نگاهی علمی به آشتی مجدد ما با طبیعت

به گزارش نصر، ایران به عنوان یکی از کشورهای واقع در کمربند خشک و نیمه‌خشک جهان، همواره با کم آبی و خشکسالی‌های متناوب مواجه بوده است. این خشکسالی‌ها ناشی از شکست طبیعی رژیم بارش است که می‌تواند یا منجر به وقوع بارندگی‌های کمتر از میانگین و با فراوانی کمتر، تداوم و شدت نامعین و یا وقوع رخدادهای غیرقابل پیش بینی بارش شود.
تغییر اقلیم در کنار عوامل طبیعی، متاثر از عوامل انسانی و فعالیت‌هایی که به وسیله انسان، محیط طبیعی تغییر می‌یابد، است و در این راستا بزرگترین عامل، افزایش سطح دی اکسیدکربن در اثر احتراق سوخت‌های فسیلی و ذرات معلق آئروسل‌ها (ذرات معلق در جو) است، به گونه‌ای با آغاز انقلاب صنعتی در دهه ۱۸۵۰ و شتابگیری آن تاکنون، مصرف سوخت‌های فسیلی توسط بشر موجب بالا رفتن سطح دی اکسید کربن از مقادیر ppm ۲۸۰ تا بیش ازppm ۳۷۰ شده و پیش بینی می‌شود این میزان تا پایان قرن بیست و یکم به بیش از ppm ۵۶۰ برسد.
ایران در زمره ۱۱ کشور اول جهان از نظر انتشار گازهای گلخانه‌ای به اتمسفر است که تبعات زیادی را برای کشور به همراه داشته است، از جمله افزایش متوسط دما، کاهش بارش‌ها، افزایش تعدد و شدت حوادث زیست‌محیطی شدید (مانند سیل و خشکسالی) برخی تاثیرات تغییر اقلیم است که موجب روزهای بسیار گرم در جنوب شرق کشور و روزهای بسیار سرد در شمال غرب کشور شده است.
همچنین بروز خشکسالی و ایجاد چشمه‌های گرد و خاک در کشور و منطقه که منجر به افزایش بروز پدیده ریزگردها در شهرهای غربی، جنوب غربی و جنوب شرقی کشور شده است، از دیگر اثرات ملموس افزایش دمای زمین و تغییر اقلیم است.
تغییر اقلیم با خشکسالی‌های مداوم و کاهش بارندگی‌ رخ می‌دهد. آمارها نشان می‌دهد متوسط بارندگی در دنیا ۸۵۰ میلیمتر، ولی این میزان در ایران در حدود ۲۳۵ میلیمتر است.
این وضعیت خشکسالی تنها متوجه ایران نیست، بلکه کل جهان به دلیل تغییرات اقلیمی با آن مواجه هستند، به گونه‌ای که سازمان ملل متحد هشدار داده است که اگر جهان به میزان فعلی به مصرف آب ادامه دهد، تا سال ۲۰۲۵ بیش از ۲ میلیارد و ۷۰۰ میلیون نفر با کمبود آب مواجه خواهند شد. همچنین هشدار می‌دهد که ۲ میلیارد و ۵۰۰ میلیون نفر دیگر نیز در نقاطی زندگی خواهند کرد که یافتن آب شیرین برای برطرف کردن نیازهای روزمره با دشواری همراه خواهد بود.
این نشان می‌دهد در آینده‌ای نزدیک ۳۱ کشور جهان با کمبود آب مواجه خواهند شد و از ایران نیز به عنوان یکی از بحرانی‌ترین کشورهای درگیر کمبود آب در آینده یاد شده است.

فرونشست زمین چالش زیست محیطی کشور
"فرونشست زمین" از دیگر رخنمون‌های تغییر اقلیم است که به دلیل بروز خشکسالی‌ها و عدم مدیریت منابع آب رخ می‌دهد. فرونشست زمین که به آن "زلزله خاموش" می‌گویند، پدیده‌ای است که بر اثر خالی شدن آب بافت‌های متراکم و لایه‌های زیرین سطح زمین رخ می‌دهد که در نتیجه آن سطح زمین به صورت تدریجی و در برخی موارد به صورت ناگهانی فرو می‌نشیند. این نشست باعث ایجاد ترک و شکاف‌هایی در زمین شده و بر الگوی جریان‌های زیرزمینی و سطحی، تغییر کیفیت آب‌های زیرزمینی، تغییر شکل سطح زمین و سیل خیزی مناطق تأثیر می‌گذارد.
بر پایه نتایج مطالعات اخیر سازمان زمین‌شناسی، دشت اصفهان به ویژه مناطقی که از زاینده‌رود تغذیه می‌کرده، نواحی شمال شهر اصفهان و منطقه رهنان، فرودگاه شهید بهشتی، کوهپایه و همچنین شهرهای دامنه، اردستان، کاشان، ورزنه، برخوار، خوراسگان، شهرضا، سجزی و دشت مهیار بسیار متأثر از پدیده فرونشست هستند.
بررسی ۳۵ محدوده مطالعاتی (دشت) به لحاظ سطح آب زیرزمینی و فرونشست در استان اصفهان حاکی است که از این تعداد ۸ محدوده آزاد، ۱۷ محدوده ممنوعه و ۱۰ محدوده ممنوعه بحرانی بوده و آثار فرونشست زمین در این ۲۷ دشت ممنوعه مشاهده شده است.
۸ محدوده آزاد که وضعیت مناسب‌تری از نظر سطح آبخوان دارند شامل مناطق "انارک"، "نائین"، "خور"، "جندق"، "بیاضه"، "بختیاری"، "گاوخونی" و "چوپانان" است؛ اما ۱۰ محدوده ممنوعه بحرانی دشت‌های "مهیار شمالی"، "مهیار جنوبی"، "کاشان"، "گلپایگان"، "اصفهان- برخوار"، "اردستان"، "باد- خالدآباد"، "دامنه"، "مورچه خورت" و "نجف‌آباد" را شامل می‌شود که همگی درگیر فرونشست زمین هستند.
به گفته دکتر رضا شهبازی، مدیرکل دفتر بررسی مخاطرات زمین‌شناسی و زیست‌محیطی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور این پدیده به صورت ویژه در دشت‌های استان‌های البرز، تهران و سمنان و به ویژه اصفهان وجود دارد. دشت‌های استان اصفهان در شرایط نامناسب فرونشست قرار دارند.
وی ادامه داد: نرخ فرونشست در دشت اصفهان به عنوان یک مؤلفه بالا است، اما وقتی با سایر مؤلفه‌ها بررسی می‌شود، خطر فرونشست را بیشتر می‌کند؛ چراکه این پدیده در مناطق مسکونی، جمعیتی و جاده‌ها که زیرساخت و امکانات وجود دارد و سازه‌های حساسی مانند نیروگاه و فرودگاه احداث شده، رخ داده است.
این محقق حوزه مخاطرات با اشاره به موقعیت زمین‌شناسی خاص و اقلیم خشک و نیمه خشک استان اصفهان با تاکید بر اینکه دشت اصفهان چشم‌انداز خوبی به لحاظ تغذیه آبخوان‌ها ندارد، توضیح داد: زاینده‌رود به عنوان عامل تغذیه آبخوان‌ها خشک است و این شرایط دشت‌های اصلی استان اصفهان را با چالش فرونشست روبرو کرده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد دشت‌های پیرامون منطقه که از زاینده‌رود تغذیه می‌کرد و همچنین شهرهای دامنه، اردستان، کاشان و ورزنه بسیار متأثر از فرونشست است.
مدیرکل دفتر بررسی مخاطرات زمین‌شناسی و زیست محیطی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور با اشاره به اینکه فرونشست زمین در اصفهان از دهه ۴۰ آغاز شد و از دهه ۸۰ به عنوان مخاطره خود را نشان داد، یادآور شد: دشت کاشان-اردستان که رودخانه دائمی ندارد، به بارش وابسته بوده و این در حالی است که کشور در مدت یک دوره ۲۰ ساله (از سال ۱۳۷۷ تا ۱۳۹۷) که خشکسالی را تجربه کرد، از همین بازه زمانی فرونشست به صورت عمده در سطح کشور رخ داد.

قهر با طبیعت با تخریب جنگل‌ها
در طول سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۰ سالانه ۱۲ هزار هکتار جنگل در ایران تخریب شده است. این خبری است که در خروجی خبرگزاری‌ها قرار گرفت. تخریب جنگل‌ها به دلایل مختلفی از جمله سدسازی، ساخت راه، فعالیت‌های عمرانی، آتش‌سوزی و قاچاق چوب رخ می‌دهد.
جنگل‌های شمال ایران بیش از یک میلیون سال قدمت داشته و علاوه بر تامین بخشی از صنایع چوب کشور، از نظر ویژگی‌های اکولوژیک؛ یکی از زیست بوم‌های منحصر به فرد کره زمین نیز محسوب می‌شود. از جمله فواید مهم این جنگل‌ها، تعدیل آب و هوا، کنترل آب‌های سطحی و تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی، حفظ و تولید خاک، تولید دارو، تولیدات صنعتی و اکوتوریسم هستند.
اما در سالیان اخیر با افزایش جمعیت ساکن در حاشیه این جنگل‌ها، بهره برداری بیش از حد، نیاز به زمین کشاورزی، احداث راه‌های دسترسی و جاده‌های جنگلی جدید و همچنین برخی عوامل طبیعی نظیر تغییرات اقلیمی، سبب از بین رفتن این اراضی مهم و حیاتی شده؛ به طوری که سطح وسیعی از این اراضی ارزشمند طی دهه‌های اخیر به طور کامل تخریب شده است.
در گزارشی که از سوی سازمان فضایی ایران منتشر شد، به بررسی شناسایی عوامل اصلی و مهم تغییر کاربری اراضی جنگلی حوضه آبریز "لاهیجان-چابکسر" و همچنین برآورد میزان این تغییرات در طی ۲۰ سال اخیر با استفاده از سری زمانی مجموعه تصاویر ماهواره‌ای لندست ۵، ۷ و ۸ انجام شده است.

 

نقشه فوق موقعیت حوضه آبریز لاهیجان-چابکسر را نشان می‌دهد. این حوضه دارای ۳۵۴,۵۱۸ هکتار مساحت است و مناطق تخریب شده عرصه‌های جنگلی حوضه آبریز لاهیجان-چابکسر از سال ۱۳۷۸ تا ۱۳۹۸ را نشان می‌دهد که طی این سال‌ها دچار تغییر کاربری شده‌اند. طبق بررسی‌های به عمل آمده ۱۰۹ هکتار از جنگل‌های این حوضه آبریز در طی زمان مورد مطالعه دچار تغییر کاربری شده‌اند.
به نظر می‌رسد علت اصلی تغییر کاربری جنگل‌های این حوضه رانش زمین و ساخت وسازهای غیر مجاز است.

 

علی‌رغم تغییر کاربری سطح وسیعی از این عرصه‌های ارزشمند، سطح ناچیزی از این جنگل‌ها طی سال‌های اخیر توسط نهادهای مختلف احیاء شده است. تصویر زیر  موقعیت و میزان جنگل‌های احیاء شده حوضه آبریز لاهیجان-چابکسر را در طی دوره مطالعاتی نشان می‌دهد. از ابتدا تا انتهای دوره ۴۲ هکتار از جنگل‌های این حوضه احیاء شده است.

 

فردا ۱۳ فروردین روز پایان جشن‌های نوروزی "روز طبیعت" نامگذاری شده است تا بهانه‌ای برای آشتی با طبیعت باشد، درحالی که با نامهربانی کمر به تخریب آن بسته‌ایم. اگر ایران در کمربند خشک و نیمه خشک جهان قرار گرفته است، می‌توان با راهکارهایی این خشکی را تبدیل به آبادی کرد.
آنجایی که نیاز است مدیریت آب صورت گیرد، در مناطق الگوی کشت را تغییر داد تا آبیاری مزارع به حجم کمتری نیاز داشته باشد، دست‌درازی به اراضی جنگلی را که ریه‌های زمین به شمار می‌رود، متوقف کرد و به طور کلی اجازه ندهیم که قربانی اول تغییر اقلیم، زمین باشد.
انتهای پیام/