شاهنامه بایسنغری، شاهکار هنری نمایندگان مکتب تبریز در هرات

به گزارش نصر، در نتیجه فتح آذربایجان، فارس و عراق به دست تیمور در قرن نهم هجری، هنرمندان مکاتب تبریز، شیراز و بغداد ناگزیر به آسیای مرکزی و به‌ویژه سمرقند کوچانده شدند، سپس زمانی که هرات در پرتو فرهنگ دوستی تیموریان و دولتمردانی چون امیرعلی شیرنوایی به یک کانون هنری جذاب تبدیل شد، شماری از پرورش‌یافتگان مکتب هنری تبریز به آنجا روی آوردند و در شکل‌گیری مکتب هنرهای تصویری هرات تأثیر بسزایی گذاشتند.
هنرمندان شناخته‌ شده مکتب تبریز چون جعفر تبریزی از سرپرستان کتابخانه دربار هرات، پیر سید احمد، خواجه علی مصور، قوام‌الدین و غیاث‌الدین و ... در آفرینش آثار و تربیت شاگردان سهم اساسی داشتند. به‌عنوان مثال پیر سید احمد تبریزی یکی از مربیان کمال‌الدین بهزاد بود. مولانا جعفر تبریز، خوشنویس مهاجرت کرده از تبریز به هرات نیز ضمن آنکه کتابت شاهنامه بایسنغری را به عهده داشته در کتابخانه بایسنغر میرزا، چهل تن خوشنویس و دیگر هنرمندان پیوسته به ریاست و سرپرستی او به‌کار کتابت، مصوری، مذهبی، قطاعی، وصالی، مجلدی و از این‌گونه هنرها مشغول بوده‌اند.
از جمله آثار ساخته و پرداخته شده زیر نظر و سرپرستی جعفر تبریزی که به جهت خدمت در دربار بایسنغر میرزا به جعفر بایسنغری شهرت یافته نسخه شاهنامه معروف به شاهنامه بایسنغری است که کار کتابت آن را خود جعفر به انجام رسانده است.
به اعتقاد صاحب‌نظران عرصه هنر کتاب‌آرائی در تهیه شاهنامه بایسنغری دقیق‌ترین شرایط هنر کتابی رعایت شده و تذهیب، ترصیع، تشعیر، تصویر و تجلید آن به بهترین وجهی انجام شده است و آن را عالی‌ترین نمونه تفننی، فن تزئین کتاب می‌توان دانست که گواهی بر تکامل هنر کتاب‌آرائی در هرات است که خود بر پایه دستاوردهای گذشته هنر مکاتب تبریز و شیراز استوار بوده است.
این نسخه که برای خزانه غیاث‌الدین بایسنغر، نواده تیمور ترتیب یافته است، دارای مقدمه‌ای است به نثر که بعدها به مقدمه بایسنغری شهرت یافت، این نسخه که در کتابخانه کاخ گلستان نگهداری می‌شود و از حیث کاغذ، کتابت، سرلوحه، شسمه، جدول، تذهیب، ترصیع، جلد، شیرازه‌بندی و مجالس تصویر از نسخ کم‌ مانندی است که هنرمندان دوره تیموری ایجاد کرده‌اند و نظایر آن‌هم در آن اعصار درخشان هنری چندان متعدد به‌وجود نیامده است.
این شاهنامه با قطع رحلی (26 سانتی‌متر در 38 سانتی‌متر) شامل 700 صفحه که هر صفحه 31 سطر و هر سطر شامل سه بیت به قلم نستعلیق بر کاغذ خانبالغ نخودی کتابت شده است. این اثر با یک شمسه مذهب عالی، حاوی کتیبه‌ای به قلم رقاع بر زمینه زرین، شامل نام و القاب بایسنغر میرزا آغاز می‌شود.
صفحه‌های دوم و سوم شامل تصویر شکارگاه است و بر دو صفحه مذهب به نقش دو ترنج، نام و القاب آن شاهزاده دیده می‌شود. شاهنامه بایسنغری را امیرنظام گروسی به کتابخانه کاخ موزه گلستان هدیه کرده است و براساس اعلام رسمی کمیته حافظه جهانی که در 21 تا 25 خرداد 1386 در پروتوریای آفریقای‌جنوبی برگزار شد و بنابر اعلام نظر کارشناسان یونسکو، این اثر در حافظه جهانی به ثبت رسیده است.

 
 گزارش از مهدی بزاز دستفروش
انتهای پیام/