طراحی فضاهای شهری چه تاثیری بر رفتار شهروندان دارد؟
نصر: شهروندان به عنوان مهم‌ترین رکن هر شهر همانطور که تأثیر زیادی بر فضاهای شهری می‌گذارند، از محیط‌های شهری نیز متأثر می‌شوند و تعیین کننده میزان این کنش، کیفیت فضاهای شهری است.
به گزارش نصر، تأثیر و تأثر شهروندان از روند و نوع طراحی فضاهای شهری دیدگاهی است که در میان صاحبنظران علوم شهر جایگاه ویژه‌ای دارد. معمولاً طراحان و برنامه ریزان در فرآیند طراحی و برنامه‌ریزی به خصوص در کشورهای در حال توسعه کمتر به این موضوع توجه می‌کنند که این خود موجبات رفتارهای نادرست و ناخواسته در میان شهروندان و تخریب ساختارهای شهری را فراهم کرده و زیست پذیری شهر را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در این زمینه با " فریناز مقتدری، دکترای مطالعات شهری و متخصص هوشمندی شهرها و رفتار شناسی در محیط شهری" گفت‌وگویی داشتیم و از او درباره اهمیت توجه به طراحی فضاهای شهری و تأثیری که می‌تواند بر رفتار شهروندان داشته باشد سوال کردیم که در ادامه می‌خوانید:
طراحی محیط چه تأثیری بر رفتار شهروندان در محیط شهری دارد؟
طراحی محیطی تأثیر بسیاری بر رفتار شهروندان دارد به طور مثال در شهرهای اروپایی استفاده از اتومبیل هزینه‌بر است و در حالی که پارکینگ در مراکز شهری وجود دارد، هزینه آن بسیار زیاد است. سرعت حرکت اتومبیل‌ها نیز در خیابان‌های مرکزی شهر بسیار پایین است. این شرایط برای شهروندان هزینه زمانی و مالی دارد اما در عوض در چنین شهرهایی حمل و نقل عمومی هزینه زمانی و مالی را به شدت کاهش می‌دهد، بنابراین انتخاب شهروندان برای تردد در چنین شهرهایی به ناچار حمل و نقل عمومی است. این یک بخش جبری از طراحی و برنامه‌ریزی درست است که با شرایط در نظر گرفته شده شهروندان را به اجبار به انجام رفتارهای هوشمندانه در محیط شهری سوق می‌دهد. بخش دیگر، بخش تشویقی است؛ چنانچه شهروندی مسیری را پیاده برود یا از وسایل حمل و نقل عمومی استفاده کند، بر اساس میزان استفاده وی ازکارت‌های حمل و نقلی، خدماتی به او داده می‌شود، به طور مثال بخشی از عوارض یا مالیات دریافتی شهروند بخشوده می‌شود. بخش دیگری که بر نوع رفتار شهروندان در محیط شهری مؤثر است، به طراحی صحیح محیط مربوط می‌شود، اینکه فضای شهری به نحوی طراحی شود که یک شهروند بدون تشویق یا تنبیه انتخاب کند که رفتار درست داشته باشد.
چه مشخصه‌هایی در طراحی صحیح فضاهای شهری مؤثر است؟
کف سازی مسیر، وجود مبلمان شهری مناسب و جذاب، شهروندان را به سمتی سوق می‌دهد که تردد پیاده را انتخاب کند به طور مثال چنانچه مسیری که کودک از خانه تا مدرسه طی می‌کند، جذاب بوده و از کف سازی‌ها یا المان‌های شهری متنوع در فضای شهری استفاده شده باشد، حس کنجکاوی و هیجانی کودک تحریک شده و موجب می‌شود او به جای نشستن در اتومبیل، والدین خود را مجاب به طی مسیر پیاده کند.
یک طراح یا برنامه‌ریز چگونه می‌تواند فضایی متأثر از رفتار شهروندان طراحی کند؟
نکته بسیار مهمی که برنامه‌ریز، طراح و مدیر شهر باید در نظر داشته باشد این است که با مردم و برای مردم برنامه‌ریزی کند. باید در نظر داشت فردی که در یک محله از شهر زندگی می‌کند چه نیازهای دارد، زیرا بافت فرهنگی، بافت شهری، نوع کالبد در هر بخشی از شهر متفاوت است و نیازهای شهروندان به دلایل اقتصادی، ساخت اقتصادی، فرهنگی و کالبدی بسیار متنوع است. لازم است از شهروندان سوال شود چه نیازهایی دارند و بسیار مهم است که آنان در فرآیند طراحی دخیل شوند. رعایت این مهم موجب شده این ذهنیت برای شهروندان ایجاد شود که "من این طرح را خواسته‌ام و من در طراحی فضا مشارکت داشته‌ام" اما فرآیند برعکس این در ایران رواج دارد. در کشور ما نهایتاً از شهروندان در ارتباط با مشکلاتی که دارند سوال می‌شود در صورتی که آنچه در دنیا رواج دارد این است که در کل فرآیند طراحی و در مراحل مختلف، شهروندانی که در محدوده مورد نظر حضور دارند و زندگی می‌کنند، مشارکت داده شده و از زمانی که قرار است برای اجرای طرحی تصمیم گرفته شود، اطلاع رسانی و نظرخواهی می‌شود. به علاوه شهروندان در تعیین چشم‌انداز، طراحی سناریوها، طرح اولیه و طرح نهایی نیز حضور دارند و به دلیل اینکه خودشان مشکلات و پیشنهادات شان را مطرح می‌کنند، هم طرح برای آنان مناسب‌تر است.
از نظر ذهنی بخش مهمی از رفتار در محیط شهری، به ذهنیت شهروندان مربوط می‌شود و زمانی که شهروندان خودشان طرح را پیشنهاد داده و در تمامی مراحل طراحی و اجرا در جریان کار قرار گرفته باشند، ذهنیتی مثبت برای آنان ایجاد می‌شود تا بتوانند درست رفتار کنند در حالی که در ایران بعد از اجرای پروژه اطلاع رسانی می‌شود، یا نهایتاً در بهترین حالت زمانی که عملیات عمرانی در حال اجرا است، بیلبوردها و پلاکاردهایی از روند اجرایی پروژه در سطح شهر نصب می‌شود، بدون اینکه شهروندان تصویر ذهنی مناسبی داشته باشند که اجرای این پروژه چه اثری روی زندگی آنان می‌گذارد و چقدر برایشان مفید است.
نمایندگی اصناف از طرف شهروندان در روند انجام پروژه‌های شهری تا چه اندازه قابل قبول است؟
استفاده از نماینده اصناف مختلف در فرآیند طراحی، نه تنها در ابتدا و انتهای فرآیند، بلکه در کل فرآیند و در زمان سیاست گذاری و تأیید چشم‌انداز خوب است، اما کافی نیست. در همه جای دنیا در جلسات اول و دوم که جامع اطلاع رسانی می‌شود، شهروندان ساکن محدوده انجام طرح، در جلسات حضور پیدا کرده و در جریان امور قرار می‌گیرند، خودشان اثر حضور نمایندگان خود را می‌ببینند و به تدریج اعتماد به نماینده صنف و مدیریت شهری ایجاد می‌شود. باید تاکید کنم که در زمان اجرای یک طرح در یک خیابان تجاری که مشخصاً یک صنف خاص در آن حضور دارد، استفاده از نماینده اصناف منطقی است، اما زمانی که مجموعه‌ای از افراد در یک محدوده زندگی می‌کنند، صرفاً دخیل کردن نماینده اصناف کافی نیست. شاید چند سال دیگر زمانی که اعتماد متقابل را ایجاد کردیم این شکل از مشارکت کافی باشد، اما در ساخت فرهنگی و اجتماعی ایران هنوز زمان مانده است تا به این مرحله برسیم و قبل از آن باید اعتمادسازی شود و شهروند به رئیس صنف و مدیریت شهری اعتماد کند اما در حال حاضر حضور نمایندگان اصناف اصلاً کافی نیست.
انتهای پیام/
نصر