رنج‌های پنهان سالمندان مبتلا به بیماری وسواس

به گزارش نصر، اختلال وسواس فکری عملی از جمله مشکلات شناخته شده روانی است که سال‌هاست درباره آن پژوهش‌های بسیاری انجام شده، اما هنوز در گروه‌های سنی مختلف، به ویژه سالمندان، جنبه‌های کمتر شناخته شده‌ای دارد. این اختلال، ترکیبی از افکار ناخواسته و تکرارشونده همراه با رفتارهای اجباری است. افراد مبتلا بارها با تصاویر یا ایده‌هایی روبه رو می‌شوند که نمی‌خواهند به آن‌ها فکر کنند، اما از ذهنشان بیرون نمی‌رود و احساس اضطراب ایجاد می‌کنند. در واکنش، برای کاهش فشار ذهنی به رفتارهایی مانند شستن مکرر دست‌ها، چک کردن یا تکرار کلمات پناه می‌برند. این رفتارها قرار است اضطراب را کم کنند، اما در بسیاری موارد بیش از حد و بی ارتباط با موضوع واقعی هستند. در سالمندان، این مشکل می‌تواند طاقت فرساتر باشد. ضعف جسمی، کاهش توان ذهنی، تجربه تنهایی و فقدان‌های متعدد می‌تواند شدت وسواس را بیشتر کند و روند زندگی آن‌ها را دشوارتر سازد.
از سوی دیگر جمعیت سالمندی در ایران به سرعت در حال افزایش است و این موضوع نگرانی‌های تازه ای ایجاد می‌کند. افزایش نیاز به مراقبت‌های پزشکی، هزینه‌های درمانی بیشتر و فشار بر نظام سلامت از جمله پیامدهای این روند است. هنگامی که سالمندان علاوه بر مشکلات جسمی، با اختلالاتی مثل وسواس فکری عملی نیز روبه رو می‌شوند، نیاز آن‌ها به مراقبت‌های پشتیبانی شده چندین برابر می‌شود. در مواردی حتی دیده شده که افراد مبتلا به دلیل محدودیت‌های ناشی از اختلال، نیازمند زندگی در مراکز نگهداری هستند. همین موضوع اهمیت شناخت دقیق تجربه زیسته سالمندان و نحوه برخورد درست با مشکلات آن‌ها را پررنگ می‌کند، زیرا بدون شناخت کافی از شرایط روانی و احساسی آنان، امکان برنامه ریزی مناسب وجود ندارد.
فهیمه نامدارپور از گروه مشاوره دانشگاه آزاد اسلامی واحد خمینی شهر همراه با یک همکار هم دانشگاهی و با همکاری دانشگاه اصفهان پژوهشی را در همین خصوص را انجام داده است. آن‌ها برای بررسی تجربه سالمندان مبتلا، مطالعه‌ای کیفی طراحی کردند که هدف آن شناخت احساسات و نگاه درونی این افراد بود.
 پژوهشگران از میان سالمندان مبتلا به وسواس فکری عملی که به مراکز مشاوره اصفهان مراجعه کرده بودند و تشخیص قطعی داشتند، ۱۰ نفر را به شکل هدفمند انتخاب کردند. با هر شرکت کننده یک گفتگوی ۶۰ دقیقه ای انجام شد و تمام مصاحبه‌ها ضبط گردید. سپس داده‌های به دست آمده از سالمندان فوق، تجزیه و تحلیل شد و اطلاعات فنی لازم از آن ها استخراج گردید.
یافته‌های پژوهش نشان دادند که چهار مضمون اصلی در تجربه سالمندان مبتلا بیش از همه به چشم می‌آید. نخست مفهوم عزت نفس شکننده بود. این افراد خود را بی ارزش، ناتوان یا مورد ظلم می‌دیدند و گاهی احساس می‌کردند عمرشان تباه شده است. برخی هم از برچسب اجتماعی وسواس رنج می‌بردند.
مضمون دوم نگرش ناکارآمد بود. بعضی از سالمندان وسواس را امری عادی می‌دانستند یا آن را نوعی باور خرافی می‌پنداشتند که باید طبق آن رفتار کنند. این نگرش باعث می‌شد شدت وسواس بیشتر شود.
سومین مضمون، نارضایتی ارتباطی بود. این افراد در روابط خانوادگی و اجتماعی با مشکلات جدی روبه رو بودند. تنش با همسر، سوء تفاهم‌ها و دوری از جمع از جمله مشکلاتی بود که گزارش شده است.
مضمون چهارم نیز عدم خودشفقتی بود. بسیاری از سالمندان از فشارهای هیجانی رنج می‌بردند، مراقبت از سلامت خود را جدی نمی‌گرفتند و برای کم کردن وسواس تلاش‌هایی می‌کردند که نتیجه نداشت و آن‌ها را خسته می‌کرد.
پژوهشگران در جمع بندی اشاره کرده‌اند که سالمندان مبتلا به وسواس با محدودیت‌های جدی روبه رو هستند و حمایت خانوادگی و عاطفی کافی دریافت نمی‌کنند. انگ بیماری و فشار روانی باعث می‌شود زندگی روزمره آن‌ها سخت‌تر شود. از این رو لازم است مطالعات بیشتری انجام شود و جامعه نسبت به این مسئله حساس تر شود.
اهمیت این یافته‌ها که در «فصلنامه سالمند» وابسته به دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی منتشر شده‌اند، زمانی بیشتر می‌شود که به رشد جمعیت سالمندان در ایران توجه کنیم. با افزایش جمعیت سالمند، هزینه‌های درمانی، مراقبتی و اجتماعی افزایش می‌یابد. از آنجا که وسواس از اختلالات ناتوان کننده شناخته شده جهان است، بی توجهی به آن می‌تواند تعداد سالمندانی را که نیازمند بستری یا مراقبت در مراکز نگهداری هستند بیشتر کند.
پژوهش‌هایی مانند این مطالعه می‌توانند مسیر طراحی برنامه‌های حمایتی، آموزش خانواده‌ها و تدوین خدمات توانبخشی مناسب را روشن کند. هرچند اجرای این تحقیق با دشواری‌هایی مانند سخت بودن مصاحبه طولانی برای سالمندان یا دسترسی محدود به آقایان سالمند مبتلا همراه بود، اما نتایج آن ارزش بالایی برای برنامه ریزی در حوزه سلامت روان سالمندان دارد.
انتهای پیام/