برگزاری نشست پژوهشی «شیخ سلیم و مشروطه» در تبریز؛ واکاوی نقش وعاظ در پیروزی نهضت مشروطه

به گزارش نصر، این نشست با حضور و سخنرانی جمعی از محققان و پژوهشگران تاریخ معاصر، برگزار و با استقبال پژوهشگران تبریزی و علاقه‌مندان تاریخ مشروطه روبه‌رو شد.
محمد عزیزی، پژوهشگر تاریخ مشروطه در این نشست، با نگاهی تحلیلی به خاستگاه فکری انقلاب مشروطه و با اشاره به اینکه مشروطه در پی اصلاح ساختار سیستم قاجاری بود، گفت: نقطه آغازین انقلاب مشروطه را باید در پرسش تاریخی عباس‌میرزا از ژوبر، سفیر فرانسه، جست‌وجو کرد؛ آنجا که پرسید چرا شما پیشرفته‌اید و ما عقب‌مانده‌ایم؟
وی افزود: پاسخی که در پی آن آمد، بذر بیداری و اصلاح را در ذهن ایرانیان کاشت؛ مشروطه، نه در پی فروپاشی نظام قاجار، بلکه در پی اصلاح ساختار حکمرانی بود.
عزیزی با تاکید بر لزوم اندیشه ورزی در ریشه ها و بنیان های جنبش ها و جریان های سیاسی و اجتماعی و پرهیز از سیاه و سفید دیدن چهره های دخیل در آنها اضافه کرد: انقلاب مشروطه بستری برای پرورش قهرمانانی همچون ستارخان، باقرخان و البته شیخ سلیم شد؛ شخصیت‌هایی که اگر آن انقلاب تاریخی نبود، شاید هرگز وارد حافظه جمعی ملت ایران نمی‌شدند.
این محقق حوزه تاریخ ضمن اشاره به فعالیت‌های سیاسی شیخ سلیم گفت: او در نخستین انتخابات مجلس شورای ملی از صنف اصناف تبریز با ۳۱۴ رأی برگزیده شد. با این حال، مردم تبریز که ارادتی ویژه به او داشتند، نخواستند از شهر جدا شود و به مجلس برود و از او خواستند در کنار مردم بماند.
وی با خوانش بخش هایی از نامه های شیخ سلیم، واعظ یکرنگ و مردمی انقلاب مشروطه در خطه آذربایجان، اضافه کرد: پایان همه نامه ها و نوشته های وی به این نکته ختم می شود که «آقایان از من ناراحت شدند»؛ آینده زندگی واعظی با چنین صراحت لهجه و رک گویی در فضای استبدادزده ایران آن دوره از همان ابتدا مشخص بود و بدیهی است که دشمنانش هرگز اجازه زیست به این شخصیت بزرگ نمی دادند.
وی ادامه داد:‌ شیخ سلیم در عین حال که با مردم ساده و یکرنگ بود، از نظم فکری عمیقی نیز برخوردار بود، به طوری که وقتی عده ای ۳۰ نفری در ساختمان مقابل خانه ناصرالحکما برای ساماندهی مدارس شهر گرد هم جمع می آیند، او با صراحت و شجاعت می گوید که این شهر ساختاری به نام «انجمن ایالتی دارد» و اگر تصمیمات جمع حاضر در منافات با فلسفه انجمن یا تضعیف کننده آن باشد، ارزش و فایده ای به حال مردم ندارد.

وعاظ در بیدارسازی مردم در مشروطه نقش بی بدیل دارند
در ادامه نشست، علی آقایاری، پژوهشگر تاریخ مشروطه نیز به بررسی نقش مردم و روحانیون در گسترش آگاهی اجتماعی پرداخت و گفت: مشروطه نقطه عطفی در تاریخ ایران بود که جامعه را به دو دوره پیش و پس از خود تقسیم کرد.
وی افزود: پرسش این است که مردم بی‌سواد آن روزگار، بدون دسترسی به روزنامه و مدرسه نوین، چگونه بیدار شدند؟
این پژوهشگر تاریخ مشروطه، پاسخ این پرسش را در نقش منبر و واعظان جست‌وجو و تشریح کرد: در روزگاری که رسانه‌های مکتوب در دسترس همگان نبود، منبرها بزرگ‌ترین تریبون آگاهی‌بخشی بودند. واعظان با زبانی مردمی و صمیمی، مفاهیم پیچیده مشروطه را برای توده مردم قابل فهم کردند.
آقایاری با استناد به منابع تاریخی اظهار داشت: در دوران مشروطه در تبریز بیش از ۲۴ واعظ فعال بودند که در بیدارسازی مردم نقش داشتند؛ از جمله شیخ سلیم، میرزا حسین واعظ، میرزا جواد ناطق، میرزا غفارخان زنوزی، میرهاشم دوه‌چی، میرزا اسماعیل امیرخیزی و دیگران.
وی خاطرنشان کرد: این خطیبان حلقه ارتباط میان روشنفکران و مردم بودند؛ اندیشه را از نخبگان می‌گرفتند و با زبان مردم به کالبد اجتماع تزریق می‌کردند.

شیخ سلیم؛ روحانی مظلوم، واعظ بیدارگر
محمد عزیزی‌راد، روزنامه‌نگار و پژوهشگر تاریخ مطبوعات نیز در این نشست، با اشاره به جایگاه مغفول شیخ سلیم در میان شخصیت‌های انقلاب مشروطه گفت: شیخ سلیم از مظلومان تاریخ مشروطه در تبریز است؛ همان‌گونه که شیخ محمد خیابانی در تاریخ معاصر چنین جایگاهی دارد.
وی افزود: شیخ سلیم با وجود آن‌که از طبقه روحانیون و واعظان مشروطه بود، همواره ناشناخته و گمنام باقی ماند.
عزیزی‌راد با توصیف شیخ سلیم به عنوان واعظی بی‌آلایش و صادق افزود: زبان ساده و روستایی او، عامل تأثیرگذار در مشروطه‌پذیری مردم بود.
این روزنامه نگار خاطرنشان کرد: این در حالی است که برخی وعاظ مشروطه گرفتار خودنمایی و جاه‌طلبی بودند، شیخ سلیم صادقانه و بی‌پیرایه سخن گفت و مردم را با آرمان‌های نو آشنا کرد.
عزیزی راد در بخش دیگری از سخنان خود به نقد ساختاری کتاب «شیخ سلیم و مشروطه» پرداخت و گفت: در برخی بخش‌های کتاب، وجود توضیحات فرعی و حاشیه‌ای از انسجام روایت کاسته است. همچنین استفاده همزمان از ارجاعات درون‌متنی و پاورقی ضرورتی ندارد و حذف ارجاع درون‌متنی به خوانایی اثر کمک بیشتری می‌کرد.

هدفم زنده‌کردن نام روحانیون بیدارگر بود
در پایان نشست، محرم فرزانه، نویسنده کتاب «شیخ سلیم و مشروطه»، درباره انگیزه تدوین اثر خود گفت: در مطالعاتم متوجه شدم که نام بسیاری از روحانیون روشنگر زیر سایه شهرت دیگران مغفول مانده است. شیخ سلیم از آن دسته چهره‌هایی است که با نفوذ کلام و شجاعتش مردم را به سمت آرمان‌های مشروطه هدایت کرد.
وی با تأکید بر اینکه روحانیت نقشی محوری در مردمی‌کردن مفاهیم جدید داشت، افزود: مشروطه فقط محصول کار روشنفکران نبود؛ بلکه نتیجه هم‌افزایی اقشار مختلف، به‌ویژه واعظان آگاه بود که پیام بیداری را با زبان دین و مردم پیوند زدند.
فرزانه با تشریح دشواری چاپ و نشر کتاب در جامعه ابراز امیدواری کرد که انتشار این کتاب گامی کوچک برای معرفی دوباره این بزرگان و تصحیح برداشت‌های ناقص از تاریخ مشروطه باشد.
نشست معرفی و بررسی کتاب «شیخ سلیم و مشروطه» در تبریز، فرصتی شد برای بازخوانی نقش خطیبان، واعظان، سخنوران و روحانیون مردمی در شکل‌گیری یکی از تأثیرگذارترین انقلاب های تاریخ ایران.
سخنان پژوهشگران حاضر نشان داد که مشروطه نه تنها حرکتی سیاسی، بلکه انقلابی فرهنگی و اجتماعی بود که بر پایه آگاهی، ایمان و زبان مردم استوار شد.
به گزارش ایرنا، در نشست «بررسی و معرفی کتاب شیخ سلیم و مشروطه» که با هدف واکاوی ابعاد مختلف انقلاب مشروطه برگزار شد، بر نقش بی‌بدیل واعظان و روحانیون در آگاهی‌بخشی و بسیج مردم برای پذیرش ایده‌های مشروطه تمرکز داشت. همچنین در این نشست شیوه‌های اقناع‌سازی، تریبون‌های تأثیرگذار مذهبی، و جایگاه روحانیت به ویژه وعاظ در پیشبرد اهداف مشروطه پرداخته شد.
کتاب «شیخ سلیم و مشروطه» اثر محرم فرزانه در ۵۳۴ صفحه در قطع رقعی با شمارگان یکهزار نسخه تابستان امسال توسط انتشارات مهر نوشت به زیور طبع آراسته شد؛ بدون شک انتشار این کتاب زوایای تاریک و پنهان دیگری از انقلاب مشروطه را برای علاقه مندان و مخاطبان کتب تاریخی آشکار می کند.
محرم فرزانه، مولف کتاب «شیخ سلیم و مشروطه» از نویسندگان پرکار تاریخ و فرهنگ و ادبیات در آذربایجان شرقی است که به گفته خود تاکنو.ن افزون بر ۳۰ عنوان کتاب از وی منتشر شده است.
انتهای پیام/