جریان رسانه‌ایِ کشور در خط مقدم بحران است

به گزارش نصر، معاون امور مطبوعاتی و اطلاع رسانی  وزارت  فرهنگ و ارشاد  اسلامی، با تاکید بر اینکه کارکرد رسانه ها در شرایط بحرانی کشور مثبت بوده، معتقد است  که رسانه ها دراین شرایط خوش درخشیدند.    


درطول  7 سال گذشته ارزیابی شما  از رشد کمی و کیفی مطبوعات چه بوده و چه تغییراتی در این زمینه بوجود آمده؟
خدادی: ببینید به هر حال رشد کمی و کیفی مطبوعات دو لایه داشت که  یکی از این  لایه ها به واسطه تحولات و جریان توسعه اطلاعات و فعال شدن شبکه های اجتماعی شکل گرفت که این خود بر بستر سیاست ها و اقدامات و فعالیت ها تاثیر گذار بود.
خب زمانی رسانه در کشور انحصار داشت حتی اگر یک فرد هم می خواست روزنامه ای منتشر کند یا باید ثروت زیادی می‌داشت یا قدرت در غیر اینصورت امکانش وجود نداشت. بنابراین ما نباید فراموش کنیم که بستر توسعه جریانات اطلاعات، انقلابی بود که در فن آوری اطلاعات صورت گرفت.خود این اتفاق هم دو لایه داشت؛ یکی لایه تقابلی برای استفاده حداقلی و دیگری برای استفاده حداکثری.
به نظرم سعی دولت تدبیر و امید برمبنای استفاده حداکثری بود چون اگر دنبال استفاده حداقلی بود، مسیر دریافت مجوز را اینگونه تسهیل نمی‌کرد و به این تعداد از رسانه مجوز داده نمی شد .در حال حاضر بیش از 12 هزار مجوز رسانه صادر شده است که البته کمتر از 50درصد این عدد، فعالیت رسانه‌ای دارد.
شاید امروزساده ترین کار در هر شغلی ورود به رسانه است به گونه ای که هر فردی در کنار هر شغلی که دارد می تواند کار رسانه نیز انجام دهد. اما توسعه کیفی وظیفه ذاتی خود رسانه ها ست زیرا بستر فعالیت را دولت فراهم می کند و محتوی فعالیت را خود رسانه ها به همین دلیل دولت حمایت و اقدام حداکثری برای توسعه کمی کرد اما در توسعه کیفی خود رسانه ها درمسیر تکامل قراردارند؛ به اعتقاد من بین انچه که باید باشند وهستند فاصله بسیار است.


یعنی داشتن تخصص مهم نیست؟
خدادی: چرا ولی تخصص بر می گردد به خود رسانه. به نظرم ما به لحاظ کمی بالاترین توسعه را در تعداد و کثرت  رسانه ها داشتیم و محدودیتی در این مورد وجود نداشت و ندارد . از طرفی محدودیتی برای شغل خبرنگاری نداشتیم و به همین دلیل مانعی هم جلوی آن قرار ندادیم. واقعیت این است که فضای عمومی جامعه فضایی است که هر کس بخواهد وارد این شغل شود نه هزینه سنگینی بر او تحمیل می شود نه تجهیزات آن چنانی لازم دارد. از نظر حمایت از جریان رسانه هم باز به نسبت زمان و مکان حداقل در یک سال گذشته می توان گفت  که کاغذ جزو کالای اساسی یعنی کنار مایحتاج اساسی مردم قرار گرفت و این نشان دهنده این بود که دولت نسبت به این موضوع دغدغه داشت.یا یارانه ای که هر سال به نشریات اختصاص پیدا کرده نشان از حمایتهایی است که از فعالیت رسانه ها شده است.
از طرفی توسعه مراکز اموزش  عالی در زمینه روزنامه نگاری هم یکی از حمایت ها و اقدامات دولت  بود.در حال حاضردر زمینه اخذ مجوز رسانه هم،  هر متقاضی توانسته در کمترین مدت  مجوز   را بگیرد. حتی در نقد دولت هم ما رسانه ای نداشتیم که به خاطر نقد دولت توقیف شده باشد واین یعنی خطوط قرمز ما بسیار کم و محدود است و اگر باشد عمدتا در مسایل منافع و امنیت ملی که در همه کشورهای جهان جاری و ساری  است.
ولی خب  باید  گفت  که در جهت محتوا گرفتار هستیم یعنی توانستیم از جهت کمی مطبوعات را توسعه دهیم ولی از نظر کیفی متاسفانه نه .یعنی اینکه دانش رسانه ای ما  توسعه پیدا کرده ولی مهارت آن نه،  چون گرفتار کمیت شدیم .ببینید سبک روزنامه نگاری ما دچار یک اختلال اساسی شده آنهم به  خاطر اینکه  بیشتر دنبال پوشش اخبار است نه سوژه.در حالیکه بیشترین کار خبرنگاری سوژه است نه پوشش.
می‌خواهم بگویم رسانه پایه میکروفون نیست بلکه انتخاب گر موضوعاتی است   مبتنی بر نیاز مردم که دیگران نمی بینند یا نمی خواهند ببینند و این امکان دارد فرصت واکاوی تبادل نظرات و راه و طریق توجه به موضوع و بخشی از راه حل کمک به حل نیاز مردم باشد. از طرفی امروز روابط عمومی دستگاهها تبدیل به یک  رسانه شده که این اشکال دارد. روابط عمومی دستگاه ها محل ارتباط رسانه با اجزا دستگاه است نه اینکه خودش رقیب رسانه باشد و  جای آن بنشیند -  این هم نقدی است که به دستگاهها وارد است.  دریک کلام امروز مخاطب و محتوی حرف اول را برای کارکرد رسانه می زند و رسانه های ماباید اولویت های خود را به این دو محور تعیین کننده معطوف کنند تا به اثر و ورود به فرایند عرضه و تقاضا در جامعه برسند.


یکی از بحث هایی  که مطرح است  تخصصی شدن مطبوعات و حمایت از نشریات محلی و استانی است در این مدت چه کردید؟
خدادی : خب به واسطه این فرصتی که ایجاد شد ما توسعه غیرقابل باور در فضای نشریات محلی و استانی داشتیم.
به  هرحال در گذشته چون انحصار بود کسی نمی توانست در یک شهر، رسانه داشته باشد ولی  در مدل توسعه کمی، دسترسی ازاد برای فراهم کردن فرصت نقش افرینی برای علاقمندان ایجاد شد.الان در هر استان و شهرستانها هزاران نفر  نفر بعنوان مدیر مسوول و خبرنگار و...  مشغول فعالیت هستند. خانواده رسانه امروز خانواده بزرگی شده است و دولت از این قضیه نیز استقبال بستر این حضور را فراهم و  از آنها حمایت و هرجا که لازم بوده هدایت و درعین حال در جهت رشد، بستر اموزش را مهیا کرده است.
به موازات این امر انجمن های  صنفی و مطبوعاتی نیز راه اندازی و تقویت شد الان ما فقط 28 انجمن صنفی رسانه و سی ویک خانه مطبوعات در سراسر کشور داریم  ولی باز همه اینها دچار مشکل کمی هستند و از لحاظ کیفیت گاهی دچار تناقض می شوند . در همین دولت تدبیر و امید «خانه‌های مطبوعات» در یک فرایند دموکراتیک و انتخاباتی الکترونیکی دوباره احیا و فعال شدند. بسیاری از امور وزارت فرهنگ و ارشاد نیز در استان‌ها به خانه‌های مطبوعات واگذار شد؛ این امر مبارکی بود که با انتخابات دوره‌ای و منظم دائم در حال ترمیم و اصلاح است.
با این حال معتقدم ما در کشور یک بحران رسانه ای داریم  و آن اینکه با وجود توسعه کمی رسانه، ولی در محتوا نتوانستیم متناسب با این سرعت، نیاز جامعه را برآورده کنیم به همین دلیل اقتصاد رسانه دچار مشکل شد چون نظام حمایت مالی از رسانه جایگزین نظام عرضه و تقاضا شد.

به نظرم اشکال کار اینجاست که فروش اطلاعات دغدغه ما نیست به اعتقاد من، حمایت از رسانه جایی به ضرر خود رسانه تمام می شود چون رسانه فروش را کم اهمیت می‌داند و دنبال آگهی ویارانه می رود پس  خواننده و مخاطب را فراموش می کند در حالیکه نمیداند که به واسطه همین خواننده است که  اگهی و یارانه دریافت می کند .خب  این عملا باعث شده که ما وارد دور باطل شویم  چون پول خوب نمی دهیم مطلب خوب تولید نمی کنیم چون مطلب خوب نداریم خریدار هم نداریم چون خریدار نداریم منبع مالی مناسبی  برای تامین هزینه تولید نداریم و ..... امروزخبرنگاری در کشور دچار بحران گذار شده  و ازدسترسی محدود به دسترسی آزاد رسیده ولی نتوانسته هنوز در این فضا جایگاه خود را پیدا کند.


شاید یکی از دلایلی که این مشکلات را بوجود آورده حمایت نکردن از خبرنگار باشد .چه حمایتهای معنوی و مادی از خبرنگاران شده است؟
خدادی: از نظر مادی خب ما تا کنون 6 هزار و 500 خبرنگار را که توسط رسانه ها بیمه نشدند،از طریق اعتبارات وزارت فرهنگ و صندوق هنر، بیمه کردیم .مگر از سایر مشاغل در کشور چه حمایتهایی می شود؟ ولی چرا فکر می  کنیم حمایت کافی نیست؟ چون تعداد خبرنگار معلوم نیست .همین سال گذشته برای دریافت اینترنت رایگان در همان ساعات اولیه 16 هزار نفر بعنوان خبرنگار ثبت نام کردند و تعدادی هم از سوی معاونت مطبوعاتی معرفی شدند! خب از چند نفر باید حمایت کنیم؟ چند نفر بعنوان خبرنگار واقعی هستند؟ حمایت را ما نفی نمی کنیم و بر ان مصر هم هستیم هرچه هم بتوانیم حمایت را بیشتر و بهتر می‌کنیم ولی  واقعا بقای یک شغل به ورود به عرضه  وتقاضاست نه دریافت مُسکن و وصل کردن سرم این برای دوره کوتاه ممکن ضروری است اما درمان یک درد نیازمند ورود به راه حل های منطقی و حرفه ای است آن هم فقط و فقط با ورود به عرضه و تقاضا ممکن می شود مانند همه کشورهای جهان.


شاید به  خاطر این است که آمار دقیقی از تعداد خبرنگاران نداریم؟
خدادی: احسنت، متاسفانه هم زمان با توسعه جریان رسانه، زیر ساخت سازمان نظام رسانه و نظام خبرنگاری را تصویب نکردیم و الان دنبال همین موضوع هستیم .صادقانه بگویم دولت با تمام وجود آماده حمایت از جریان رسانه است خب حداقل در این یک سال گذشته هم کاغذ جزو کالای اساسی شد ، در بحران کرونا رسانه جزو لیست ده شغل اصلی آسیب دیده قرار گرفت، برای همه رسانه ها استمهال بیمه و مالیات در نظر گرفتیم و وام مستقل 12 درصد هم برای همه رسانه ها در نظر گرفتیم .از طرفی در بحرانهای  که شرایط  کشور داشته  محدودیتی  برای  فعالیت  رسانه ها ایجاد  نکردیم.

در  خصوص  حمایت  معنوی  هم  خب هدایت رسانه را انجام دادیم . مرکز مطالعات رسانه به طور مستمر دوره های آموزشی و مهارتی  برگزار می کند .از طرفی نشستهایی با مدیران مسوول برای پاسخ به سووالات آنها و برطرف کردن موانع موجود ارتباط با مراکز مختلف درکشور برای دسترسی مستقیم به اطلاعات منطبق با واقعیت را داشتیم .تا کنون  به خاطر ندارم جواب رسانه و خبرنگاری را نداده باشم و بر همین اساس هم درخواستی نبوده که برای دریافت اطلاعات از مرجع اصلی، مسیر را هموار نکرده باشم.


به  نظر می رسد هدایت یارانه ها از سمت کمی و تیراژی به سمت محتوایی و تولیدی رفته آیا این اتفاق افتاده و از چه زمانی ؟
خدادی: ببینید سال گذشته شیوه نامه جدید حمایت از رسانه ها به خواست و همراهی و مشورت اصحاب رسانه تهیه و  در دسترس همه   برای نظر سنجی قرار گرفت  تا حمایت از رسانه را به سمت حمایت از محتوی و تفاوت قائل شدن بین نام خالی رسانه و محتوای آن ببریم و در مسیر تقویت  فعالیت رسانه  سوق دهیم   .یعنی برای حمایت از رسانه  ،  دوره و ضریب انتشار ، حجم تولید و کارکرد و محل انتشار رسانه را دراولویت قرار دادیم .بعد از جمع بندی خروجی این شد که ما هدایت جریان یارانه  را به سمت محتوا و نوع فعالیت رسانه و ضریب نفوذ آن سوق دادیم ولی تاکید می کنم که وضعیت  موجود هنوز مطلوب ما نیست و فاصله داریم . البته قبول  داریم  که در شرایط بحرانی سرعت جریان اصلاحی کند می شود اما ما متوقف نکردیم.


در حال حاضر با توجه  به  بحران کاغذ و کاهش آگهی که وجود دارد برای ثبات این امر و  برای اینکه رسانه ها کمترین آسیب را ببینند چه برنامه ای دارید؟
خدادی: خب ما در بحران کرونا، برای نخستین بار، یارانه رسانه ها را به طور منظم علی رغم تمام محدویت های دولت پرداخت کردیم و هنوز  هم مرتب تخصیص می دهیم .از طرفی همچنان کاغذ یارانه ای با نرخ ارز سال گذشته در اختیار مطبوعات قرار داده می شود.به موازت آن بیمه خبرنگاران را انجام دادیم و ...به  طور کلی هر حمایتی لازم بود انجام دادیم ولی واقعیت این است که اقتصاد رسانه در شرایط کرونا و تحریم یک حلقه مفقوده دارد که بیرون از رسانه نیست بلکه داخل خودرسانه است باز تاکید میکنم وظیفه ما حمایت حداکثری است و اعتقاد به ان هم داریم اما حمایت مانند یک مسکن است و پاسخگوی جبران همه هزینه های رسانه ها نیست و نمی تواند باشد اما راه حل ورود به اصلاح و حرکت در مسیر  عرضه و تقاضا است مانند همه مشاغل دیگر .به هر حال رسانه ای که همه ی هزینه های آن را دولت پرداخت کند دیگر رسانه نیست.  پس به نظرم برای خروج از مشکلات اقتصادی  باید چرخه اقتصاد رسانه اصلاح شود و ما باید از مخاطب به اطلاعات و رسانه برسیم تا در سبد هزینه نیاز جامعه  و خانواده ها قرار بگیریم.


درخصوص ساماندهی و نظارت فضای مجازی چه اقداماتی انجام دادید؟
خدادی:خب مسوولیت ساماندهی فضای مجازی با شورای عالی فضای مجازی است با ما نیست. ما در حقیقت باید بخش رسانه های خبری که در فضای مجازی فعالیت می کنند را رصد و نظارت کنیم حتی مسوولیت رسانه های بدون شناسنامه هم با ما نیست.
در این مسیر، اولا ما همه رسانه ها را ترغیب کردیم تا در فضای مجازی فعالیت کنند حتی یارانه هم به آنها دادیم. علاوه برآن در جهت افزایش مهارت کار در فضای مجازی هم مرتب دوره های آموزشی و مهارتی برای آنها برگزار کردیم . البته بهره برداری هم شد طوریکه در ایام عید امسال مطبوعات تعطیل نبودند یعنی نسخه کاغذی نداشتند درحالیکه فعالیت برخط و حضو ردر فضای مجازی انها تقویت هم شد  مانند سایر رسانه های فعال و سخت کوش در مقابله با کرونا.


در بحران  کرونا با  توجه به  بحث دورکاری  عملا  تحریریه  رسانه ها به سمت  دور کاری  رفتند  و اطلاع رسانی  نه تنها  کاهش  نیافت  بلکه بیشتر  از گذشته  هم شد ارزیابی  شما بعنوان  معاون  مطبوعاتی  ازعملکرد رسانه ها  در این مدت  چیست؟
خدادی:ببیند به هر حال رسانه های ما یک لایه ای از کارکرد ماهیت ایرانی و فداکاری ماست که ممکن است در شرایط عادی سراغ ما نیاید و لی در شرایط بحرانی به کمک می آید. واقعیت این است که جریان رسانه ای ما جریانی است که در خط مقدم هر بحران فارغ از مشکلات متعدد قرار دارد.
خود من  به خاطر ندارم که در هیچ بحرانی، رسانه ای به خاطر منافع خود از میدان عقب نشینی کرده باشد. خروجی آن را هم در همین بحران کرونا شاهد بودیم. شک نکنید که رسانه های ما در این دوران خوش درخشیدند .می دانید  که کرونا دو جنبه اصلی داشت؛ جسمی و ذهنی که جنبه ذهنی دست خبرنگاران بود چون جریان اطلاع رسانی همانند اکسیژن همراه مردم است.
همین رسانه ها مردم را همراه کادر بهداشت و درمان کردند؛در حمایت، اطلاع رسانی، هشدارها و توصیه‌ها، درفراگیری آموزش‌های پیشگیرانه از ابتلای به کرونا، در کمپین‌های مختلف مانند ماندن درخانه، غربالگری عمومی، استفاده از ماسک، سیزده به در و... در همه این موارد، افکار عمومی به دلیل فعالیت همه جانبه رسانه‌ها، همراه نظام درمان و بهداشت کشور شد که جا دارد ازهمه سربازان گمنان عرصه اطلاع رسانی در مقابله با کرونا تشکر کنم که با توان خود موفق شدند کاهش تلافات و صدمات و بحران را در کشور شاهد باشیم- افرادی که برای دیدن دیگران تلاش می کنند اما خود دیده نمی شوند.


آینده رسانه ها  را چگونه ارزیابی می کنید؟
خدادی: آینده رسانه ها  قطعا آینده رو به رشد و روشنی خواهد بود، چون در درون خود دچار یک دگردیسی خواهند شد آنهم به خاطر اینکه تمام موانعی که در دنیا برای فعالیت  رسانه وجود داشت امروز دیگر وجود ندارد.
امروز دسترسی به منابع تسهیل شده، هزینه مالی  ارتباطات عملا حذف شده  و موانعی که در بستر رسانه به لحاظ نرم افزاری و سخت افزاری بود، تقریبا وجود نداد حتی به لحاظ عرفی هم برطرف شده  و محدودیتی وجود ندارد.
نیاز به رسانه و اطلاعات به ثانیه شده و میزان  و حجم نیاز به ان قابل مقایسه با هیچ کالایی نیست و هیچ فردی درجهان نیست که بتواند بدون اطلاعات زندگی کند پس فرصت مهیاست و ما باید نقش و سهم خود را بعنوان متولیان این بخش به روز و به هنگام کنیم.
انتهای پیام/