ضرورت توسعه الگوی کشت مبتنی بر زرشک سیاه در حوضه آبریز دریاچه ارومیه

به گزارش نصر، احمد بایبوردی امروز سه شنبه به خبرنگار ایرنا گفت:‌ بحران آب و بن‌بست الگوی کشت موجود حوضه آبریز دریاچه ارومیه طی سه دهه گذشته با کاهش شدید منابع آب سطحی و زیرزمینی مواجه بوده است؛ گسترش کشاورزی مبتنی بر محصولات پرمصرف آب، توسعه نامتوازن اراضی آبی، حفر چاه‌های عمیق و نیمه‌عمیق، و نبود الگوی کشت سازگار با اقلیم نیمه‌خشک منطقه، از عوامل اصلی تشدید بحران به شمار می‌روند.
وی اضافه کرد: تجربه برنامه‌های احیای دریاچه نشان داده است که بدون اصلاح ساختاری الگوی کشت، هیچ اقدام سازه‌ای یا مدیریتی پایداری لازم را نخواهد داشت؛ در این چارچوب، معرفی و توسعه گیاهان کم‌مصرف آب، مقاوم به تنش‌های محیطی و دارای ارزش افزوده بالا، به‌عنوان یک راهبرد کلیدی مطرح می‌شود.
وی ادامه داد: زرشک سیاه (Berberis integerrima) گونه‌ای بومی و سازگار با اقلیم‌های سرد و نیمه‌خشک ایران است که به‌طور طبیعی در نواحی شمال‌غرب، غرب و شمال‌شرق کشور پراکنش دارد؛ این گیاه به‌صورت بوته‌ای چندساله رشد می‌کند و ویژگی‌های منحصربه فردی مانند نیاز آبی پایین نسبت به بسیاری از محصولات زراعی و باغی رایج منطقه تحمل بالا به خشکی، سرما و فقر نسبی خاک عمر اقتصادی طولانی (بیش از ۲۰ سال در صورت مدیریت صحیح) و امکان کشت دیم–آبی تکمیلی در برخی نواحی دارد که آن برای ترویج و تکثیر به عنوان الگوی کشت مناسب در حوضه آبریز دریاچه ارومیه مناسب می کند.
بایبوردی ادامه داد: همچنین وجود ترکیباتی مانند بربرین، آنتی‌اکسیدان‌ها و آنتوسیانین‌ها، زرشک سیاه را به گزینه‌ای مناسب از نظر ارزش عذایی و دارویی برای جایگزینی تدریجی بخشی از محصولات پرمصرف آب در حوضه ارومیه تبدیل می‌کند.
وی تشریح کرد:‌ الگوی کشت فعلی در بخش‌هایی از حوضه آبریز ارومیه مبتنی بر محصولاتی نظیر چغندرقند، سیب، یونجه و برخی سبزی–صیفی‌هاست که مصرف آب بالایی دارند و فشار مضاعفی بر سفره های آب‌ زیرزمینی وارد می‌کنند؛ در حالی که مصرف آب زرشک سیاه به‌مراتب کمتر است، نیاز آن به آبیاری در سال‌های پس از استقرار بوته کاهش می‌یابد، حساسیت آن به تنش‌های آبی کمتر از باغات سیب و محصولات علوفه‌ای می باشد و خطرپذیری (ریسک) اقتصادی آن در صورت توسعه زنجیره ارزش، قابل مدیریت‌تر خواهد بود؛ بنابراین، از منظر «آب–اقتصاد–تاب‌آوری»، زرشک سیاه مزیت نسبی قابل توجهی در مقایسه با الگوی کشت فعلی حوضه آبریز دریاچه ارومیه دارد.

ابعاد اقتصادی و معیشتی کشت زرشک سیاه در حاشیه دریاچه ارومیه
رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان شرقی بیان کرد:‌ یکی از مهم‌ترین موانع تغییر الگوی کشت در حوضه آبریز دریاچه ارومیه در سال های گذشته، نگرانی کشاورزان نسبت به درآمد و بازار فروش بوده است؛ بررسی‌ها نشان می‌دهد که زرشک سیاه در صورت اتصال به زنجیره فرآوری می‌تواند درآمدی پایدار و بلندمدت برای بهره‌برداران ایجاد کند، امکان فرآوری در قالب محصولات متنوع (زرشک خشک، عصاره، پودر، فرآورده‌های دارویی و غذایی) را فراهم آورد و زمینه ایجاد صنایع کوچک محلی و اشتغال غیرمستقیم را تقویت کند، ضمن اینکه وابستگی معیشت روستایی به محصولات پرآب و پرریسک را کاهش دهد.
بایبوردی افزود: البته با توجه به اینکه بدون توسعه صنایع تبدیلی، کشت زرشک نیز با خطر فروش خام و نوسان قیمت مواجه خواهد شد، نگاه زنجیره‌ای شرط موفقیت در توسعه کاشت زرشک سیاه در حاشیه دریاچه ارومیه به عنوان الگوی کشت جایگزین مناسب و کارآمد است.
وی درباره پیامدهای زیست‌محیطی و هیدرولوژیک گسترش کشت زرشک سیاه در نواحی مستعد حوضه ارومیه نیز توضیح داد:‌این روند می‌تواند آثار مثبتی مانند کاهش برداشت از منابع آب زیرزمینی، کاهش شوری ثانویه خاک در مقایسه با آبیاری سنگین محصولات دیگر، افزایش پوشش گیاهی پایدار و کاهش فرسایش خاک به دنبال داشته باشد.
وی از هم‌راستایی با اهداف کلان احیای دریاچه ارومیه به عنوان یکی دیگر از مزیت های کاشت زرشک سیاه در حوضه دریاچه نام برد و بیان کرد:‌ البته لازم است این پیامدها در قالب پایلوت‌های علمی و پایش‌محور ارزیابی شوند تا از تعمیم شتاب‌زده جلوگیری شود.

الزامات اجرایی برای تبدیل زرشک سیاه به یک مؤلفه واقعی در الگوی کشت حوضه دریاچه ارومیه
رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان شرقی از پهنه‌بندی کشت شناسایی نواحی مستعد بر اساس اقلیم، خاک، دسترسی به بازار و وضعیت منابع آب، حمایت‌های اولیه دولتی با اعطای یارانه نهال، اعطای تسهیلات کم‌بهره به کشاورزان، بیمه محصول و حمایت در سال‌های ابتدایی استقرار به عنوان برخی از الزامات اجرایی برای تبدیل زرشک سیاه به یک مولفه واقعی در الگوی کشت حوضه آبریز دریاچه ارومیه یاد کرد.
وی از توسعه دانش فنی و ترویج آموزش کشاورزان در زمینه کاشت، هرس، مدیریت آب و برداشت، ایجاد زنجیره ارزش و بازار سرمایه‌گذاری در صنایع فرآوری، بسته‌بندی و برندسازی منطقه‌ای، پایش و ارزیابی مستمر سنجش اثرات اقتصادی، اجتماعی و هیدرولوژیک تغییر الگوی کشت به عنوان دیگر مولفه های موثر بر نتیجه بخشی توسعه کشت زرشک سیاه در حاشیه دریاچه ارومیه نام برد.
بایبوردی، مقاومت اجتماعی در برابر تغییر الگوی کشت سنتی، تأخیر در بازگشت سرمایه نسبت به محصولات سالانه، نبود بازار سازمان‌یافته در مراحل اولیه و خطر توسعه نامتوازن و خارج از ظرفیت اکولوژیک را برخی از خطرات احتمالی برنامه ریزی و اقدام برای توسعه کشت زرشک سیاه در حوضه آبریز دریاچه ارومیه برشمرد.
وی تاکید کرد: اصلاح الگوی کشت در حوضه آبریز دریاچه ارومیه ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است و بدون آن، برنامه‌های احیای دریاچه به نتیجه پایدار نخواهد رسید. زرشک سیاه به‌عنوان گیاهی بومی، کم‌مصرف آب و دارای ارزش افزوده بالا، می‌تواند یکی از ارکان الگوی کشت جایگزین و سازگار با محدودیت‌های آبی منطقه باشد؛ با این حال، موفقیت این راهبرد مستلزم رویکردی مرحله‌ای، مبتنی بر دانش، همراه با حمایت‌های اقتصادی، ترویجی و نهادی است. زرشک سیاه نه یک راه‌حل معجزه‌آسا، بلکه بخشی از بسته سیاستی اصلاح الگوی کشت در حوضه ارومیه محسوب می‌شود.
طرح ملی اصلاح الگوی کشت از طرح های راهبردی بخش کشاورزی است و انتظار می رود اجرای دقیق این طرح علاوه بر حفظ منابع خاک و درآمدزایی برای کشاورزان موجب تامین امنیت غذایی پایدار در کشور شود.
بر اساس آمار منتشر شده ۷۶ درصد منابع آبی حوضه دریاچه ارومیه توسط پنج محصول به نوعی بی رویه استفاده می شود.
یونجه ۱۸ درصد سطح زیر کشت و ۳۲ درصد آب مصرفی، سیب با ۱۵ درصد سطح زیر کشت و ۱۷ درصد مصرف آب، چغندر قند با پنج درصد اراضی حوضه آبریز دریاچه ارومیه و هشت درصد مصرف آب، گندم ۱۲ درصد مصرف آب کشاورزی با ۲۶ درصد سطح زیر کشت و انگور ۱۴ درصد سطح زیر کشت با هشت درصد مصرف آب کشاورزی، بیشترین میزان مصرف را در سه استان آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی و کردستان به خود اختصاص داده اند.
انتهای پیام/