خوانشی از تجارب موفق مدیریت شهری؛ در استانبول و تبریز

امروزه بسیاری از شهرهای جهان چون لندن، پاریس، توکیو، بارسلون، کپنهاگ، وین و استانبول پس از دهه ها تلاش جهت توسعه صنعتی و اقتصادی، در صدد رجعت و چرخش فرهنگی به سمت و سوی شهرهای خلاق هستند. شهرهایی که از ظرفیت لازم برای تقویت حضور جامعه و رشد فرهنگ برخوردار باشند. از جمله این ظرفیت ها، فضاهای عمومی است. فضاهایی که در مقام یک مکان، متن و محرک، هر روزه مفاهیم، تجربیات، خاطرات و واحد پایه زندگی عمومی شهرها به شمار می آیند و به خلق و تولید ذهنیت مشترکی از قواعد زندگی اجتماعی، بازتاب عقاید و ارزش های شهر و جامعه و برساخت فرهنگ کمک می رسانند.
در میان گونه های متنوع فضاهای عمومی، می باید به «خیابان» به عنوان فضایی که امروزه در ادبیات معاصر شهرسازی از جایگاه ویژه ای برخوردار است، اشاره کرد. قابلیت دسترسی عمومی به این فضاها برای همگان، خیابان را به ناب ترین شکل فضاهای عمومی بدل کرده است. پژوهشگران حوزه های شهری معتقدند، برخورد صحیح با خیابان می تواند در مقیاس بزرگ تر برخورد درست با شهر و مهمتر از آن ساکنان شهر را سبب سازد. مقایسه تعاریف خیابان در محور زمان، حکایت از بازتعریف و اهمیت یافتن ویژه «ابعاد اجتماعی خیابانها» از منظر «فضاهای عمومی» در دهه های اخیر دارد.
خیابان استقلال به طول ۳ کیلومتر، امروزه به عنوان بخشی از مرکز تاریخی استانبول به شمار می آید. این خیابان استقلال مجموعه ­ای از بناهای تاریخی و مهم سیاسی مرکز شهر بوده که مهمترین نقش و جایگاه را در اتصال مرکز تاریخی شهر و بخش جدید آن دارد و از این طریق تجربه ­ای شگفت­ انگیز از حضور در یک فضای سرزنده شهری را برای شهروندان به ارمغان می ­آورد.
پیش از دهه ۱۹۹۰ میلادی، این منطقه با افت کارکردی، عملکردی، هویتی و تخریب و تغییر کاربری ابنیه خود مواجه بود. اما با شروع دهه ۹۰ میلادی، مدیریت شهری با همکاری گروههای دانشگاهی و با دعوت از مشارکت مردم، خیابان را مورد نوسازی و احیاء قرار می دهد و با تشویق حکومت های محلی، بستر حضور و فعالیتهای متنوع و سازگاری با هویت خیابان می گردد.
به طوری که در حال حاضر خیابان استقلال به عنوان یکی از مهمترین خیابان های «پیاده محور» استانبول شناخته می­ شود و بر طبق آمار شهرداری استانبول(۲۰۱۰)، سالانه پذیرای هفت میلیون گردشگر خارجی است.
این خیابان به یمن ویژگی هایی چون دسترسی مناسب، انعطاف پذیری، ایمنی، سرزندگی، سازگاری و بهره مندی از تسهیلات ویژه جهت پیاده روی از یکسو و حضور فعالیت های محلی و متنوعی چون قهوه خانه ها، بازارهای روزانه، کافه های قدیمی در کنار فعالیت های جهانی و نوینی از قبیل نمایندگی برندهای معتبر، بانک های جهانی، کافه کتاب هایی به سبک فرانسوی و سینماهایی با فیلم های روی پرده به روز سینمای جهان از دیگر سوی، زمینه های لازم برای حضور، مکث، پرسه زنی و بودن در میان دیگران را فراهم کرده است.
تجربه بی واسطه زندگی عمومی در خیابان استقلال، امکان خوانش معانی متفاوت منبعث از مکان های عمومی را فراهم می سازد. مکان هایی که در پیوند با زندگی روزمره خیابان و با بسط خود به شارع عام و نفوذپذیری بصری، بر رونق و پویایی خیابان می افزایند.
امروز استقلای در مرکزیت تاریخی شهر استانبول، خیابانی است پر افتخار و رویدادمدار که شهر استانبول به آن می بالد. این خیابان در قالب حفظ میراث گذشته و حمایت از خاطره ها و هویت ها در قالبی هم پیوند با زندگی روزمره مردم به تجربه موفقی از مدیریت شهری بدل شده است.
خیابانی که به واسطه آگاهی رسانی به مدیران شهری و تلاش و پیگیرهای ایشان در مشارکت با شهروندان توانست پس از طی دوران حضیض خود بار دیگر قدرتمندتر و باشکوه تر از گذشته در شهر حضور یافته و در مقام فضایی عمومی مبتنی بر همسویی عینیت ها و ذهنیت ها، «انسان» و «زمان» نیز در آن حضور توامان یافته است. «تجربه» و» خاطره» از تجرید ذهن به عینیت بدل شده و بعد ادراکی خیابان تقویت گردیده است. بطوری که استقلال به «تجربه زیسته» در شهر استانبول بدل شده است.  
خوشبختانه این تجربه زیسته و لزوم رجعت به اصول و معیارهای طراحی شهری گذشته، حفاظت از بافتهای با ارزش تاریخی در راستای تبدیل این فضاها به عرصه های عمومی با تبدیل گذر تاریخی تربیت به پیاده راه از اوایل دهه ۱۳۷۰ مورد توجه مدیریت شهرداری تبریز قرار گرفت و از این نظر به جرات می­توان گفت که تبریز جزو شهرهای پیش رو کشور در زمینه در تبدیل خیابانهای تاریخی مراکز کهن شهری به پیاده راه قلمداد می شود. تجربه موفق پیاده راه تربیت، مدیریت شهری را بر آن داشت تا در سالهای بعد شاهد تبدیل گذر تاریخی داش ماغازالار(مغازه های سنگی)، خیابان ولیصر و خیابان ارک به پیاده راه باشیم.
با تدوام تبدیل گذرهای تاریخی به پیاده راه با انجام «مطالعات امکان سنجی و مکان یابی پیاده راه های شهر تبریز» در سال ۱۳۹۴، این رویکرد وارد فاز عملیاتی با پشتوانه علمی تر و نظام مندتری شده و ۶۸ خیابان در گستره تبریز جهت تبدیل به پیاده راه شناسایی و مورد مطالعه قرار گرفته است. این مطالعه در قالب ۵ معیار و ۵۱ شاخص انجام و در نهایت ۳۸ خیابان مستعد برای تبدیل به پیاده راه شناسایی شده است.
جهت تحقق این موضوع، «توسعه فضاهای پیاده و انسان محور» در برنامه راهبردی- عملیاتی شهرداری تبریز به عنوان یکی از راهبردهای اساسی  برنامه در راستای دستیابی به شهری با هویت انسان محور و واجد کرامت انسانی مورد تاکید جدی قرار گرفته و در مواد ۴۵، ۴۶، ۱۳۷ و ۱۴۵  "توسعه، حفظ و مرمت پیاده راه‌ها  و انجام اقدامات اجرایی مطالعات امکان سنجی و مکان یابی پیاده راه های شهر تبریز با تأکید بر توسعه تعاملات اجتماعی- فرهنگی با اولویت محورهای شاخص تاریخی و گردشگری" در دستور کار شهرداری قرار گرفته است.  

محمد جام کسری/ کارشناس برنامه ریزی اداره کل برنامه و بودجه شهرداری تبریز
انتهای پیام/