شازدا باغی (باغشمال)، قصر شاهزاده عباس میرزا در تبریز +تصاویر

به گزارش نصر، مکانی که در این بخش از محلات تبریزیم معرفی می شود مشهور عام و خاص است و از روزگاران گذشته در میان مردم تبریز معروف بوده است.
باغ شمال یا شازدا باغی در مرکز شهر یکی از نقاط دیدنی و تاریخی و معروف تبریز است که اگر در قدیم به نام قصر شاهزاده عباس میرزا یا سایر شاهزادگان و پادشاهان می شناختند اکنون به نام استادیوم ورزشی باغ شمال با « استادیوم تختی » مورد توجه همگان است.

باغ شمال در جنوب شرقی مرکز تبریز قرار دارد اگر میدان ساعت را مرکز شهر قرار دهیم که روزگاری باغ بسیار بزرگ و آباد و بی نظیری بود که تا اواخر حکومت قاجار در تبریز از رونق خاصی برخوردار بود ولی با روی کار آمدن حکومت پهلوی و اقامت مهاجمان بیگانه در این عمارت و محوطه تاریخی، به کلی از بین رفت و در سال ۱۳۰۸ شمسی در زمان ریاست شهرداری مرحوم میرزا محمد علی خان تربیت اراضی باغ بسیار بزرگ آن تفکیک و به سازمان های دولتی و اشخاص واگذار گردید، تنها برای احداث استادیوم ورزشی در حدود ۵۰ هزار و ۶۳۵ متر به زمین ورزشی و تالار سرپوشیده و آرارات تابعه اختصاص یافت سپس در محدوده بین خیابان حافظ و ارتش جنوبی شاهپور سابق ) قسمتی از پادگان لشکر و سپاه و ستاد قدیمی و بیمارستان، هلال احمر، دبیرستان و واحد آموزشی و ژاندارمری و اداره بی سیم رادیو تبریز و باشگاه افسران از باقی مانده باغ شمال 9 احداث شدند آن چنان که از نوشته ها و مدارک کتبی مستفاد می شود این باغ باصفا و وسیع گویا در زمان سلطنت سلطان يعقوب آق قویونلو ( وفات ۸۹۶ ه . ق ) به نام باغ عشرت آباد بنیاد یافته بود.
بنا به نوشته شادروان حاج میرزا علی آقا ثقة الاسلام شهید تبریزی ظاهرة وجه تسمیه این باغ آن است که باغ مزبور را به معارضه باغ شمال هرات احداث کرده باشند زیرا در هرات در ایام سلطان حسین بایقرا باغی بوده در مرتبت گوهرشاد بیگم معروف به باغ شمال، بنابراین احتمال می رود که سلطان يعقوب به متابعت باغ شمال هرات، باغ شمال تبریز را احداث کرده است.
در کتاب احسن التواريخ حسن بیک روملو بر می آید که سلطان يعقوب بن حسن پادشاه ترکمان در تبریز از جمله عمارات و بساتینی که تعمیر و آباد کرده ( باغ شمال ) بوده است . و نیز روملو در وقایع سال ۹۶۲ هجری می نویسد که شاه دین پناه ( شاه تهماسب ) از قراباغ کوچ کرده، در دارالسلطنه تبریز نزول فرمود در باغ شمال که از اعتدال هوا ( جنات تجري من تحت الأنهار ) برخوردار است جشن ملوکانه ترتیب داد و کریمه ای از ارقاب ارحام در عقد ازدواج شاهزاده اسماعیل میرزا در آوردند.
باغ شمال در دوره صفویان در تبریز بسیار معروف بوده و در دوره قاجار ، نایب السلطنه عباس میرزا ولیعهد فتحعلی شاه در سالهایی که مقیم تبریز بوده به این باغ توجه زیادی مبذول می داشته، بنیادهای بسیار عالی در آن احداث کرده و در داخل این تالارها و ساختمانها تابلوهای نقاشی رنگ روغن زیادی از مناظر جنگ ایران و روس و مراسم سلام فتحعلی شاه و شاهزادگان و خود عباس میرزا بر دیوار نصب شده بود که اکثر این آثار در حملات روس ها به تبریز و سکونت دشمنان ملت در این عمارت باشکوه از دیوارها کنده شده به موزه روسیه و تفلیس بردند.
 

 

 

 

 

 

فرهاد میرزا در کتاب زینبيل در مورد طول و عرض باغ شمال می نویسد: ... طول باغ شمال تبریز ۱۰۵۰ ذرع تبریز و عرض باغ ۵۲۴ ذرع تبریز است.
اعتمادالسلطنه می نویسد: ... باغ شمال از بناهای مرحوم نایب السلطنه عباس میرزا است خود این باغ وسیع و به قدر گنجایش ۵۰ خروار بذرافکن زمین دارد که آن را چهار قطعه باغ و یک تخته گلزار نموده اند . در مقابل عمارت قدیم آن برحسب اوامر اقدس ولیعهد ( مظفرالدین میرزا ) عمارت بسیار خوب و ممتازی بنا نموده اند و در کار اتمام آن هستند وضع این عمارت را طوری قرار داده اند که گلزار در میان این دو عمارت اتفاق افتاده و در وسط گلزار، برای وحوش خانه ساخته و از انواع غریب و عجيب آن در این بنا جمع آورده اند.
نادر میرزا در وصف این باغ چنین می نویسد:
... مقدار اراضی آن ۴۰ خروار تخم افکن است و آن چهار قطعه باشد، یک قطعه باغ بزرگ است که از دری که رو به شمال بدان داخل شوند در خیابان از دو سوی کشیده همه جا به آن عمارت از دو طرف درخت سیب و امرود باشد به نظم و ترتیب روی دیگر تالار به باغ گلستان و کوه سهند و قلل پربرف آن گشوده است، دردو جنب آن دو اتاق باشد که یک روی آن رو به باغ و شهر است و روی دیگر به مشرق و مغرب به در باغ ژز ( گل سرخ ) مشهور به باغ فرهاد و شیرین، آن کوشک مزین به صور سلاطین با اقتدار باشد.
( ۲ باغ شمال بسیار بزرگ و باعظمت را چندین چشمه سیراب می کرد که همگی از کوه یانیق داغ سرچشمه می گرفت و گویند برای آبادانی و آبیاری این باغ در حدود ۲۰۰ نفر باغبان و خدمه، به طور شبانه روز در خدمت بودند.
قناتی که اراضی باغ شمال را مشروب می کرد به نام قنات شاهزاده معروف بود...
این چشمه را ۱۰  حجر طاحونه ( ده سنگ آسیاب ) بود که آن پادشاه زاده ساخته بود. شاهزاده ، کهریز را به بومیان شهر وقف هر چشمه که داخل آن خرج تنقيه شدی مگر آن که به هر هفته یک شبانه روز خاصه باغ شمال بود آنگاه که آفتاب غروب کردی، شب آدینه تا آن که باز به مغرب شدی شب شنبه اکثر جهانگردان اروپایی که از تبریز دیدن کرده اند در سفرنامه های خود از این عمارت باشکوه تعریف و توصیف نموده اند.
در زمان عباس میرزا به علت این که این شخصیت معروف قاجار علاقه شدیدی به فرانسویان داشت دستور داده شد قسمتی از کاخ و عمارت باشکوه باغ شمال را که زیباترین و دلگشاترین قسمت تبریز بود برای اقامت افسران فرانسوی اختصاص دهند آنگاه که ژنرال گاردان فرانسوی از طرف ناپلئون به فرانسه احضار شد هیئت عالیرتبه نظامی فرانسوی مقیم تبریز باغ شمال را ترک کرده، جای آنها را افسران انگلیسی به عنوان مستشار نظامی ارتش ایران پر کردند و در همان عمارت باغ شمال اقامت نمودند.
 

 

 

 

 

 

 

 

در جریان جنگ جهانی اول، که تبریز به تصرف نیروهای عثمانی در آمد دوره زوال و نابودی کاخ های بی نظیر باغ شمال آغاز شد زیرا این عمارت باشکوه مقر افسران بلند پایه عثمانی بوده و به تدریج ویرانی در آن راه یافت و در جریان انقلاب مشروطه نیز محوطه باغ شمال در اشغال نیروهای اشرار دولتی و دژخیمان روسی بود و پس از شکست رحیم خان قراداغی از نیروهای مردمی ستارخان و باقرخان و فرار نیروهای استبداد از باغ شمال و تصرف آن توسط مردم، این محوطه تاریخی به ستاد بزرگ انقلاب مشروطه و میدان مشق و اردوگاه مجاهدان مشروطه تبدیل شد و بتدریج آن شکوه و عظمت باغ شمال از بین رفت و از آن باغ زیبا و عمارت بی نظیر آثار مختصری باقی ماند.
از حوادث تاریخی باغ شمال، بازجویی و شکنجه شادروان ثقة الاسلام شهید تبریزی توسط دژخیمان و جلادان روسی در عمارت و چادرهای افراشته در محوطه آن بود که از هفتم تا دهم ماه محرم ۱۳۳۰ مطابق با هفتم تا دهم دی ماه ۱۲۹۰ شمسی اتفاق افتاد و در باغ شمال در یک دادگاه زمان جنگ، دولت متجاوز روسیه تزاری رأی به اعدام آزادیخواهان تبریز داد که در أس آنها زنده یاد شهید بزرگ راه استقلال ایران حاج میرزا علی آقا ثقة الاسلام تبریزی قرار داشت.
انتهای پیام/