به گزارش نصر به نقل از ایسنا، مهدی زارع، عضو وابسته فرهنگستان علوم در گفت”وگویی با بیان اینکه امروز یکشنبه ۲۱ مهرماه مصادف با ۱۳ اکتبر روز جهانی کاهش سوانح است، گفت: "زمین”لرزه"، "خشکسالی"، "سیل"، "فرونشست”زمین"، "زمین”لغزش" و "تغییرات”اقلیمی" از مهمترین مخاطرات ایران هستند و مخاطرات طبیعی موجب زیان”های مالی، کشتار، ویرانی و دیگر خسارات جانی و مادی و طبیعی می”شوند و جامعه توان مواجهه و مقابله با آن”ها را ندارد.
وی افزود: در سال ۲۰۱۹، شعار روز جهانی کاهش سوانح از سوی سازمان ملل متحد، "تاب”آوری اقلیمی" اعلام شده است؛ چرا که مساله مخاطرات اقلیمی چنان در چهار دهه اخیر به سلامت، صلح و امنیت بین”المللی آسیب زده است که در دو دهه آغازین سده بیستم، میزان آسیب”ها و تلفات جانی حدود ۱.۵ میلیون نفر و مالی مستقیم حدود یکهزارو 500 میلیارد دلار برآورده شده و این میزان آسیب با خسارات و تلفات جانی و مالی ۵۰ دهه پایانی سده بیستم برابری می”کند.
وی اضافه کرد: در بازه زمانی ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۶ میلادی (سال”های ۱۳۶۹ تا ۱۳۹۵ شمسی) حدود ۶۰ هزار نفر از هموطنان ما در زمین”لرزه”ها کشته شدند و این تلفات حدود ۹۰ درصد کل تلفات مستقیم و فوری ما در مخاطرات مختلف طبیعی بوده است.
زارع با اشاره به گزارش "پریونشن-وب" با بیان اینکه این گزارش نشان می”دهد که ایران حدودا سالی ۲۵۰ میلیون دلار از مخاطرات طبیعی به طور متوسط در طی ۶ سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۱ آسیب دیده است، خاطر نشان کرد: این آسیب مستقیم اقتصادی برای بازه ۲۵ ساله ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۴ حدود ۱۵ میلیارد دلار است. با توجه به اینکه در آینده بدون شک بیشترین جمعیت ایران، شهرنشین خواهند بود، چگونگی توسعه شهرها در آینده ایران بسیار مهم و حساس است. روندی که اکنون در کشور ما دنبال می”شود با توجه به افزایش در معرض مخاطرات طبیعی قرار گرفتن جمعیت، به دلایل مختلف به افزایش ریسک در مقابل سوانح طبیعی می”انجامد.
آسیب”هایی که از تحولات جمعیتی در انتظار ایران است
استاد پژوهشکاه بین”المللی زلزله”شناسی و مهندسی زلزله تحولات جمعیتی در ایران را نمایانگر افزایش هر چه بیشتر جمعیت شهرنشین و تمرکز جمعیت در شهرهای بزرگتر (برخوردارتر) دانست و اظهار کرد: بر پایه آمار بانک جهانی، دگردیسی جمعیت در ایران از سال ۱۳۶۹ تا ۱۳۹۴ نشان می”دهد که تمرکز جمعیت در شهرهای با جمعیت بیش از یک میلیون نفر از ۱۲ و نیم میلیون در سال ۱۳۶۹ به حدود ۲۱ و نیم میلیون نفر در سال ۱۳۹۵ رسیده است. این در حالی است که نرخ افزایش این جمعیت در طی یک دهه (در دهه اول طی سال”های ۱۳۶۹ تا ۱۳۷۹) در شهرهای بزرگ کلا حدود سه درصد بوده و این میزان با رشد جمعیت شهرهای بزرگ به صورت "سالانه" در طی سال”های ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۵ برابری می”کند!
به گفته وی، این موضوع نشان می”دهد که آهنگ رشد جمعیت شهرهای بزرگ به”ویژه در ۶ سال اخیر شتاب خاصی گرفته است.
زارع با بیان اینکه در ایران مخاطرات طبیعی متعددی به وقوع پیوسته که مهمترین آنها "سیل"، "زلزله"، "خشکسالی"، "تغییرات اقلیمی"، "ریزگردها"، "زمین لغزش”ها" و "فرونشست زمین" هستند، خاطر نشان کرد: مخاطرات طبیعی موجب زیان”های مالی، کشتار، ویرانی و دیگر خسارات جانی و مادی و طبیعی می”شوند که جامعه توان مواجهه و مقابله با آن”ها را ندارد.
وی مخاطرات طبیعی را در دو دسته مخاطرات زمین”شناختی شامل زمین”لرزه”ها، فوران”های آتشفشانی، رانش”های زمین و سیلاب”ها و مخاطرات اکولوژیک شامل خشکسالی”ها، بیابان”زایی، فرسایش و جنگل”زدایی تقسیم کرد و یادآور شد: اینکه هر کدام از این مخاطرات چقدر مهم هستند و میزان اثر آنها چقدر است، هنوز مطالعه و آمار دقیقی در دسترس نیست، ولی شک نیست که زمین”لرزه، خشکسالی، سیل، فرونشست زمین، زمین لغزش و تغییرات اقلیمی از مهمترین مخاطرات ایران هستند که منجر به تلفات و خسارت”های مختلف مستقیم و غیر مستقیم می”شوند.
مدیریت بحرانی که بعد از بحران اقدام می”شود
عضو وابسته فرهنگستان علوم با اشاره به وضعیت "مدیریت بحران" در کشور، گفت: مدیریت بحران معمولا در ایران به مجموعه فعالیت”هایی اطلاق می”شود که بعد از رخداد یک سانحه مانند زلزله برای هدایت، هماهنگی و اجرای عملیات برای جستجو، امداد و نجات و کاهش عوارض و بهینه”سازی خدمت”رسانی به آسیب دیدگان بالقوه و بالفعل انجام می”شود. این عنوان به بسیاری از عنوان”های سازمان”های دولتی و خصوصی و حتی سازمان رسمی متولی مساله مخاطرات طبیعی در ایران مانند سازمان مدیریت بحران کشور زیر مجموعه وزارت کشور نیز اطلاق شده و سالانه ده”ها نشست و دوره تخصصی نیز در این زمینه برگزار می”شود که بیشتر آنها خوب و مفیدند و باید توسعه یابند.
وی اضافه کرد: ولی مساله” آن است که مجموعه فعالیت”هایی که مرتبط با مخاطرات در دنیای امروز انجام می”شود ،به عنوان "مدیریت کاهش سوانح " یا "مدیریت کاهش ریسک سوانح" نامیده می”شود و این عنوان به مجموعه”ای از فعالیت”هایی اطلاق می”شود که بیشتر پیشگیرانه (حدود ۸۰ درصد) است و بخشی نیز به پاسخ مربوط است که در صورت وقوع شرایط بحرانی باید در آن به "مدیریت بحران" پرداخت.
زارع افزود: اولا این مرحله "پاسخ" در بسیاری از متن”ها و عنوان فعالیت”ها به صورت "مقابله" آمده است که الزاما نمایانگر رویکردی علمی برای "پاسخ" متناسب به رخداد نیست و در ضمن بیشتر در ایران در جهت "جمع کردن" عوارض ناشی از رخداد سانحه طبیعی به آن پرداخته می”شود. به این صورت متاسفانه در بسیاری از مواقع تبعات واقعی رخداد را لحاظ نمی”کند و مثلا پیامدهای روانی و اجتماعی و زیست محیطی سانحه”ای مانند زلزله ۱۳۸۲ بم عملا با چنین رویکردی (برای "مقابله" و "جمع کردن" موضوع) با کمترین توجه در بازسازی مواجه شد.
وی با بیان اینکه از این رو "مدیریت بحران" فقط نام یک بخش از فعالیت”ها است که آن هم در صورت وقوع "بحران" لازم است تا در مورد آن اقدام علمی (به صورت "پاسخ علمی") انجام داد، اظهار کرد: طبیعی است که نوع رویکرد به مخاطرات طبیعی در کشور ما همچنان از جنس مقابله و صرفا "مدیریت بحران" است و این نشان می”دهد که رویکرد درست و پیشگیرانه باید مدیریت کاهش ریسک مخاطرات باشد که حدود ۸۰ درصد از فعالیت”ها، انرژی، وقت و بودجه و نیروی انسانی ما باید صرف آن شود.
استاد پژوهشگاه زلزله ادامه داد: دبیرکل سازمان ملل متحد، "بان گی مون"، در نشست افتتاحیه کنفرانس جهانی سازمان ملل متحد برای کاهش ریسک سانحه در ۲۳ اسفند ۱۳۹۳ در سندای ژاپن گفت که در سال ۳۰۰ میلیارد دلار در اثر مخاطرات طبیعی به کشورها خسارت وارد می”شود و اعلام کرد که در ۱۵ سال اول قرن بیست و یکم، ۲.۵ تریلیون دلار (۲۵۰۰ میلیارد دلار) در اثر سه سانحه "زلزله"، "سیل" و "خشکسالی" به بشر به صورت مستقیم خسارت وارد شده است. این میزان بیانگر حدود سالی ۱۶۵ میلیارد دلار خسارت سالانه از این مخاطرات در دنیا است.
۳.۵ میلیون کشته در جهان بر اثر مخاطرات طبیعی
وی یادآور شد: در سال”های ۱۹۷۰ تا ۲۰۱۴ حدود ۳.۵ میلیون انسان در اثر مخاطرات طبیعی در جهان کشته شدند که حدود سه میلیون نفر از این تعداد به منطقه آسیا-پاسیفیک مربوط و جالب آن است که حدود ۸۷ درصد از جمعیت تحت تاثیر در مخاطرات در دنیا مربوط به همین منطقه آسیا-پاسیفیک بوده است.
زارع اضافه کرد: در سال ۲۰۱۵ چارچوب سازمان ملل متحد برای "تغییرات اقلیمی" در پی کنفرانس جهانی سازمان ملل متحد در مورد تغییرات اقلیمی منتشر شد. این کنفرانس در طی ۱۲ روز (۳۰ نوامبر تا ۱۱ دسامبر ۲۰۱۵) در "بورژه" در حومه پاریس به عنوان COP21 برگزار شد. "توسعه پایدار" نگاه محوری برای تنظیم این برنامه است. توسعه به شدت ناپایدار و نا ایمن، علاوه بر ریسک سوانح طبیعی نظیر زلزله و زمین لغزش، موجب تخریب شدید و سریع فضای سبز، باغات و مراتع و منابع زیست محیطی است.
این محقق حوزه مخاطرات با تاکید بر اینکه چشم”انداز پیش روی ما برای توسعه به شدت وابسته به نوع نگاه ما به طبیعت و محیط زندگی”مان در وضعیت کنونی و در سال”های پیش رو است، گفت: ما باید این شرایط و وضعیت اقلیمی و طبیعی را که در فلات ایران داریم، عاقلانه و به صورت علمی بشناسیم و با آن کنار بیاییم. یا این که با واقعیت”های محیط خودمان که مخاطرات و مخاطرات طبیعی نیز ناشی از همین شرایط و بسیار وابسته به نوع زندگی ما با این شرایط است، کنار می”آییم و یا متاسفانه مخاطرات طبیعی به صورت حادثه مخرب (اتفاقات منجر به خسارت”های جانی و مالی) رخ خواهند داد و ما با افزایش جمعیت و افزایش تمرکز جمعیت در شهرهایمان بیشتر در معرض رخداد این مخاطرات و در نتیجه در وضعیت ریسک بالاتر قرار خواهیم گرفت.
انتهای پیام/