نقد و بررسی «تاریخچه مطبوعات آذربایجان در مشروطه دوم» در برنامه «یک ماه، یک کتاب»

شرکت کنندگان در این نشست تخصصی با تقدیر از تلاش های مولف کتاب برای تحلیل و توصیف جراید آذربایجان در دوره مشروطه، نکته نظرات خود را در باره نقاط قوت و ضعف این اثر پژوهشی ارایه کردند.
کتاب «تاریخچه مطبوعات آذربایجان در دوره مشروطه» در تابستان 1399 شمسی با شمارگان یکهزار نسخه توسط انتشارات «فادیا» در تبریز چاپ و به بازار روانه شده است.
محمد عزیزی‌راد، نویسنده‌ کتاب «تاریخچه مطبوعات آذربایجان در مشروطه دوم» در این نشست گفت: تاریخ مطبوعات آذربایجان شامل یک مجموعه‌ی ۱۰ جلدی  است که «تاریخچه مطبوعات آذربایجان در مشروطه دوم» جلد دوم آن محسوب می شود.

 

عزیزی راد افزود: جلد اول این مجموعه با عنوان «تاریخچه مطبوعات آذربایجان در دوره رضاخان» در سال 1396 منتشر شد که جراید مورد بررسی در آن، بازه زمانی  کودتای سوم اسفند ماه ۱۲۹۹ تا بیستم شهریور ۱۳۲۰ را در بر می‌گیرد.
وی اضافه کرد: هر چند در بررسی های تاریخی، اصل بر بررسی سیر تکاملی یک پدیده از آغاز آن است، اما چون نسخه ها و اسناد مطبوعاتی دوره رضاخان، به رغم نزدیکی زمانی به ما در مقایسه با دوره مشروطه، شرایط خاصی داشتند، بررسی مطبوعات منتشر شده در آن دوره در اولویت قرار گرفت.

 

وی ادامه داد: جلد دوم مجموعه 10 جلدی «تاریخ مطبوعات آذربایجان»، به تاریخ ماقبل رضاخان برگشته و وقایع بیست و پنجم تیر ماه ۱۲۸۸ تا سوم اسفند ۱۲۹۹ را که در میان پژوهشگران تاریخ معاصر به «مشروطه دوم» معروف است، در بر می‌گیرد؛ به رغم کوتاهی این دوره زمانی در مقایسه با دوره رضاخان، 44 نشریه در آن مقطع تاریخی در ایالت آذربایجان، منتشر شده که نه تنها از نظر کمیت چند برابر دوره تاریخی بعد است، بلکه از نظر کیفیت و اسامی جراید نیز تفاوت های اساسی میان این دو مقطع تاریخی وجود دارد.
مولف کتاب «تاریخچه مطبوعات آذربایجان در مشروطه دوم» خاطرنشان کرد: تاکنون کارهای ارزشمندی در حوزه تاریخ مطبوعات آذربایجان منتشر شده که اغلب آنها رویکرد توصیفی و شناسنامه ای به این مظهر نوین تمدنی دارند، اما من در کتاب هایم، رویکرد تحلیلی جراید منتشر شده در این خطه بر بستر رویدادهای سیاسی و اجتماعی را مدنظر قرار داده ام.
وی تشریح کرد: اینجانب در تالیف مجموعه 10 جلدی «تاریخ مطبوعات آذربایجان» همچنین به گردانندگان و ناشران جراید نیز توجه ویژه ای کرده ام، زیر معتقدم که یک روزنامه حاصل تلاش های فکری و فرهنگی گردانندگان آن به عنوان نخبگان جامعه در یک دوره زمانی مشخص محسوب می شود.

 

وی گفت: از این رو، در 2 جلد منتشر شده از کتاب های تاریخ مطبوعات آذربایجان، تلاش زیادی برای شناساندن چهره های مطبوعاتی آذربایجان در بازه زمانی 25 تیر ماه 1288 تا بیستم شهریور ماه 1320 شمسی در این خطه صورت گرفته است.
وی یکی دیگر از ویژگی های کتاب های منتشر شده خود را آوردن نمونه های فراوان از نگارش مطبوعاتی دوره زمانی بررسی، بازه زمانی 32 ساله سقوط محمدعلی شاه از سلطنت تا برافتادن رضاخان از حکومت، است تا مخاطب و پژوهشگر امروزی بتواند امکانی برای مقایسه طرز نگارش آن دوره ها با امروز در دست داشته باشد.
عزیزی راد گفت: جلد سوم مجموعه 10 جلدی «تاریخ مطبوعات آذربایجان» نیز با عنوان «تاریخچه مطبوعات آذربایجان در مشروطه اول» دربرگیرنده 44 عنوان نشریه منتظر شده در فاصله زمانی 14 مرداد 1285 تا 25  تیر ماه 1288 شمسی است که در آن دوره آذربایجان، نقش بی مانندی در اخذ مشروطه و به ویژه روشن نگه داشتن چراغ آن در دوره استبداد صغیر داشت.
 پژوهشگر تاریخ آذربایجان و مولف دهها عنوان کتاب در این زمینه نیز در این نشست با اشاره به دشواری های تالیف و انتشار در ایران، به ویژه در خارج از پایتخت، گفت: بر این اساس باید قدردان کسانی بود که با هزاران خون جگر خوردن و با وجود مشکلاتی مانند عدم حمایت نهادهای مسوول و گرانی کاغذ، به روشن کردن زوایای تاریک تاریخ این مرز و بوم اهتمام می کنند.
امیر چهره ‌گشا افزود: از آنجایی که اغلب دست اندرکاران جراید آذربایجان از پیشگامان و رهبران نهضت مشروطه بودند، مولف محترم در اثر پژوهشی خود یا ورود به حوزه علم رجال، با اشرافیت کامل و با توجه به اسناد به جا مانده از آثار قلمی و شرح حال این اشخاص به معرفی اجمالی آنان پرداخته است.
وی اضافه کرد: مولف کتاب «تاریخچه مطبوعات آذربایجان در مشروطه دوم»، گریزی هم به به شرح وقایع تاریخی سیاسی دوره مورد بررسی از قبیل وضعیت سیاسی ایالت آذربایجان، اقدامات والیان و حاکمان این ایالت مهم در ان دوره تاریخی، تبریز و آذربایجان در جنگ جهانی اول، نقش صمدخان شجاع الدوله در سرکوب مشروطه خواهان، وضعیت ارامنه در آذربایجان و آزادی های بی حد و حصر آنان در فعالیت های مختلف و نهضت آزادیستان شیخ محمد خیابانی پرداخته تا مخاطب کتاب با درک شرایط آن دوره به مطالعه جراید اقدام کند.
وی اضافه کرد: مولف کتاب همچنین با آوردن نمونه متون ادبی درج شده در جراید دوره بحث، به خوبی توانسته به نقش بارز آذربایجان در ایجاد تحول حوزه شعر نو و نقد ادبی در ایران توسط طلایه دارا این حوزه در آذربایجان و در نشریاتی مانند تجدد، آزادیستان و ادب اشاراتی داشته باشد.
چهره گشا یادآوری کرد: درج فهرستی از ناکامان جریده نگاری از دیگر بخش های جالب این اثر است که در آن به ناکامی علاقه مندان به انتشار نشریاتی مانند سلماس، سهیل، نوید و حقیقت، سعادت ایران و .. اشاره شده است.
فعال رسانه ای و سردبیر پایگاه خبر «ترجمان صبح» نیز در این نشست با تقدیر از تلاش مولف در اهتمام به انتشار تاریخ مطبوعات آذربایجان در قالب یک مجموعه در غیبت نهادهای مسوول این کار، بیان کرد: زمینه‌ای در فضای مجازی ایجاد شده که نویسنده هر دلنوشته ای خود را نویسنده و پژوهشگر و فعال رسانه ای می داند، در حالی که چنین نبوده و بررسی تاریخ معاصر نیازمند نگرش تطبیقی و تحلیلی است‌.
 
مهرداد خوشکار مقدم ادامه داد: در متن کتاب «تاریخچه مطوبعات آذربایجان در مشروطه دوم» به روزنامه نگاران و نشریات تبریزی خارج از آذربایجان اشاره نشده و عکس روزنامه ها و نفرات نیز در پایان کتاب اورده شده که بهتر بود عکس هر جریده در بین صفحات مربوط به آورده جای می گرفت.
وی قمری بودن تاریخ های مورد استفاده را از دیگر مشکلات کتاب خواند و گفت: بهتر بود مولف نسبت به درج تاریخ شمسی نیز مبادرت می کرد تا مخاطب برای اطلاع از تاریخ دقیق وقوع رویدادها ناگزیر از مراجعه به اینترنت نشود.
مهدی نعلبندی، نویسنده و فعال رسانه‌ای نیز در این نشست گفت: نویسندگان ما به موضوع مشروطه خیلی کم توجه کرده‌ و اغلب کتاب ها در این زمینه حالت شناسنامه‌ای داشته و تحلیلی نیستند.
مهدی نعلبندی، دهه۱۲۹۰ را مقطع تاریخی مهمی برای تبریز دانست و یادآور شد:  در این دوره اتفاقات حزن انگیزی مانند به دار کشیدن ثقه الاسلام و هفت تن در عاشورای 1290 شمسی در آذربایجان رخ داد که در متن کتاب «تاریخچه مطبوعات آذربایجان» کمتر به آن پرداخته شده است.
نعلبندی، افزود: انتظار می رفت که در کتاب «تاریخچه مطبوعات آذربایجان در مشروطه دوم»، کیفیت انتشار جراید آن دوره در ایالت آذربایجان جریان شناسی و نیز از منظر ادبی، بررسی های عمقی درباره رویکرد ادبی جراید آن دوره انجام گیرد.
وی بر تاکید بر لزوم کوتاه نویسی و صریح نویسی در انتشار کتب تاریخی ادامه داد: خطه آذربایجان، مهد مطبوعات فکاهی در ایران است و بر این اساس انتظار می رود که کتابی نیز در این باب منتشر شود، چرا که  کاریکاتور های آن زمان سبک و سیاق خاصی دارند.
مهدی نظیری، فعال فرهنگی دیگر نیز در این نشست گفت: کتاب های تاریخ مطبوعات به دلیل فراگیری محتوای آنها در حوزه های مختلف سیباسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی برای فعالان همه حوزه ها می تواند مفید باشد.
نظیری افزود: به عنوان مثال وقتی ما در حال تهیه مستندی درباره استاد شهریار بودیم و به آنجا رسیدیم که اشعار استاد در سال های نخست شاعری وی در نشریات، بسیار مورد اقبال عامه مردم بود، گذرمان به کتاب های تاریخ مطبوعات می افتد و از آنها می توان ردپاهای خوبی برای رفع نیازهای خود یافت.
یک فعال فرهنگی دیگر نیز به عنوان منتقد کتاب «تاریخچه مطبوعات آذربایجان در مشروطه دوم» گفت: صفحات کتاب بسیار خوب بوده و حس وحال گذشته را به خوبی به نسل حاضر منتقل می کند، اما عکس های کتاب اسکن نشده‌اند و بهتر بود نام گروه های مخاطب نیز روی جلد آن منتشر می‌شد، چرا که هدف ما از چاپ کتاب تاثیرگذاری است.
مهدی بی‌کس بیان کرد: با وجود نوشتن جلد دوم روی کتاب، هیچ اشاره ای به محتوای جلد اول در متن کتاب نشده  است.
وی ادامه اد: مطالب حاشیه ای در کتاب چشمگیر بوده و معنای کلمات قدیمی باید در پاورقی آورده شود تا برای خواننده امروزی گویا و واضح باشد.
لیلا حسین نیا، ادیب و فعال رسانه ای نیز در این نشست، فهرست بندی کلی کتاب «تاریخچه مطبوعات آذربایجان در مشروطه دوم» را از جمله اشکالات آن برشمرد و گفت: ذکر جزییات در فهرست نگاری کتابف می تواند آن را برای گروه های هدف بیشتری قابل استفاده کند، چون بسیار کتابخوان ها یا پژوهشگران با نگاه به فهرست کتب منتشر شده می توانند تصمیم بگیرند که آیا کتاب، مطلبی درباره حوزه مطالعاتی آنها دربر دارد یا نه.
وی با اشاره به نگارش 2 پیش درآمد با عناوین «پیشگفتار» و «مقدمه» در ابتدای کتاب گفت: این 2 را نیز می شد باهم تجمیع و تحت یکی از 2 عنوان فوق الذکر چاپ کرد.
در پایان این آیین، بابک دانش پناه، مدیرعامل سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری تبریز با اهدای لوح تقدیر از تلاش های نویسنده کتاب «تاریخچه مطبوعات آذربایجان در مشروطه دوم» تقدیر کرد.
محمد عزیزی راد، متولد 1354 شمسی، از فعالان رسانه ای آذربایجان شرقی، فارغ التحصیل علوم ارتباطات اجتماعی از دانشگاه علامه طباطبایی و آشنا به زبان های انگلیسی، آلمانی و روسی است.
وی پیش از این کتاب های «دبیرستان فردوسی در تاریخ و فرهنگ ایران» و «تاریخچه مطبوعات آذربایجان در دوره رضاخان» را منتشر کرده است.
انتهای پیام/