آذربایجان، پارۀ گمگشتۀ ایران

تنش دو روزه ای که بین ایران و ترکیه بر سر شعرخوانی «رجب طیب اردوغان»، رئیس جمهور ترکیه در پایتخت جمهوری آذربایجان ایجاد شده بود، با تجمع اعتراض آمیز گروهی از مردم تبریز در برابر کنسولگری این کشور پایان یافت، زمانی که بلافاصله بعد از این تجمع، «مولود چاووش اوغلو» وزیر خارجۀ ترکیه با «محمدجواد ظریف» وزیر خارجۀ کشورمان تماس تلفنی برقرار کرد و ضمن تاکید بر روابط نزدیک و دوستانه میان دو کشور و سیاست قطعی حُسن همجواری آنکارا، اطمینان داد که رئیس جمهور ترکیه به حاکمیت ملی و تمامیت ارضی و سرزمینی ایران احترام کامل داشته و نسبت به حساسیت‌های پیرامون شعر قرائت‌شده نیز مطلع نبوده و آن را صرفا در ارتباط «لاچین» و «قره‌باغ» می‌دانسته و به همین دلیل آن را در مراسم باکو خوانده است.
تنش بین ایران و ترکیه به خواندن شعری برمی گردد که توسط اردوغان، رئیس جمهور ترکیه در مراسم «رژه پیروزی» در باکو خوانده شد. رژه نظامی در باکو برای بزرگداشت عملیات بازپس گیری مناطقی از «قره باغ» برگزار شد که از حدود سه دهه پیش در اشغال نظامیان ارمنستان بوده است. رئیس جمهور ترکیه در این مراسم دو بیت از شعر «آراز آراز» را خواند که درباره رود ارس در مرز ایران و جمهوری آذربایجان بوده و مضمون آن جدایی افتادن بین مردم آذری زبان در دو طرف این رودخانه است. از آنجا که این شعر، نمادی از جدایی طلبی پان ترکیست ها است، شعرخوانی اردوغان با واکنش گسترده کاربران فضای مجازی مواجه شد.
به دنبال این واکنش ها، محمدجواد ظریف وزیر خارجه ایران ظهر روز جمعه در یک پیام توئیتری، به اردوغان تذکر داد شعری که به «غلط» خوانده مربوط به جدایی قهری مناطق شمالی ارس از سرزمین مادری شان ایران است. همان روز، سفیر ترکیه به وزارت خارجۀ ایران احضار و مراتب اعتراض ایران به شعرخوانی تفرقه افکنانۀ اردوغان ابلاغ شد. ترکیه اما به جای عذرخواهی، متعاقباً سفیر ایران را احضار کرد و از هدف قرار گرفتن اردوغان با آنچه «ادعاهای بی پایه به بهانۀ این شعر» خواند، اعتراض کرد.
در دومین روز تنش، نمایندگان مجلس و رسانه های کشورمان به این اعتراض پیوستند و در طرف مقابل، نهاد ریاست جمهوری ترکیه نیز با انتشار بیانیه ای سخنان مقامات کشورمان را «اظهاراتی پرخاشگرایانه و توهین آمیز» خواند و نسبت به آن معترض شد.
در حالی که تنش بین ایران و ترکیه به اوج خود رسیده بود، انتشار خبر و تصاویر تجمع اعتراض آمیز گروهی از مردم تبریز در برابر کنسولگری ترکیه در میدان همافر ولیعصر(عج) این کلانشهر و محکوم کردن شعرخوانی اردوغان در این تجمع، مقامات ترکیه را واردار به عقب نشینیِ آشکار کرد به طوری که وزیر خارجه ترکیه بلافاصله با وزیر خارجه کشورمان تماس تلفنی برقرار کرد تا این گفت وگو، پایانی بر تنش 2 روزه باشد و دیروز، دوشنبه نیز حجت الاسلام حسن روحانی، رئیس جمهور در نشست خبری خود گفت که با توضیحات مقامات ترکیه و اینکه اردوغان قصد سوئی نداشته، می توانیم از این مساله عبور کنیم.
واقعیت امر این است که اثرگذاری سریعِ واکنش تبریز به حل و فصل تنشِ به وجود آمده بین ترکیه و ایران ثابت کرد که باید تمام همّ و غم مسئولان ملی و محلی، کمک به احیای شکوه گذشته و بازگشت آذربایجان به جایگاه درخشان و واقعی اش معطوف شود؛ بی توجهی هایی که از چند دهۀ قبل کلید خورده و متاسفانه تا امروز ادامه پیدا کرده است و همین فراموشی هاست که باعث شده، از آذربایجان به عنوان پارۀ گمگشتۀ ایران یاد شود.
آذربایجان نامي بزرگ در تاريخ و خطه ای تاثيرگذار در فرهنگ، مدنيت، اقتصاد و سياست ايران و دنياي اسلام است. نام تبريز و آذربایجان با پيشگامي در انقلاب ها و جنبش هاي آزاديخواهي و عدالت طلبي مترادف است ضمن اینکه نباید فراموش کنیم تبریز در دوران حکومت قاجار ولیعهدنشین و مهم ترین شهر سیاسی کشور بوده است.
با همۀ این اوصاف، حوادث و حواشیِ حادث شده در سال های بعدتر که در دوران پهلوی به اوج خود رسید، باعث شروع افول جایگاه آذربایجان و تبریز شد و هرچند پیروزی انقلاب اسلامی بارقه های امید را برای بازگشت تبریز به شکوهِ گذشته اش زنده کرد و حتی گام هایی هم در این مسیر برداشته شد اما به خاطر ظرفیت های بسیار مهم و استراتژیک آذربایجان، فقط توجه بیش از گذشته است که می تواند قابلیت های بالقوه این خطّه را شکوفا خواهد کرد.
آذربایجان به لحاظ موقعیت، دروازۀ اروپا به حساب می آید و مجاورت با قفقاز و اروپا و قرار گرفتن در مسیر شاهراه اروپا، آسیای مرکزی و قفقاز، آن را به جغرافیایی بسیار مهم در زمینه های سیاسی و اقتصادی تبدیل کرده است؛ خطّه ای که توجه به آن و تزریق اعتبارهای لازم برای تکمیل و توسعۀ زیرساخت هایش مانند فرودگاه و محورهای ریلی و زمینی، در کنار استقرار کنسولگری کشورهای مختلف، نقش دادنِ بیشتر به سازمان های اقتصادی نظیر اتاق بازرگانی تبریز و منطقه آزاد ارس در مراودات بین المللی و توجهِ شایسته به آن از حیث بکارگیری قابلیت هایش در عرصۀ سیاست خارجی ایران، می تواند مصداقی بر «عزیز» شمردن آذربایجان باشد که وزیر خارجۀ کشورمان در واکنش به شعرخوانی اردوغان، از آن سخن به میان آورد، وگرنه اگر روال، بر سیاق فعلی باشد و از بی توجهی های گذشته درس نگیریم، ممکن است فرد دیگری این بار هوای قصیده خوانی به سرش بزند که جمع کردن حواشی آن بی تردید سخت تر خواهد بود.

حامد عاطفی فر/ روزنامه نگار
انتهای پیام/