غبار بی توجهی بر چهره بزرگ‌ترین رصدخانه جهان اسلام/ آسمان بی ستاره رصدخانه مراغه

به گزارش نصر، دستگاه آسمان‌نمای رصدخانه تاریخی مراغه با گذشت 20 سال از خرید آن همچنان بدون استفاده در انبار نگهداری می‌شود.
دستگاه‌های آسمان‌نمای مراغه در سال 1380 با هزینه 250 میلیون تومان برای نصب در کنار رصدخانه مراغه از کشور ژاپن خریداری و به این شهرستان شهر منتقل شد.
این وسیله آموزشی با گذشت  دو دهه بدون اینکه از جعبه‌اش خارج شود همچنان در انبارها نگهداری شده است به‌طوریکه گاه در انبار کارخانه کاغذسازی، مدتی در تاکسیرانی و چند سالی است در حیاط اداره میراث فرهنگی زیر چادر به حال خود رها شده بود و حالا به انباری انتقال یافته است .
کاربرد این آسمان‌نما آموزش صور فلکی، اجرام آسمانی، حرکت ستاره‌ها، ماه و خورشید است.
نگهداری نامناسب دستگاه آسمان‌نما موجب شد تا سال 96 دادستان عمومی و انقلاب وقت مراغه از محل بازدید و دستور جابه‌جایی آن را  صادر کرد.
پس از آن این دستگاه به انباری در اداره میراث فرهنگی مراغه انتقال یافت و نزدیک به چهار سال در انبار نگهداری می‌شود.
میراث فرهنگی صنایع‌دستی و گردشگری آذربایجان‌شرقی، توانایی راه‌اندازی این دستگاه را به خاطر کمبود اعتبار ندارد می‌تواند آن را برای نصب به دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی واگذار کند.
با این وجود معلوم نیست این دستگاه‌ها تا کی انبارنشین خواهد بود.
 

رصدخانه تاریخی مراغه در غبار بی‌توجهی
رصدخانه تاریخی مراغه به عنوان نماد پیشینه غنی علم و تمدن ایران، به رغم وعده‌های مکرر برای احیاء، سال هاست که غبار سنگین بی‌توجهی و فراموشی را بر پیکر رنجور خود تحمل می‌کند.
بنای تاریخی «رصدخانه مراغه» که زمانی مرکز شکوفایی علوم و فنون، آغاز عصر طلایی تمدن ایران زمین و حضور دانشمندان شهیر آن دوران در این خطه زرخیز بود، برای احیا به انتظاری نافرجام و مبهم نشسته است.
رصدخانه‌ای که روزگاری الگوی بسیاری از بناهای عظیم و مشهور دنیا از رصدخانه چین تا سمرقند در قرون گذشته و مراکز نجومی در اروپا و آمریکا در عصر حاضر بوده است، اکنون حال و روز خوشی ندارد.
این بنا به عنوان سرآغاز تمدن شکوهمند ایرانی و اسلامی به رغم وعده‌های بسیار در دولت‌های مختلف، همچنان منتظر اقدامی موثر برای احیا، ساماندهی و تجهیز است.
 

تاکید بر لزوم توجه مسوولان به احیای رصدخانه مراغه 
عضو مجلس خبرگان رهبری و امام جمعه مراغه‌، پیش از این با تاکید بر لزوم توجه مسوولان به احیای رصدخانه مراغه گفت: مسوولان کشوری باید برای رسیدگی و احیای این بنای ارزشمند تاریخی به عنوان اثری بین‌المللی و در شان ایران اسلامی اهتمام کنند.
آیت‌الله محمد پورمحمدی افزود: بارها این امر را به مسوولان کشوری برای رسیدگی به احیای این اثر فاخر علمی و فرهنگی گوشزد و بیان کرده‌ام.
 وی ادامه داد: مسوولان امر باید به رصدخانه مراغه به چشم یک اثر ارزشمند و طرح ملی نگاهی دوباره کرده و بودجه.ای شایسته و طرحی مناسب برای این منظور تهیه و اقدام کنند.
 

وی اضافه کرد: احیای رصدخانه تاریخی مراغه نیازمند بودجه کلان و ملی توسط مسوولان کشوری بوده و با بودجه شهرستانی در این زمینه کار چندانی انجام نخواهد شد.
 
رصدخانه مراغه‌ اثری جاودان ‌از گذشته طلایی
رصدخانه تاریخی مراغه باگذشت صدها سال از ایجاد آن، تجلی‌گاه علم و فرهنگ جهان اسلام و اثری جاودان از گذشته طلایی و پرشکوه این شهرستان در دوره ایلخانی است.
این اثر تاریخی به عنوان اولین مرکز رصدخانه دنیا و مهم‌ترین مرکز علمی جهان اسلام در دوره ایلخانی، همواره یکی از جاذبه‌ها و مقاصد گردشگری در شمال‌غرب کشور و آذربایجان‌شرقی است.
رصدخانه تاریخی مراغه در قرن هفتم هجری قمری توسط خواجه نصرالدین طوسی وزیر فیلسوف و توانمند هلاکوخان و در زمان پایتختی این شهر در دوره ایلخانی ساخته شده است.
این رصدخانه علاوه بر مرکز علمی برای علم نجوم در آن زمان، یکی از بزرگترین مراکز پژوهشی جهان با حضور دانشمندان بزرگ از سراسر بلاد اسلامی بوده است.
رصدخانه مراغه که در سال‌های اخیر آثار کمی از آن به جا مانده است، یادگاری از دوران طلایی علم و فرهنگ ایرانی اسلامی بوده که در سال657 هجری قمری بنا شده است.
به گواه تاریخ و اسناد موجود در برپایی و ایجاد این رصدخانه و مرکز علمی آن زمان، دانشمندان و شخصیت‌های بزرگی چون علامه قطب‌الدین فخرالدین مراغی، محی‌الدین مغربی، علی بن محمود نجم‌الدین الاسـطرلابی و دیگر بزرگان آن عصر نقش مهمی داشته‌اند.
با انتخاب مراغه به عنوان پایتخت ایلخانان در نیمه دوم قرن هفتم هجری قمری، بزرگترین قلمرو تاریخ اسلام شکل گرفت و خواجه نصیرالدین طوسی وزیر هلاکوخان با استفاده از قدرت نفوذ خود، اقدام به ایجاد و تاسیس رصدخانه مراغه کرد.
ساخت بنای رصدخانهٔ مراغه در ۴ جمادی‌الاول ۶۵۷ قمری مصادف با ۱۶ اردیبهشت ۶۳۸ هجری قمری به سفارش خواجه نصیرالدین طوسی و به فرمان هولاکو نوه چنگیزخان مغول آغاز شده است.
رصدخانهٔ مراغه فقط مخصوص رصد ستارگان نبوده و یک سازمان علمی گسترده بود که بیشتر شاخه ‌های دانش در آن درس داده می‌‌شد و مشهورترین دانشمندان آن عصر از جمله قطب‌الدین شیرازی در آنجا جمع شده بودند.
به ‌علاوه چون در آن زمان ارتباط علمی چین و ایران به‌علت استیلای مغولان بر هر دو سرزمین برقرار شده ‌بود، دانشمندان چینی از جمله فردی به ‌نام فائو مون‌جی در این مرکز فعالت داشتند.
همچنین ابن ‌عربی فیلسوف و فرهنگ‌نامه‌ نویس مسیحی در رصدخانه مراغه به تدریس کتاب‌‌های اصول اقلیدوس و المجسطی بطلمیوس مشغول بوده است.
ساخت بنای رصـدخانه ۱۵ سال به طول انجامیده و در این مدت به دستور هلاکو، کتاب‌ها و اسباب و آلات علمی و نجومی بسیاری در آن گردآوری شده است.
اهمیت رصدخانه مراغه نه تنها به دلیل اهمیت تاریخی بلکه به خاطر علم و دانشی است که در آن گردهم آمده بود و سال‌ها بر جهان تاثیر گذاشته و الهام‌بخش رصدخانه‌های بزرگ و معروفی چون رصدخانه‌های چین و سمرقند شده است.
در کنار این رصدخانه عظیم و ماندگار تاریخی، کتابخانه ای نیز با ۴۰۰ هزار جلد کتاب خطی و ابزارهای اخترشناسی از جمله ذات‌الربع دیواری به شعاع ۴۳۰ سانتی‌متر، کره‌های ذات‌6الحلق، حلقه انقلابی، حلقه اعتدالی و حلقه سموت، زیج ایلخانی که شهرت جهانی دارد و بسیاری آثار و اشیای دیگر جمع‌آوری و منبعی بی‌بدیل برای علوم مختلف ایجاد شده بود.
کتابخانه ای که اکنون نیز نظیری برای غنای فرهنگی و علمی آن نه در کشور و نه در جهان اسلام اکنون نیز وجود ندارد.
این رصدخانه، مرکزی نجومی بود که نخستین رصدخانه مجهز قبل از کشف دوربین به شمار می رفته، تا جایی که تا 300 سال بعد رصدخانه‌ای به مجهزی آن در غرب نبوده است.
به گواه تاریخ، مجموعه رصدخانه مراغه تا سال 703 هجری یعنی تا زمان سلطان محمد خدابنده فعال بوده لیکن پس از آن بر اثر عوامل متعدد همچون تغییر پایتخت و بی‌توجهی حکام آن زمان رو به ویرانی رفته و در حال حاضر آثاری از بناهای متعلق به آن باقی مانده است.
ساختمان اصلی این رصدخانه به شکل برجی استوانه‌ای ساخته شده بود و در ساختمان‌های کناری آن یک کتابخانه و استراحتگاهی برای کارکنان در نظر گرفته شده است.
برج مرکزی قطری به اندازه ۲۲ متر داشته و ضخامت دیوار آن به ۸۰ سانتی‌متر می‌رسید و در فضای داخلی آن هم یک راهرو و ۶ اطاق تعبیه شده بود که همه از جنس قلوه‌سنگ، لاشه، سنگ‌های تراش خورده و ملات گچ بود. تپه رصدخانه مراغه دارای طول ۵۱۰ متر و عرض تقریبی ۲۱۷ متر و ارتفاع ۱۱۰ متر می‌باشد و دارای قسمت‌های مختلفی از جمله برج مرکزی رصدخانه، واحدهای مدور پنجگانه، کتابخانه و محل سکونت دانشمندان، مسجد، مدرسه، چاه آب و کارگاه بزرگ دانشمندان بوده است.
رصدخانه مراغه ۱۶۷ سال پیش از احداث رصدخانه سمرقند ساخته شد و در زمان آبادانی یکی از معتبرترین رصدخانه‌های جهان بوده است.
در آن زمان به فرمان قوبیلای قاآن، امپراطور چین و برادر هلاکوخان، کارشناسانی برای آموزش و الگوبرداری از رصدخانه مراغه به این شهر آمده و پس از مراجعت به چین رصدخانه‌ای به تقلید از رصدخانه مراغه ساختند.
همچنین این رصدخانه مکانی است که اولین سبک‌های معماری آذری و کاشی کاری قرن ششم هـجری قمری در جهان اسلام در آن اجرا شده بعد از آن به سایر نقاط کشور و جهان اسلام از جمله اصفهان انتقال یافته است.
 

اجرای تزئینات کاشی‌کاری در بناهای این شهرستان در قرن ششم هجری اولین نمونه از کاشی‌کاری این سبک در جهان محسوب می‌شود، خواجه نصیرالدین طوسی زیج ایلخانی را از روی رصدهای انجام ‌شده در رصدخانه مراغه تدوین کرده ‌است.
زیج ایلخانی قرن‌ها از اعتبار خاصی در بسیاری از سرزمین‌های آن زمان دنیا از جمله چین برخوردار بوده‌ است و در سال 1356 میلادی (300 سال پس از مرگ خواجه نصیر) ترجمه و در اروپا منتشر شده است.

 

قدیمی‌‌ترین نسخه این زیج در کتابخانه ملی پاریس نگهداری می‌شود
یونسکو سال 2009 را سال رصدخانه مراغه نامگذاری کرده و هم اکنون نیز تلاش‌هایی برای ثبت جهانی این اثر جهانی در سازمان یونسکو در حال انجام است.
رصدخانه مراغه با شماره 1675 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
شهرستان مراغه با حدود 515 اثر تاریخی و تپه‌ای شناسایی شده جزو 10 شهر دارای بافت غنی تاریخی و فرهنگی در کشور محسوب می‌شود که حدود 300 اثر تاریخی آن در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
رصدخانه مراغه به عنوان بزرگترین رصدخانه جهان اسلام 850 سال قبل در زمان حکومت ایلخانان به همت خواجه نصیرالدین طوسی در این شهر ساخته شد.

احمد طالبی
انتهای پیام/