بدون تغییر سیاست‌ های آب و کشاورزی، احیای دریاچه ارومیه ممکن نیست

به گزارش نصر، «محمدحسین حسن‌ زاده»، اولویت‌های اداره کل محیط زیست آذربایجان شرقی را در دو بخش محیط انسانی و محیط طبیعی تعریف کرد و گفت: ساختار این اداره یکی از مظلوم‌ترین دستگاه‌های دولتی است که بیشتر نقش نظارتی دارد و بودجه اجرایی و منابع مالی کافی ندارد و به همین دلیل نمی‌تواند کارهای عمرانی انجام دهد. حقوق پایین و محدودیت منابع انسانی از چالش‌های مهم این حوزه است.

کمبود شدید محیط‌بانان در استان
وی کمبود نیروهای محیط‌بان را تشریح کرد: استان آذربایجان شرقی در مجموع ۳۰۰ هزار هکتار مناطق حفاظت‌شده دارد، اما تعداد محیط‌بانان برای مدیریت این وسعت کافی نیست. به‌عنوان مثال، تنها منطقه حفاظت‌شده سهند با مساحت ۱۸۰ هزار هکتار به حداقل ۱۸۰ محیط‌بان نیاز دارد، در حالی‌که تعداد کل محیط‌بانان استان فقط ۱۰۸ نفر است.

فناوری برای جبران کمبود نیرو؛ از دوربین تا پهپاد
وی ادامه داد: این کمبود نیروی انسانی، حفاظت از زیستگاه‌ها را با چالش جدی مواجه کرده، به همین دلیل استفاده از فناوری‌های نوین در دستور کار قرار گرفته است. تاکنون نصب ۷۰ دوربین حفاظتی آغاز شده و به‌زودی از پهپادهای مجاز برای پایش و کنترل مناطق استفاده خواهیم کرد.»


طرح‌های احیای گونه‌های در حال انقراض؛ مارال و اردک سفید
مدیرکل محیط‌زیست استان همچنین درباره اقدامات صورت‌گرفته برای حفاظت از گونه‌های در حال انقراض گفت:در میان ۳۰۰ گونه گیاهی و ۴۰ گونه جانوری ثبت‌شده، گونه‌هایی مانند اردک سفید در تالاب گوری‌گول و مارال در طرح‌های احیا و رهاسازی قرار دارند. این طرح‌ها از چندین سال پیش آغاز شده و اکنون بسترهای لازم برای بازگشت این گونه‌ها فراهم می‌شود.
وی با تأکید بر لزوم همکاری همه‌جانبه در این زمینه خاطرنشان کرد: این چنین اقداماتی در جهت حفاظت از حیات‌وحش یک موضوع صرفاً زیست‌محیطی نیست بلکه جنبه اجتماعی دارد و نیازمند هماهنگی میان دستگاه‌های دولتی، جوامع محلی و حتی محدوده‌های مرزی است. خوشبختانه سازمان‌های مردم‌نهاد نیز در این فرآیند همکاری دارند و تا پایان امسال و نهایتاً اردیبهشت سال آینده این برنامه‌ها نهایی خواهد شد.

چالش محیط‌بانان؛ لزوم اصلاح قانون استفاده از سلاح 
وی با اشاره به شهید محیط بان اخیر، تشریح کرد: استفاده از سلاح توسط محیط‌بانان تنها در شرایط بازدارنده مجاز است که نشان می‌دهد قانون موجود نیازمند اصلاح است.
علاوه بر نحوه استفاده از سلاح، آموزش‌های حقوقی محیط‌بانان نیز باید تقویت شود. دریافتی محیط‌بانان به طور متوسط ماهی ۱۵ میلیون تومان است! علاقه و انگیزه شخصی مهم‌ترین عامل ماندگاری آنهاست.
با وجود تجهیزات کم و مشکلات فراوان، درگیری‌ها با شکارچیان حرفه‌ای چالش بزرگی است ولی خوشبختانه طی ۲۰ سال گذشته هیچ محیط‌بانی در این درگیری‌ها در استان شهید نشده است. البته لازم به ذکر است که کیفیت حفاظتی مناطق چهارگانه محیط زیست در سال گذشته ارتقا یافته.

بحران دریاچه ارومیه؛ ضرورت تغییر سیاست‌های آب و کشاورزی
مدیرکل حفاظت از محیط زیست استان درباره بحران دریاچه ارومیه گفت: دریاچه ارومیه که زیست‌بوم زنده استان است، با بحران وحشتناک خشکی و کاهش منابع آبی مواجه است.
در حوزه دریاچه، بارش سالانه حدود ۱۰ تا ۱۵ متر مکعب و منابع آبی تفکیک‌پذیر نزدیک ۵ میلیارد متر مکعب با تغییرات اقلیمی، منابع آبی مشخص ماست. نکته اینجاست که بیش از ۹۰ درصد منابع آب به کشاورزی اختصاص یافته است و همین موضوع، موجبات خشکسالی است. این درحالیست در دهه هفتاد وسعت اراضی کشاورزی کمتر از ۳۰۰ هزار هکتار بود، اکنون به ۷۰۰ هزار هکتار رسیده است. بخش عمده این اراضی که قبلاً مرتعی بودند، اکنون به زمین‌های زراعی، دیمی و باغ تبدیل شده‌اند. تولید محصولات باغی از ۷۰۰ هزار تن به حدود ۲ هزار تن رسیده است!
وی تأکید کرد:با این تخصیص نامتناسب منابع محدود آبی، نمی‌توان انتظار احیای دریاچه را داشت.
مدیرکل افزود: کل ارزش تولید محصولات کشاورزی استان آذربایجان شرقی حدود یک میلیارد دلار در سال است که نشان می‌دهد کشاورزان هم از بیشتر شدن اراضی و مصرف بی‌رویه آب در حوزه کشاورزی، سود اقتصادی قابل توجهی نمی‌برند. اخیرا فاجعه از بین رفتن هندوانه‌های هشترود کاشت هندوانه به طور گسترده اتفاق افتاده بود که علتش هزینه بالای حمل‌ونقل بود.
وی در زمینه احیای دریاچه ارومیه، تصریح کرد: مخالف انتقال آب با خط آب از دریای سیاه یا خلیج فارس به این منطقه‌ام زیرا اینکه ما حداقل باید ۳ میلیارد متر مکعب با هزینه بالای ۳۰-۴۰ میلیارد دلار برای این خطوط آب هر ساله هزینه کنیم، منطقی نیست! یک اقدام اساسی برای این کار لازم است که با لوله‌کشی آب، هیچ تغییری اتفاق نمی‌افتد. لازم است نگرش و قوانین تغییر کند، کشاورزی غیر اقتصادی کاهش یابد و اراضی حداقل پنج سال استراحت داده شوند تا منابع آب زیرزمینی تجدید شوند. سیاست‌های عقلانی و علمی باید جایگزین تصمیمات غیرکارشناسی شود تا طبیعت با ما همراهی کند و روند تخریب متوقف شود. 
وی اذعان داشت: باید اراضی کشاورزی در حوضه دریاچه ارومیه کم شود. زمان تصمیم‌های سخت رسیده و تغییر سیاست نیاز است. امید به احیای ارومیه در این شرایط سخت، تنها با مهندسی معکوس ممکن است.
حسن زاده هشدار داد: نتیجه خشک شدن دریاچه ارومیه در آغاز کاهش تولید و افزایش دما، بازده باغات با کیفیت پایین و فرونشست دشت‌های مرند و شبستر به طور قطعی خواهد بود. تمام بخش‌ها همواره درگیر خواهند بود.  امیدوارم با عقلانیت از تصمیمات غلط پیشگیری بشود.

سدسازی یا آبخیزداری؟ نگاه انتقادی به مدیریت منابع آب
مدیرکل محیط زیست آذربایجان شرقی در ادامه گفت‌وگو به سیاست‌های سدسازی کشور اشاره کرد و گفت: من نگاه مثبت به سدسازی ندارم و نگاه نقد به مدیریت منابع آبی دارم که باید به اقتضای زمانی و مکانی عمل کند. در منطقه ما طرح‌های آبخیزداری بیشتر جواب می‌داد تا سدهای بزرگ. آب‌های زیرزمینی سدهای طبیعی‌اند که اگر منابع آبی خود را زیر سطحی مدیریت می‌کردیم بهتر بود. در منطقه ما استعداد این حجم از سدسازی نبود، حتی اگر برای بهره‌گیری از برق و … احداث شدند. ما امروز دشت‌هایمان را با خشک کردن ناخواسته پوشش گیاهیمان، در پی هدایت آب‌های بارش‌ها به مسیر رودخانه، از نفوذ آب محروم کردیم. دستکاری‌های ناخواسته ما این فاجعه‌ها را به بار آورده است.

محیط زیست انسانی؛ بی‌برنامگی در مدیریت پسماند
وی در ادامه درباره وضعیت سکونتگاه‌های انسانی و مدیریت پسماند گفت: در روستاها هیچ برنامه‌ای برای محیط زیست نداریم. تا کنون اتفاقی نیفتاده که ساده‌ترینش، مدیریت پسماندهای روستایی است. این مسائل تقریباً بی‌برنامه است. در شهرها نیز لندفیل استاندارد وجود ندارد اما در چند سال آینده تلاش می‌شود زیرساخت‌ها بهبود یابد. هیچ شهری از استان لندفیل مطمئن ندارد و همه مشکل دارند. امید است در سه چهار سال آینده گامی در جهت ارتقای کیفیت پیش برویم. 

صنایع آلاینده؛ تعادل دشوار بین توسعه و حفاظت
حسن‌زاده درباره واحدهای صنعتی استان گفت: واحدهای دولتی و شبه‌دولتی با سرمایه‌گذاری‌های کلان مثل پتروشیمی، زیرساخت محیط زیستی خوبی دارند ولی واحدهایی چون نیروگاه حرارتی تبریز، تکنولوژی و مصرف آبشان مخالف محیط زیست است که نیاز به رسیدگی دارد. از بابت بخش خصوصی، اوضاعمان به نسبت خوب و قابل هدایت است.

برنامه‌های آینده برای کنترل آلایندگی صنعتی
وی در پاسخ به پرسشی درباره برنامه‌های محیط زیست برای صنایع آلاینده گفت: اداره کل محیط زیست به شناسایی دقیق و رصد مستمر واحدهای صنعتی و تولیدی در شهرستان‌ها می‌پردازد و این اصلی‌ترین برنامه ماست. پروژه‌های بدون ارزیابی زیست‌محیطی از جمله بزرگراه‌ها و پل‌های حیات‌بخش، با طرح‌های ضابطه‌مند تعیین تکلیف شده‌اند. روند صدور مجوزها با دقت بیشتری انجام می‌شود تا آسیب‌های محیط زیستی کاهش یابد.
معادنی چون مس سونگون با حساسیت بیشتری پیگیری خواهد شد. مدیریت واحدهای آلاینده نیازمند تعادل بسیار بالاست و هر گونه غفلت به معنای آسیب جدی است.
انتظار می‌رود واحدهای صنعتی هزینه‌های زیست‌محیطی خود را پرداخت کنند و نصب فیلترها و تصفیه‌خانه‌ها الزامی شود. با این حال، محدودیت منابع انسانی و مالی و فقدان اختیارات کافی، اجرای مؤثر سیاست‌ها را دشوار ساخته است.

فضای سبز تبریز؛ وابستگی به آب تانکری
مدیرکل محیط زیست با اشاره به تجربه خود در حوزه سیما و منظر شهری افزود: فضای سبز تبریز به دلیل مدیریت نادرست و وابستگی به منابع آبی غیرپایدار، شرایط مطلوبی ندارد. تأمین آب فضای سبز بیشتر از طریق تانکر انجام می‌شود و تا زمانی که این وضعیت ادامه داشته باشد، مشکلاتی مانند خزان زودرس و شوک گرمایی باقی خواهد ماند.

معادن بزرگ و دغدغه‌های محیط زیستی؛ مس سونگون و کاوه سودا در کانون توجه
وی در ادامه به وضعیت معادن استان پرداخت و گفت: معادن بزرگی مانند مس سونگون و معادن کاوه سودا در مسیر خوبی قرار گرفته اند. در روزهای آتی رضایت زیست‌محیطی خوبی در پی برنامه‌های کلان کشوری که برایش ریختیم، شاهد خواهیم بود. در مورد کاوه سودا، ۲۳ بهمن ۱۴۰۳ در سطح کشوری جلسه‌ها داشتیم.  ماده اولیه در آنجا نمک و آهک است ولی خروجی پساب آن با EC بالاست.
محل استقرار این باید کنار دریاچه ارومیه می‌بود که نیست. اشتباه بعدی این که پساب این‌ها در صد هکتار واگن خشک می‌شود که با سناریوی بدی حفاظت می‌شود. تخریب اراضی پایین‌دست با آسیب به این واگن‌ها متاسفانه یکی از دغدغه های ماست.
وی ادامه داد:  برنامه ما این است که پیش‌تصفیه این معدن باید داخل کارخانه در حد استانداردهای دریاچه ارومیه از طریق خط لوله ۲۸ کیلومتری به شرط رعایت شرایط، به دریاچه منتقل بشود و واگن‌ها تدریجاً حذف شوند. همه جوانب در بررسی‌ها و تحقیقات رعایت می‌شود و قرار است خسارات اشخاص حقیقی و حقوقی هم پرداخت شود. این موارد در کاوه سودا تاکنون خوب پیش رفته است. در اجرای این برنامه نزدیک پنج کیلومتر به خاطر تعارضات اجتماعی عقب افتادیم ولی امروز حدود یک کیلومتر مانده که به زودی تمام می‌شود. 
وی تاکید کرد: اینکه شوری آب‌های زیرزمینی بناب و بحران آب را به کاوه سودا ربط می دهند، غلط است. شوری آب به خاطر برداشت زیاد آب منطقه بناب است و کم آبی، یک مشکل منطقه ای است که همه را نمی‌شود به کاوه سودا ربط داد. این ها با مطالعات دانشگاه تبریز قابل ارائه است. به نظرم صنایع پرآب در بناب در مسیر کم‌آبی مؤثر است.
توسعه کشاورزی در این شهر از توان آبی منطقه خارج است و موارد مختلف دیگر چون صنعتی‌شدن خارج از ظرفیت شهرستان هم در چالش ها موثر است.

تالاب‌های آذربایجان شرقی؛ زنده اما در مرز بحران
حسن‌زاده به وضعیت تالاب‌های استان اشاره کرد و گفت: استان حدود ۳۰ تالاب دارد که دو تالاب آن در کنوانسیون جهانی ثبت شده است؛ گوری‌گول و قره‌قشلاق. با وجود تأثیر خشکسالی، وضعیت تالاب‌ها با تأخیر زمانی هنوز نسبتاً پایدار است.

رسانه‌ها، بازوی تحلیل‌گر محیط زیست
مدیرکل جدید محیط زیست آذربایجان شرقی در پایان با تأکید بر نقش رسانه‌ها گفت: رسانه‌ها منبع ایده و پیگیری اطلاعات هستند و وقتی رویکردشان مبتنی بر تحلیل است، بسیار کارکرد موثرتری دارند.
نصر نیوز یکی از معدود رسانه‌هایی است که مسائل محیط زیست را به صورت پررنگ دنبال می‌کند و این موضوع برای مجموعه محیط زیست بسیار ارزشمند است.
انتهای پیام/