از «پوچی» تا «تعهد»؛ بازخوانی یک فاجعه انسانی به زبان یونسکو

به گزارش نصر، «اوژن یونسکو»، یکی از تأثیرگذارترین نمایشنامه‌نویسان قرن بیستم، در سال ۱۹۱۲ به دنیا آمد؛ درست دو سال پیش از آغاز جنگ جهانی اول. شاید تقارن تولد او با آن فاجعه انسانی، نشانه‌ای پنهان بود برای سرنوشتی که قرار است در پیوندی ناگزیر با «انسانِ درمانده در جهان مدرن» شکل بگیرد.
«سیروس مصطفی» نویسنده، کارگردان و بازیگر تئاتر و سینما، در حاشیه نمایشنامه‌خوانی «کرگدن» که هفته آغازین مرداد در کافه کتاب «شمع سوزان» به مدیریت جلال شمع سوزان برگزار شد، از لایه‌های پنهان اندیشه یونسکو گفت. 
وی از آنچه یونسکو را جذاب می‌کند، گفت: عامل جذابیت یونسکو،نه صرفاً ساختار آثارش، بلکه مسیری است که این نویسنده طی کرده است. او خودش گفته بود نمایش را دوست نداشته، اما اینکه چطور به نوشتن رسیده، مسئله‌ای است که ما را به شناخت دقیق‌تر زندگی‌نامه‌اش سوق می‌دهد.


فاجعه‌ای به نام زبان
مصطفی اذعان داشت: نخستین نمایشنامه‌اش، «آوازه‌خوان طاس»، را در سال ۱۹۵۰ نوشت. اثری که در ابتدا با واکنش‌های منفی مواجه شد، اما خیلی زود به مانیفست تئاتر ابزورد بدل گشت. 
وی با تأکید بر اهمیت این اثر گفت: یونسکو در این نمایشنامه بیهودگی و پوچی زبان را نشان می‌دهد. او به مخاطب می‌گوید که چگونه زبان، به جای انتقال معنا، به دام تکرار، ابتذال و زوال افتاده است. زبان، که قرار بود پل ارتباطی انسان‌ها باشد، خودش تبدیل به مانع شده و همین زبان است که اصالت انسان را می‌ساید. 
«یونسکو در واقع فاجعه‌ای به نام «زبان» را به رخ می‌کشد؛ همان چیزی که در زندگی روزمره، از دیالوگ‌های بی‌مفهوم تا رفتارهای هم‌سان، انسان را از درون تهی می‌کند.» 

کرگدن؛ واکنش به یک فاجعه جهانی
مصطفی در ادامه از نمایشنامه کرگدن گفت: در سال ۱۹۵۹، یونسکو دهمین نمایشنامه‌اش را با عنوان «کرگدن» نوشت. اثری که به گفته بسیاری، واکنش متعهدانه او به فجایع جنگ جهانی دوم و ظهور نازیسم و فاشیسم بود. در این اثر، آدم‌ها یکی‌یکی تبدیل به کرگدن می‌شوند؛ نمادی از انفعال، خشونت و همرنگ جماعت شدن.
وی تشریح کرد: در «کرگدن»، یونسکو به واسطه زبان،  زهری دو زبانه را به جان مخاطب می‌نشاند. او ایدئولوژی‌ها را منقضی‌شدنی می‌داند و بر این باور است که باید انسان را به‌مثابه انسان دید، نه پیرو یک ایدئولوژی.
این کارگردان تئاتر یادآور شد: یونسکو، هنگام نوشتن کرگدن، ۴۷ ساله بود. انسانی پخته که از پوچی به تعهد رسیده بود. او در آثارش، «سفر قهرمان» را تصویر می‌کند که حاضر نیست هم‌رنگ جماعت شود. مقاومت او، تا بی‌نهایت ادامه دارد؛ حتی اگر تنها بماند.

تهران ۱۳۵۳؛ طنز تلخ یونسکو
«روایتی وجود دارد که در سال ۱۳۵۳، اوژن یونسکو به تهران آمده و به دیدن نمایشی از آثار خود دعوت می‌شود. پس از اجرا، گفته بود: «پس کرگدن کی اجرا می‌شود؟» جمله‌ای که لایه‌ای از طنز تلخ در خود دارد و نشان می‌دهد حتی در ایران آن سال‌ها نیز آثار یونسکو درست درک نشده‌اند.»

سه زاویه‌ در هم تنیده
سیروس مصطفی در پایان گفت‌وگو تأکید کرد: برای درک آثار یونسکو، باید سه زاویه شرایط اجتماعی و سیاسی دوران نگارش اثر، واکنش شخصی نویسنده به آن وقایع و پیوستگی معنایی بین آثار مختلف، حتی اگر ظاهراً از هم جدا باشند را مد نظر گرفت. هر نمایشنامه، واکنشی هنرمندانه به اتفاقات زمانه‌اش است؛ اگرچه ممکن است متفاوت باشند، اما درونمایه‌های مشترکشان مثل تارهایی به هم تنیده‌اند. انسانِ کلی در آثار یونسکو، همواره واقعی‌تر از آدمیزادی است که اسیر زمانه خویش شده است. 

گفتنی است، اجرای «کرگدن‌خوانی» برای اولین بار در فضای صمیمانه بلک باکس کافه کتاب شمع سوزان تبریز، برگزار شد. این اقدام فرهنگی هنری هرچند در ابعادی جمع‌وجور برگزار شد، اما حرکتی است ارزشمند در جهت بازخوانی متون ارزشمند نمایشی. تبریز به‌عنوان شهری با پیشینه‌ای جدی در تئاتر اندیشه‌محور، به چنین تجربه‌هایی نیاز دارد؛ تجربه‌هایی که به جای سرگرم‌سازی، به تأمل و تفسیر دعوت می‌کنند.

 

کرگدن‌خوانی در کافه شمع‌سوزان؛ آغازی برای تئاتر اندیشه در دل یک کافه‌فرهنگی
این گزارش می افزاید، «کافه شمع‌سوزان» در ماه‌های اخیر به پاتوقی پویا برای نشست‌های فرهنگی، جلسات شعر، رونمایی کتاب، کارگاه‌های هنری و حالا اجرای متون نمایشی بدل شده است.
برگزاری «کرگدن‌خوانی» در این فضا، نشان‌دهنده ظرفیت بالای کافه‌های فرهنگی در تبریز برای میزبانی از رویدادهای هنری عمیق و تأثیرگذار است. حرکتی که می‌تواند به سنتی تازه در تئاتر اندیشه‌محور بدل شود؛ درست در دل زندگی روزمره.
 نقد و اجرای نمایشنامه‌خوانی «کرگدن» نوشته اوژن یونسکو در بلک باکس کافه‌کتاب «شمع‌سوزان»، نه‌تنها رویدادی نمایشی، که گامی تازه در مسیر پیوند میان تئاتر، اندیشه و فضای فرهنگی در کافه ها محسوب می شود. این رویداد با همراهی گروه حرفه‌ای صداپیشگان متشکل از هنرجویان «محمدصادق پاسبان‌طوس»، استاد گویندگی‌‌ و فن بیان، در روزهای ۲ و ۳ مرداد با استقبال گرم مخاطبان مواجه شد.
انتهای پیام/