ایلخچی، قطب جدید کاشت پسته؛ سه دهه تلاش برای اصلاح الگوی کشت در حاشیه دریاچه ارومیه

به گزارش نصر، مثل گذر پوست که به دباغخانه می‌افتد، گذر همه شهروندان تبریز، ارومیه و کل شهرهای کوچک و بزرگ استان های آذربایجان‌شرقی و غربی و کردستان که از تبریز قصد سفر به ارومیه، و شهرهای آن یا به شهرهای جنوب غربی استان از آذرشهر تا عجب‌شیر، بناب، مراغه، ملکان و میاندوآب و.. یا برعکس عزم سفر از آنها به تبریز را داشته باشد، به ایلخچی می‌افتد. ایلخچی بر خلاف نامش که در زبان ترکی به نگهدارندگان گله اسب معنی می‌دهد. می‌توانست نامی به معنی دروازه ورود به تبریز داشته باشد.
چون از هر راه دوری که به ایلخچی برسی، با اینکه تا تبریز ۳۷ کیلومتر فاصله دارد، حسی همچون رسیدن به تبریز می‌دهد. دیگر خیالت راحت است که به مقصد رسیده‌ای.
قدیم ها و در ایام نوجوانی از هر سمتی وارد ایلخچی می‌شدی، در ورودی شهر، نماد (اِلمان) پیازهای سرخ روی هم چیده شده عظیمی نظرت را به خود جلب می‌کرد. اما حالا جای «اِلمان» پیاز را مشتی پسته خندان که زبان سرخ شان از میان لبان شان دل هر رهگذری را می‌زند، گرفته است. هر سال اوایل پاییز که می‌رسد، تماسی از آقای قلیزاده، مدیر اداره فرهنگ و ارشاد اسکو دریافت می‌کنیم که ما را برای عکاسی از برداشت پسته در بخش ایلخچی شهرستان اسکو دعوت می‌کند. برخلاف بسیاری از مدیران خودشان زحمت همه کارها، از جمله نشستن پشت فرمان پراید سازمانی و برداشتن همه عکاسان از مسیرهای مختلف را بر دوش می‌کشند.
بین راه هم صبحانه‌ای می‌خوریم و بعد سمت باغ های پسته به راه می‌افتیم. کافی است به سمت شمال شهر حرکت کنی و با عبور از زیر پل کوچکی که قطار از روی آن می‌گذرد به زمین های نسبتا خشک کشاورزی که قطعات چهار هزار متری کشاورزی و باغ های فراوانی دارند، برسی. دور تا دور باغ ها فنس کشی شده و درختان قد کوتاهی با نظم و ترتیب و فاصله یکسان از هم کاشته شده است. لوله‌های باریک و سیاه آبیاری قطره‌ای هم شبیه مارهای دراز و بی‌انتهایی است که چون کابوس بر پای درختان می‌لولند و می‌غلتند.
دور تا دور باغ‌ها درختان سنجد پرباری کاشته شده است که به نظر می‌آید، با اینکه قیمت میوه‌اش ارزان تر از پسته نیست، کسی بدان توجهی نمی‌کند. می‌رسیم به باغ وسیعی از درختان پسته. سال های قبل هم برای عکاسی به این باغ آمده بودیم. مرد مهربان و نازنینی با سبیل های پرپشت که تار موهای بسیار سفید و سیاه آن در هم قاطی شده بود، میزبان مان بود.
سلیمان مدادی از پیشکسوتان و کشاورزان با پیشینه‌ای است که نسل در نسل، پدر و پدربزرگانش در مزارع ایلخچی پیاز و کلزا کاشته و برداشته‌اند و باغداری کرده‌اند. از سال ۱۳۹۳ هم شروع به کاشت پسته کرده‌اند. دستش را دراز کرده و از ساقه‌ای، خوشه پر پسته جمع کرده و تعارف می‌کند: بفرمایید میل کنید. تر و تازه، درشت و نرم.
می پرسم همه خانواده خودتان در اینجا مشغول کارند؟ با آستینش عرق پیشانی‌اش را خشک کرده و جواب می‌دهد: خانواده مدادی. همه مدادی‌ها اینجا کار می‌کنند. می‌گوید: وقتی شناسنامه می‌دادند، متصدی از پدربزرگ مان پرسیده بود: فامیلی‌ات را چه بنویسم: پدربزرگم جواب داده بود: نمی‌دانم. هرچه صلاح می‌دانید. نویسنده شناسنامه‌ها که مدادی در دست داشت، نگاهی به آن کرده و نوشته بود: مدادی. فامیلی‌مان اینطور مدادی شد.
ده پانزده نفری می‌شوند. پیر و جوان، از هر سمت شروع به کندن پسته‌ها از شاخه‌ها کرده و بار درخت را روی سفره‌هایی که از گونی پهن و درازی زیر درختان گسترده‌اند، خالی می‌کنند. بعد از دو سمت سر و ته سفره را می‌کشند و در وسط جمع کرده و با دست جمع شان می‌کنند درون گونی‌ها. خدا برکت دهد. یک عالمه پسته که حکم طلا دارد. از اواسط شهریور به آن طرف و از بیستم شهریور تا بیستم مهر کار برداشت آغاز می‌شود.
هر روز از ساعت ۷ صبح کارشان را شروع می‌کنند و تا غروب، تنها به وقت صبحانه و نهار دست از کار می‌کشند تا چیزی خورده و دمی استراحت کنند. یکی از دختران آقای مدادی که کلاه آفتابی بزرگی برای جلوگیری از آفتاب سوختگی بر سر دارد و ماسک بر صورت زده، در حال جمع کردن بند پلاستیکی است که از شاخه به شاخه این درخت تا آن درخت کشیده‌اند. می‌گوید اینها را برای جلوگیری از حمله و غارت پرندگان و کلاغها زده‌ایم. از گیر کردن بالهایشان در این بندها ترسیده و بر شاخه‌های درختان نمی‌نشینند.
بعد از عکاسی بین درختان پسته و کارگرانی که زیر گرمای از رمق نیافتاده آفتاب پاییزی سخت در حال کارند، برای صرف چای دعوت می‌شویم به ساختمان کوچکی که وسط باغ قرار دارد.
در همانجا که چشم های خواب آلود سگ های بسته به زنجیر که یکی در پارکینگ پایین خانه و دیگری در قفس است بر میهمانان ناشناس می‌افتد. دندان های تیزشان را نشان داده و با خشم و غضب پارس کنان حالت حمله به خود می‌گیرند. فقط کافی است بازشان کنند تا بفهمانند دنیا دست هرکس که باشد، باغ دست آنها است. هیچ فرد ناشناسی جرات قدم گذاشتن در باغ را ندارد. به بالا می‌رسیم. عده‌ای داخل می‌روند و ما چند نفر. در ایوان از بالا مشغول تماشای مناظر باغ و عکاسی هستیم. دستی هم سینی چای را سمت مان می‌گیرد و بعد قند را می‌آورد. چای کمرنگی که پر از طعم بوته‌های کوهی چون کاکوتی است. چای را که نوشیدیم، خداحافظی کرده و در صدای آواز سهمگین سگان بسته، باغ را ترک می‌کنیم.
همراه آقای سلیمان مدادی برای عکاسی از کارگاه تبدیل و فرآوری که راه انداخته‌اند به خانه‌شان می‌رویم. در را که باز می‌کند، پنج شش نفر در حال کارند. حیاط پر از پسته تر و خشک است. پسته‌های باغ خودشان را در گونی‌های بزرگ به حیاطشان منتقل کرده و می‌افتند به جانشان. برای جدا کردن پوستشان، پسته‌ها را درون دستگاهی می‌ریزند و پسته بدون پوسته را درون آبکش‌ها جمع کرده و به دستگاه بزرگتری که آنها را می‌شوید، می‌ریزند. بعد پسته‌ها را بعد از چند بار شستن، بر روی میزی که پایینش را شعله بزرگی گرم می‌کند ریخته، کمی خشک کرده و در گوشه‌ای از حیاط برای ریختن در گونی‌های دیگر آماده می‌کنند. از آقای مدادی و خانواده‌اش خداحافظی کرده و سمت محل برگزاری نشست خبری راهی می‌شویم.

رسانه ها در شناساندن ایلخچی به عنوان قطب کاشت پسته در استان نقش برجسته ای داشته اند
محمدعلی قلیزاده، رییس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی شهرستان اسکو می گوید که تور خبری عکاسی از برداشت پسته با اهداف مختلفی چون معرفی ظرفیت‌های ایلخچی و بحث برند سازی پسته ایلخچی برگزار می‌شود؛ در سال های اخیر انتشار عکس‌ها و فیلم ها از کاشت و برداشت و فرآوری این محصول موجب شناساندن ایلخچی به عنوان شهر تولید کننده پسته درجه یک شده است؛ همچنین فعالیت های بسیاری در قالب برگزاری جشنواره پسته که از سال ۱۴۰۰ اولین دوره آن آغاز شده بود و امسال پنجمین دوره آن برگزار خواهد شد، با هدف رونق بخشیدن به بازار و فروش پسته انجام شده است.
وی تشریح می کند: امسال برای برگزاری متفاوت‌تر این جشنواره، از خبرنگاران حوزه‌های اقتصادی و اجتماعی دعوت کرده‌ایم. با برگزاری این جشنواره قبل از هرچیز سعی در برگزاری آئین شکرگزاری برداشت پسته در ایلخچی را داریم که در حقیقت تجلیل از کارگران و دستان پینه بسته زحمت کشانی است که در برداشت پسته در تلاش هستند.
قلیزاده ادامه می دهد: انتظار داریم این رویداد به اهدافی که برای معرفی ظرفیت های ایلخچی و برندسازی محصول ارزشمند پسته آن برگزار خواهد شد، برسد. پسته یکی از هزاران ظرفیت شهرستان اسکو به شمار می‌آید؛ تلاش های بسیاری جهت معرفی پسته چه به لحاظ کمی و چه از نظر کیفی که توان رقابت با سایر استان های پیشرو در این صنعت را داراست، انجام شده است. رسانه‌های استان توانسته‌اند برند پسته ایلخچی را در سراسر کشور مطرح و ایلخچی را به عنوان یکی از مدعیان واقعی این محصول معرفی کنند.

ایلخچی، قطب کاشت پسته در آذربایجان شرقی است
پیمان عیّاری، بخشدار ایلخچی نیز توضیح می دهد: اقتصاد ایلخچی چند وجهی است و تنها بر پایه کشاورزی، باغداری و دامپروری نیست. اقتصاد صنعتی، به ویژه اقتصاد خدماتی در این بخش پررنگ است. واحدهای تولیدی و صنعتی بزرگی در حاشیه مسیر جزیره اسلامی وجود دارد و کارگاه‌های تبدیلی کوچک و بزرگ در ایلخچی بسیارند و این مهم پویایی اقتصاد ایلخچی و تلاشگر بودن مردمانش را نشان می‌دهد.
وی اضافه می کند: آخرین محصولی که همه ایلخچی را بدان می‌شناختیم، پیاز سرخ آن بود، اما حالا در این شهر از پیاز خبری نیست. کشاورزان این منطقه به شکل عالی در جهت سیاست های دولت بر تغییر الگوی کشت همکاری کرده‌اند و از کشت پیاز، به کشت کلزا و دانه‌های روغنی روی آورده و باغ های پر آب بر میوه‌شان را به باغ های کم آب بر پسته تغییر داده‌ اند و هرچند به دلیل مدت زمان ۷ ساله باردهی این محصول در این مسیر متضرر شده‌اند، با این وجود با حاکمیت و دولت در راستای مقابله با کم‌آبی همراهی کرده‌اند. امروزه ایلخچی به عنوان قطب پسته آذربایجان شناخته می‌شود. منطقه ایلخچی منطقه ویژه‌ای است و به دلیل قرار گرفتن شهر و روستاهای آن در حاشیه جاده ترانزیتی اهمیت دارد و دروازه اتصال تبریز به غرب و مناطق مرزی جنوب غرب کشور به حساب می‌آید.

کاشت پسته در ایلخچی سابقه ۳۰ ساله دارد
خیام پرتوی، رئیس شورای شهر ایلخچی به عنوان یکی از قطب های کاشت پسته در آذربایجان شرقی نیز می گوید: در ایلخچی باغ هایی داریم که درختان پسته ۳۰ ساله دارند. ایلخچی، اولین شهری است که در استان آذربایجان‌شرقی مبادرت به کاشت پسته کرده است. برای بهره‌برداری کامل پسته یک دهه زمان نیاز است و در این مدت کشاورز باید بدون برداشت بهره هزینه کند و برای این کار نیازمند پشتیبانی است.
وی اضافه می کند: پسته کاران مجبورند با دامداری و مشاغل دیگری ارتزاق کنند تا بتواند هزینه‌های این ۷ سال را تا زمان بهره‌برداری تامین کنند. از قدیم اراضی اینجا به قطعات چهار هزار متری تقسیم شده‌اند. اگر باغی درختان ۱۰ ساله داشته باشد، یک خانواده می‌تواند به خوبی از آن امرار معاش کنند. اما اگر کشاورزی که به دنبال کشت کلزا، گندم یا جو در یک قطعه زمین چهار هزار متری است، به زور خرج یک خانواده را خواهد داد.
پرتوی ادامه می دهد: کشاورزان ما مشکلات فراوانی دارند و بعضی قوانین ملی اجازه نمی‌دهند مشکلی را در شهرستان به دست خودمان حل کنیم. این قوانین در سایر شهرها شاید جوابگوی مسائل باشد ولی در این منطقه جواب نمی‌دهد. خوشبختانه رئیس جمهور محترم به استانداران تفویض اختیاراتی داده‌اند که اگر این مشکلات توسط رسانه‌ها منعکس گردند، بخشی از آنها با رسیدن به گوش مسئولین حل خواهند شد.
وی تشریح می کند: در سه دهه اخیر که در این منطقه با تغییر الگوی کشت کاشت پسته آغاز شده است، باغ های ما از محصولات آب بر به محصولات کم آب بر تبدیل شده است. علیرغم گذشت بیست سال از بهره‌برداری پسته هیچ شناخت و اطلاعاتی مبنی بر وجود این محصول در این شهر وجود نداشت. در استان خودمان کسی نمی‌دانست، چه برسد به سایر شهرهای کشور که هرگز اطلاعی در این باره نداشتند.
رئیس شورای شهر ایلخچی یادآوری می کند: با جمعبندی مشکلات مردم در دور ششم شورا به این نتیجه رسیدیم که در بحث پسته مشکلاتی داریم. فن‌آوری نیاز داریم. نیازمند برندسازی و جلوگیری از خام فروشی این محصول هستیم. اولین جشنواره پسته را در سال ۱۴۰۰ با تلاش بسیاری برگزار کردیم.
وی اضافه می کند: یکی از تجار مطرح که از طریق اتاق بازرگانی برای بازدید از ایلخچی آمده بودند اذعان کردند: من از کرمان به اوراسیا و روسیه پسته خریداری کرده و صادر می‌کنم، از وجود پسته در این شهرستان هیچ خبری نداشتم! نمی‌دانستم در نزدیکی تبریز پسته داریم آنهم با این کیفیت عالی! من پسته با این کیفیت را در هیچ جا نه کرمان و نه رفسنجان ندیده‌ام؛ چنین مزیت‌های کیفی داریم که می‌توانیم در برندسازی از آنها استفاده کنیم. حتا ایشان در جشنواره به کشاورزان تولید کننده قول دادند که هر قیمتی که شما برای پسته تعیین کنید، بنده از شما ۱۰هزار تومان بالاتر خواهم خرید.
پرتوی توضیح می دهد: باید مشکلات مردم در این حوزه حل شود. در بخش کود نواقصی داریم. در بحث انشعابات آب و برق و احداث مشکلات و نواقصی داریم. دادن مجوز برای حصارکشی و احداث خانه کارگری در آن برای باغهایی با درختان ۱۰ ساله جوابگوی مردم نیست. حفظ باغ چه محصول داشته باشد یا نه، مهم است و باید چاره‌ای برای باغهایی با درختان کم سن و سال‌تر هم اندیشیده شود. آقای پرتوی در ادامه از مردی نام می‌برد که اولین بار ۳۵ سال پیش پسته را در ایلخچی کاشته است. زنده‌یاد نورمحمد کمالی که به تازگی فوت کرده‌اند و همه پسته کاران ایلخچی مدیون حرکت ایشان هستند.

فعالیت ۱۰ واحد فرآوری پسته در بخش ایلخچی
ابوالفضل فرشبافیان، مدیر جهاد کشاورزی شهرستان اسکو نیز می گوید: شهرستان اسکو به دلیل قرار گرفتن در حاشیه دریاچه ارومیه به برنامه اصلاح الگوی کشت پیوسته است. در شهرستان اسکو تنها اصلاح و جایگزینی محصولات باغات را داریم و احداث باغ جدید نداریم.
بر طبق رسالتی که در سازمان جهاد کشاورزی داریم، بنا به تکالیفی که از بالا و ستاد احیای دریاچه ارومیه دریافت می‌کنیم، در حاشیه دریاچه ارومیه تنها مجوز اصلاح و جایگزینی دارند و مجوزی بر احداث باغات جدید داده نمی‌شود. در این روند، باغ های قدیمی حذف شده و یا باغ هایی که بازدهی ندارند اصلاح و جایگزینی انجام می‌دهیم.
وی اضافه می کند: به دلیل صادرات به خارج و شهرهای اطراف بهترین گزینه که از قدیم در این منطقه مرسوم شده و صرفه اقتصادی بهتری دارد پسته است. سطح زیر کشت باغات پسته ایلخچی بنا به آمار ثبت شده در سامانه توسط کارشناسان پهنه یک هزار و ۲۰۰ هکتار است که ۹۵۰ هکتار آن بارده و ۲۵۰ هکتار آن غیر بارده بوده که دارای رتبه اول در استان است.
عمده ترین ارقام تجاری کشت شده در این منطقه ۹۸ درصد احمد آقایی و اکبری است. ۹ تن و ۸۰۰ کیلوگرم محصول پسته تر و بیش از ۳ تن و ۲۰۰ کیلوگرم محصول پسته خشک در هر هکتار در این منطقه برداشت می‌شود و در بخش کشاورزی موجب اشتغالزایی ۱۸۵۰ نفر به صورت مستقیم شده است.
وی ادامه می دهد: ۱۰ واحد صنایع تبدیلی پسته در این شهرستان فعال است که ۲ واحد آن با نزدیک به یک هزار و ۵۶۰ تن ظرفیت فعال بوده و بقیه به صورت محدود و فصلی است. از سایر شهرهای استان، مرند و آذرشهر یا از آذربایجان‌غربی برای فرآوری محصولات شان به واحدهای تبدیلی ایلخچی مراجعه می‌کنند که موجب اشتغالزایی چشمگیری شده و بعضا موجب به وجود آمدن مشاغل کوچک خانگی نیز می‌شود.
فرشبافیان تشریح می کند: یکی از اهداف جهاد کشاورزی ترویج و آموزش است که بر اساس تلاش هایی که توسط مسئولین و جهاد کشاورزی در طول سالیان سال صورت پذیرفته باعث کسب مقام اول از نظر میزان سطح زیر کشت در استان شده است.
علاوه بر پسته زعفران و گیاهان دارویی از سایر محصولات این منطقه بحساب می‌آید. از اقدامات سازمان جهاد در جهت بهره‌وری بیشتر و جلوگیری از آفات و بیماریهای درختان باغهای پسته، حضور کارشناسان سازمان و راهنمایی کشاورزان و باغداران به صورت چهره به چهره است. که امروز برای پسیل پسته باید از این دارو وسم جهت سمپاشی استفاده کنید. ما در بخش ایلخچی چنان توانمندی داریم که علاوه بر رقابت در بازار داخلی به رقابت در بازار خارجی نیز باید بیاندیشیم. از سه کیلو پسته تر، یک کیلو پسته خشک برداشت می‌شود.
انتهای پیام/