹۰۰دینار. اسکناس با قران یک‌تومان ۵۸۰۰ دینار. امپریال با قران ۴تومان ۱۸۰۰ الی ۲۰۰۰دینار. صرف قران جدید ۲۵۰دینار کساد است. برات تهران تلگرافی هرگاه باشد، ۲۰۰ دینار بالا.»

 

خوشبختانه در سالهای اخیر دانشکده مدیریت/اقتصاد/وبازرگانی دانشگاه تبریز با جذب اساتید ممتاز در رشته های مختلف اقتصادی در مقاطع تحصیلات تکمیلی دانشجو تربیت می کند و امید می رود پایان نامه هاي تعدادی از انها به مقوله تجارت و نقش بازار تبریز در اقتصاد ، پول و داد و ستد ایران در ادوار گذشته تاریخی منجر شود و نقش تجار و بازرگانان اذربایجانی در شکل گیری بازار تهران و همچنین رونق بازارهای استانبول و اصفهان و قزوین در دوره‌ی صفوی هویدا شود همچنین بخشی از زوایای تاریخی و شکوه و عظمت بزرگترین بازار سر پوشیده جهان با اسناد معتبر داخلی و خارجی هم بر همگان اشکار گردد.

محمد فرج‌پور باسمنجی
انتهای پیام/