علاوه بر اقدامات مذکور، آمریکایی ها قبلاً با هدف ترویج دین مسحیت، مدرسه‌ای بسیار شیک و با امکانات پیشرفته در محله لیلاوا (لیل آباد) ساختند که در سال 1881(1261 شمسی) توسط مبلغین مسیحی آمریکایی در تبریز افتتاح گردید. لازم به توضیح است؛ هیچ یک از اقدامات فرهنگی و انسان دوستانه اجنبی‌ها صرفاً با هدف خیرخواهانه نبوده و نخواهدشد، چون به مصداق ضرب المثلی که بزرگان ما از طریق تجربیات متوالی خلق کرده‌اند:
« پیشیک ده‌ده‌سی خیرینه سیچان توتماز»
ترجمه به فارسی: گربه بخیر بابایش موش نمی‌گیرد.
حسین امید در کتاب « تاریخ فرهنگ آذربایجان » در صفحه 89، در مورد مدرسه مموریال نوشته است:
«نخستین مدرسه‌ایکه از طرف میسیونرهای آمریکایی در تبریز افتتاح شده است موسوم است به مدرسه مموریال که به معنی یادگاری است. این مدرسه در سال 1884 میلادی ( 1262 شمسی) افتتاح شده است. در این مدرسه علاوه بر مواد ابتدائی، مواد تحصیلی متوسطه نیز تدریس می‌شد.
در سال های نخستین تاسیس، مدرسه مموریال اهمیتی نداشت. شاگردان آنجا منحصر به ارامنه و خارجیها بودند. عده آنها نیز محدود و معدود بوده‌است ولی بعدها مدرسه مزبور کسب اهمیت کرده است. جمعی از محصلین مسلمان نیز در آن مدرسه تحصیل می‌کردند. پس از مشروطیت و نهضت فرهنگی، مدرسه مموریال بر اهمیت خود افزوده است و در سال های بعد دوازده کلاس داشته است.
زبان رسمی این مدرسه انگلیسی بوده و مدرسه برنامه مخصوصی داشت. مدرسه مموریال نزدیک به پنجاه سال (از سال 1263 - 1318شمسی) در تبریز فعالیت نموده و در نهایت بعد از فشار وزارت فرهنگ، مجبور به قبول برنامه رسمی وزارت فرهنگ گردید و بالاخره در سال 1318شمسی به کلی منحل گردید. همچنین، طبق نوشته زنده یاد حسین امید، در تبریز همزمان با مدرسه مموریال آمریکاییها، مدرسه روس ها، مدرسه فرانسوی ها و چند مدرسه خارجی دیگر فعالیت می‌کردند.»
بطوریکه در متن بالا مشاهده گردید. در مورد تاریخ دقیق تاسیس مدرسه مموریال (مدرسه امریکاییها) بین مورخین اختلاف نظر وجود دارد، ولی از متن نوشته‌ای که در گوشه چپ تصویر زیر درج شده، تاریخ دقیق تاسیس را سال 1881 میلادی (1260 شمسی) نشان می‌دهد.
در تابلو سمت چپ تصویر، متن « بمناسبت چهل و دوم مدرسه مموریال، تبریز - ایران سال 1923 » درج شده است که سال تاسیس را 1260 شمسی نشان می دهد.
« این مدرسه بخاطر موضع گیری بعضی از اساتید آن در انقلاب مشروطیت در نزد مردم تبریز ارزش به خصوصی داشت. به طوریکه دو تن از معلمین این مدرسه از جمله هوارد باسکرویل امریکایی (معلم تاریخ ) و سید حسن شریف زاده ( معلم تاریخ بین الملل)، در جنگ انقلاب مشروطیت به آزادیخواهان مشروطه پیوستند و در نهایت، در همین راه کشته شدند. بطوریکه، پس از مشروطیت و نهضت فرهنگی، ارزش مدرسه مموریال در نزد مردم دو چندان گردید.»
کسروی که خودش دانش آموخته مدرسه مموریال بود، در مورد این مدرسه می‌نویسد:
« پیش از جنبش مشروطه و همچنین در سال های نخست آن جنبش، مدرسه امریکاییان در تبریز در نزد آزادیخواهان ارجی می‌داشت زیرا یگانه جایگاهی می بود که زبان انگلیسی و دانش اروپایی درس داده می شد و بسیاری از جوانان بیدار مغز به آنجا آمد و رفت می داشتند و در این هنگام نیز داستانی به همبستگی میان آن مدرسه با جنبش مشروطه پدید آمد و آن پیوستن هوارد باسکرویل، یکی از آموزگاران آنجا به مجاهدین تبریز و کشته شدن وی در راه مشروطه ایران بود.»
«بعد از تاسیس مدرسه مموریال، تا سه چهار سال اول تاسیس، جهت تحصیل فقط از فرزندان کارکنان کنسولگری کشورهای خارجی از جمله؛ انگلیس، فرانسه، ترکیه، لهستان، و ..... همچنین از دانش آموزان مسیحی شهر به خصوص از ارامنه تبریز پذیرش می شد. ولی از سال 1264 مسئولین مدرسه تصمیم گرفتند از فرزندان سایر ادیان از جمله مسلمانان نیز ثبت نام نمایند. همچنین با توجه به اینکه تعدادی از اساتید این مدرسه از کشور انگلیس بودند؛ لذا اولین بار ورزش فوتبال ایران توسط مدرسین خارجی( بخصوص مدرسین انگلیسی) مموریال، در شهر تبریز پایه گذاری شد.
تقریباً از سال 1265 بطور رسمی محصلین با معلمان مدرسه ترکیب شده و در بازی با توپ شرکت می کردند. از آن تاریخ به بعد، تیم فوتبال مدرسه مموریال، متشکل از دانش آموزان فرزندان کارکنان کنسولگری ها، مسلمانان و مسیحییان (ارامنه تبریز ) در بین مردم تبریز مشهور و زبانزد شد. لذا می توان گفت: اولین بار ورزش فوتبال ایران از این مدرسه ظهور کرده و اولین تیم فوتبال ایران در سال 1265 شمسی در مدرسه مموریال تبریز شکل گرفته است.
بعد از رواج این ورزش در سایر نقاط شهر تبریز، باشگاه مدرسه مموریال، در اکثر مسابقات قهرمانی مدارس تبریز و حتی سایر شهرهای ایران شرکت کرده و بارها مقام قهرمانی را کسب نموده است. در ضمن، بعد از افتتاح مدرسه مموریال، مدرسه فرانسویها ، مدرسه روسها ، مدرسه انگلیسیها و مدارس سایر کشورها، در تبریز گشایش یافته بود. لازم بذکر است تا سال 1295 تیم فوتبال مدرسه مموریال یکی از تیمهای قدرتمند تبریز محسوب می شد ولی بعد از مدتی رفته رفته از اوج خود فاصله گرفت و تا اینکه در سال 1310 اعتبار خود را از جایگاه اول فوتبال تبریز از دست داد. »
طرح پیشنهادی جهت تاسیس موزه ورزش آذربایجان
ساختمان مدرسه در زمینی به مساحت تقریبی 600 متر مربع در سه طبقه (زیرزمین، طبقه همکف، طبقه اول) که حداقل با 15 اتاق و انواع سالن و راهروهای کوچک و بزرگ که جمعاً 1600 متر مربع زیر بناء در سال 1261 تاسیس شده است. همچنین خارجیها در کنار این مجموعه آموزشی، ساختمانی در دو طبقه جهت سکونت و دفاتر اداری و آشپزخانه و ... ساخته بودند که طبق اظهار پیشکسوتان در نزدیک میدان فوتبال واقع شده بود. متاسفانه این ابنیه زیبا و تاریخی (ساختمان مسکونی و اداری مدرسه مموریال) در سال 1318 تخریب و زمین آن به ادراه فرهنگ وقت (آموزش و پرورش کنونی) واگذار گردید.
خوشبختانه ساختمان مدرسه مموریال، در خیابان شریعتی یا همان شهناز سابق، در حیاط درونی دبیرستان پروین سابق در مالکیت اداره آموزش و پرورش استان و تقریباً سالم مانده است، پیشنهاد می‌شود؛ شهرداری تبریز به کمک سازمان میراث فرهنگی استان،با کمترین هزینه، نسبت به تملک این ساختمان و تبدیل آن به موزه ورزش آذربایجان که ورزشهای کشتی، دوچرخه سواری، والیبال، کاراته و سایر رشته‌های ورزشی را شامل می‌شود، اقدام کرده و در تبریز بزرگترین موزه ورزش منطقه، در ساختمان تاریخی مموریال تاسیس گردد.
لازم بذکر است؛ در سال 1262 اولین میدان فوتبال ایران در حیاط این مدرسه احداث شده بود که تا دهه سی پذیرای مسابقات مهم منطقه و بخصوص شهر تبریز بود. متاسفانه در دهه سی زمین میدان فوتبال مموریال به اداره آموزش و پرورش واگذار گردید که در همان سالها در این زمین تاسیسات آموزشی احداث شد و اکنون هنرستان نامیده می‌شود.
در این عکس زنده یاد بیوک پرهیزکار ( با کت و شلوار ) بعنوان مربی وسرپرست حضور دارند.
همچنین، اولین بلیط تاریخ مسابقات فوتبال ایران توسط این مدرسه چاپ و در تبریز استفاده شده است و اولین کتاب ورزشی در ایران به نام «دستور ورزش»، توسط «ابراهیمخان صنیع الوزرا» دانش آموخته مدرسه مموریال در تبریز ترجمه و چاپ، و در سایر شهرهای ایران پخش و استفاده شده است.
در روزنامه اطلاعات، در مورد اولین بلیط تاریخ فوتبال ایران چنین آورده است:
«در اردیبهشت ماه سال1306، در رضائیه (ارومیه) مسابقه فوتبالی بین شاگردان مدرسه امریکایی تبریز [مموریال] به سرپرستی«ویلسن» رئیس مدرسه و شاگردان مدرسه امریکایی رضائیه برگزار شد که این مسابقه به سود شاگردان مدرسه تبریز خاتمه یافت. در این مسابقه برای اولین بار به منظور تأمین هزینه رفت و آمد شاگردان مدرسه تبریز، بلیط فروخته شد.»
کتاب دستور ورزش- تاریخ ترجمه 1301 شمسی
کتاب دستور ورزش، اولین کتاب ورزشی ترجمه شده در ایران است. این کتاب توسط ابراهیمخان صنیع الوزرا (دانشآموخته مدرسه مموریال تبریز) در سال 1301 شمسی در تبریز ترجمه و چاپ شده است.
علاوه بر موارد فوق، اکثر بزرگان فوتبال تبریز که در فوتبال ایران نقش بسزای داشته اند، برای اولین بار با ورزش فوتبال، در «میدان فوتبال مدرسه مموریال» آشنا شده‌اند که از جمله می‌توان به آقایان: حسین صدقیانی، حاج جعفر اندرابی، رسول مدد نوعی، عارف قیلزاده و ... اشاره کرد.
ایوب نیکنام لاله- محقق و پژوهشگر تاریخ تبریز
انتهای پیام/