"مشکول" منبر ۹۰۰ ساله مسلمانان در استان اردبیل

به گزارش نصر، بنا بر نقل تاریخ، پیامبر اسلام (ص) بعد از هجرت از مکه به مدینه با تکیه بر درخت خرمایی به ایراد خطبه می‌پرداخته تا اینکه یکی از صحابه، ساخت منبری را پیشنهاد کرده تا حضرت بر آن بنشیند و مردم او را راحت ببینند و به راحتی به ایراد سخن پردازد.
گویا پیش از ساخت منبر، سکویی از گِل ساخته بودند و پیامبر خدا (ص) بر روی آن می‌نشست، اما استفاده از منبر پوبی در سال هفتم هجری قمری مرسوم شده است.
کهن‌ترین منبرهای باقی‌مانده در ایران را نیز مربوط به دوران سلجوقیان ذکر کرده‌اند و در این میان، منبر مسجد ابیانه مربوط به سال ۴۶۶ قمری و منبر روستای مشکول از توابع استان اردبیل مربوط به سال ۵۴۱ قمری از قدیمی‌ترین منابر موجود است.
برابر اعلام اداره میراث فرهنگی، گردشگی و صنایع دستی کوثر ، منبر چوبی مشکول موجود در این شهرستان یک بار در سال ۶۲ در بازسازی مسجد محل نگهداری آن و بار دیگر در سال ۶۸ مرمت و کلاف‌بندی شده است و همچنان به مرمت و رسیدگی نیاز دارد.
 

اصحاب فن می‌گویند باید منبر به اردبیل منتقل و تحت نظر متخصصان امر مرمت یا تعمیر شود اما اهالی روستای مشکول به منبر تاریخی مسجد خود به دید هویت و نماد اصالت می‌نگرند و راضی به نقل مکان آن نیستند و نگران هستند که منبر بعد از مرمت به محل اصلی خود انتقال داده نشود و مثلا سر از موزه در آورد.
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان کوثر می‌گوید: وجود کتیبه خط کوفی حاوی آیاتی از سوره‌های توحید و آیت‌الکرسی در بدنه منبر مشکول، به قدمت و ارزش تاریخی و فرهنگی آن افزوده است در آن کتیبه طول منبر را ۱۸۴، عرض آن را ۱۲۰ و ارتفاع منبر را ۲۲۶ سانتی متر نوشته‌اند و منبر، درب و چند پله داشته که از بین رفته است.
سیده فاطمه مجیدی ادامه داد: در کتیبه منبر به تعلق داشتن منبر به قرون میانی اسلامی (۵۴۱ هجری قمری) و ساخت به دست "خلیل بن ابراهیم حنان" اشاره شده است و اهالی می‌گویند: نام دیگر منبر مشکول "حاج عبدالله" بوده است.
به گفته او، اهالی مشکول در ادوار گذشته به نیت جابجا نشدن یا پیشگیری از سرقت منبر، پایه‌های آن را در خاک کف مسجد محکم کرده بودند و به مرور زمان، قسمت‌هایی از پایه منبر پوسیده و از بین رفته است.
 

در ساخت منبر مشکول، تکنیک منحصر به فردی به کار رفته و از هیچگونه بست فلزی و چوبی استفاده نشده است، تمام قطعات منبر به روش فاق و زبانه‌ای در داخل هم قرار گرفته‌اند و خلل و فرجی در بین قطعات دیده نمی‌شود و بست های فلزی که در برخی قسمت‌های منبر دیده می‌شود مربوط به دوره‌های بعد به ویژه دوره پهلوی است.
روح‌الله محمدی، رئیس گروه باستان‌شناسی اداره کل میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اردبیل در مورد جنس و تزئینات این منبر می‌گوید: این منبر با چوب آزاد ساخته شده و دارای تزیینات منبت کاری و مشبک بوده و تزئینات منبر گیاهی، هندسی و ترکیبی از آن دو است.
وی افزود: منبر دارای در ورودی و احتمالا ۴ پله بوده که در و پله‌های آن از بین رفته یا مورد سرقت واقع شده است و بخش‌هایی از کتیبه منبر نیز ساییده شده و ناخواناست.
او ادامه داد: منبر دارای ۱۳ کتیبه به خط کوفی شجری شامل آیاتی از کلام اله مجید (سوره توحید و آیه الکرسی) و نام سازنده منبر و نویسنده کتیبه همراه با شخص اهدا کننده و سال ساخت منبر است.
محمدی می‌گوید: منبر در وضعیت فعلی ۱۸۴ سانتی‌متر طول ۱۱۰ سانتی‌متر عرض و ۲۲۶ سانتی‌متر ارتفاع دارد و بخش‌هایی از تزئینات منبت کاری و مشبک منبر از بدنه اصلی جدا و مفقود شده است.
مصطفی ملکی گلندوز مدرس دانشگاه و پژوهشگر اهل شهرستان خلخال در کتاب خود با عنوان "منبر تاریخی مشکول" الگوهای متشکل از عناصر هندسی و گیاهی، کنده‌کاری ،گره‌چینی دقیق، انتخاب چوب مناسب و طرح‌های اسلیمی را از ویژگی‌های هنری منبر ذکر کرده است.
او منبر مشکول را از شاهکارهای هنر اسلامی معرفی و بیان کرده که از دیرباز، عالی‌ترین مفاهیم دینی و اسلامی در مساجد عرضه شده و محراب، منبر و رحل قرآن جلوه‌هایی از معماری و هنر اسلامی است.
یکی از مشکلات موجود در مسیر مرمت این اثر مهم تاریخی، مخالفت اهالی روستای مشکول با خروج اثر از روستاست و اداره کل میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان مرمت اثر را منوط به موافقت اهالی کرده و این اطمینان را به اهالی روستا داده است که پس از مرمت، اثر به محل اصلی خود بازگردانده خواهد شد.
توحید سیف از کارشناسان حوزه روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اردبیل معتقد است که منبر مشکول به مرمت اساسی نیاز دارد و این کار باید توسط استادان برجسته این حوزه و با انجام فرآیندهای علمی در آزمایشگاه‌های مجهز باستان‌شناسی صورت گیرد.
این اثر تاریخی با قدمت بیش از ۹ قرن، اسرار تاریخی بسیاری را در دل خود جای داده و از پس اعصار به نگاه دلسوزانه اهالی و دست‌های ظریف و هنرمندانه اصحاب فن و متخصصان منابر تاریخی چشم دوخته است تا در گذار روزگاران باقی بماند و همچنان فریاد اسلام مبین را بیانگر باشد.
شهرستان کوثر در ۸۵ کیلومتری جنوب اردبیل قرار دارد.

عیسی پاشاپور
انتهای پیام/