روزهای جوانی در گذر/ چه چیزی مانع تشکیل به موقع خانواده می‌شود؟

به گزارش نصر، در سال‌های اخیر، تأخیر در ازدواج به یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های اجتماعی و جمعیتی کشور تبدیل شده است، پدیده‌ای چندوجهی که تنها با ارجاع به عوامل اقتصادی قابل تحلیل نیست. گرچه ناپایداری بازار کار، تورم، افزایش هزینه‌های زندگی و نبود چشم‌انداز روشن برای آینده، مهریه‌های سنگین و هزینه بالای تهیه جهیزیه و...  از مهم‌ترین موانع اقتصادی ازدواج جوانان به شمار می‌روند، اما در لایه‌های پنهان‌تر، نوعی بی‌اعتمادی به نهاد خانواده، تغییر ارزش‌های نسلی، ترس از مسئولیت‌پذیری و گسترش سبک زندگی فردگرایانه نیز به چشم می‌خورد. 
ترکیب این عوامل، تصویری نگران‌کننده از شکاف میان نسل جوان و مسئولیت‌های اجتماعی ارائه می‌دهد، شکافی که اگر به درستی آسیب‌شناسی نشود، می‌تواند پیامدهایی عمیق و بلندمدت برای ساختار اجتماعی، جمعیتی و حتی فرهنگی کشور در پی داشته باشد.

طبقات مرفه جامعه، تزریق‌کننده الگوهای غیرواقعی به جامعه
یک جامعه شناس با اشاره به چندبعدی بودن مسائل فرهنگی و اجتماعی از جمله مسئله ازدواج، تأکید کرد: نمی‌توان نسخه‌ای واحد برای تمام اقشار جامعه در این زمینه پیچید. 
محمدباقر علیزاده اظهارکرد: یکی از مهم‌ترین عوامل در تأخیر ازدواج، مسائل اقتصادی است. این موضوع به‌ویژه در میان اقشار با درآمد پایین جامعه که ازدواج برای آن‌ها ابزاری برای تأمین نیازهای فیزیولوژیک محسوب می‌شود، بیشتر به چشم می‌خورد. نبود امنیت اقتصادی و ثبات شغلی، از عوامل تأثیرگذار در به تعویق افتادن ازدواج در این قشر به شمار می‌رود؛ هرچند این مسئله در میان اقشار با درآمد بالاتر کم‌رنگ‌تر است.
وی با بیان اینکه وام ازدواج تنها زمانی می‌تواند مؤثر واقع شود که فرد از شغلی پایدار و قابل اتکا برخوردار باشد، اظهار کرد: وجود مشاغل شرکتی نیز می‌تواند مانعی برای تحقق این امر باشد، چرا که امنیت شغلی افراد را تهدید می‌کند.
وی ادامه داد: بالا رفتن هزینه‌های زندگی و بی‌ثباتی شغلی، منبع تأثیرگذاری متغیر اقتصادی بر ازدواج را تقویت می‌کند.
علیزاده در ادامه با انتقاد از نقش طبقات مرفه جامعه گفت: قشری از جامعه که از جایگاه اقتصادی و خانوادگی بالا برخوردار است، با تزریق الگوها و توقعات سطح بالا، عملاً تأخیر در ازدواج را برای اقشار پایین‌تر رقم می‌زند. این شکاف طبقاتی در سبک زندگی و مصرف‌گرایی، خود را به‌صورت شکاف در ارزش‌ها و استانداردهای روابط زوجین نشان می‌دهد.
وی افزود: طبقات بالا به واسطه رفاه زیاد، تن به ازدواج نمی‌دهند و خانواده را مانعی برای آزادی خود می‌دانند و از مسئولیت‌پذیری گریزان‌اند. در مقابل، طبقات پایین به‌دلیل فقر، از قبول مسئولیت فرار می‌کنند. برنامه‌های دولت نیز صرفاً حکم آمپول‌های تقویتی و مسکن موقت دارند و نمی‌توانند درمانی اساسی برای مشکلات باشند هزینه‌های بالای تشکیل خانواده، به‌ویژه مسکن، حتی از عهده خانواده‌ها نیز خارج شده است.
این جامعه شناس با توصیف شرایط فعلی جامعه تصریح کرد: عواقب زندگی مدرن، دامن جوانان سنتی و طبقات پایین جامعه را گرفته است. باید توجه داشت که نهاد خانواده، تنها نهادی است که باید کارکردهای خود را شخصاً انجام دهد مدرسه، مهد کودک و خانه سالمندان نباید رقیب عملکرد خانواده تلقی شوند.
وی با اشاره به افزایش آمار طلاق در جامعه، آن را نشان‌دهنده ترس از مسئولیت‌پذیری دانست و افزود: در سطح خرد، مسئولیت‌پذیر تربیت کردن فرزندان می‌تواند راه‌حلی مؤثر باشد.
وی به ضرورت ایجاد اشتغال برای جوانان بر اساس شایستگی و نه بر مبنای روابط و پارتی‌بازی تأکید کرد و گفت: نسخه‌ای که برای حل معضلات اجتماعی پیچیده می‌شود، باید مبتنی بر واقعیت‌های امروز و نه آرمان‌گرایی گذشته باشد.
علیزاده افزود: توجه به مسائل فرهنگی بومی و اسلامی را در تربیت نسل جدید ضروری است.

مهریه‌های سنگین، مانعی برای ازدواج جوانان کم‌درآمد
وی خواستار کار علمی و هدفمند برای مقید کردن جوانان به این ارزش‌ها شد و خاطرنشان کرد: ساماندهی مسئله مهریه نیز ضروری است دود مهریه‌های سنگین به چشم جوانان طبقه پایین می‌رود، در حالی‌که طبقات بالا صرفاً از آن به‌عنوان ابزاری برای کنترل یا استثمار استفاده می‌کنند.
این استاد دانشگاه افزود: توزیع عادلانه فرصت‌های اجتماعی، اقتصادی و شغلی یکی از راهکارهای کلیدی برای مقابله با این بحران است. نباید ادامه تحصیل را مانعی برای ازدواج دانست، بلکه باید این دو مسیر را به‌طور هم‌زمان پیش برد.
علیزاده با انتقاد از گسترش بی‌رویه بخش‌های غیرانتفاعی مانند مدارس و مهدهای کودک، خاطرنشان کرد: این روند، هزینه‌های زندگی را به شدت بالا برده و ترس از فرزندآوری و تشکیل خانواده را بیشتر کرده است. امروزه بسیاری از والدین تصور می‌کنند برای موفقیت فرزندشان باید سرمایه‌گذاری کلان آموزشی انجام دهند؛ این تصور، خود یکی از عوامل بازدارنده در تصمیم‌گیری برای ازدواج است.
وی تأکید کرد: جوانان امروزی از اصل ازدواج نمی‌ترسند، بلکه از عواقب و هزینه‌های پس از آن هراس دارند.
علیزاده با تحلیل ریشه‌ای مسائل فرهنگی اظهار کرد: برای تبیین درست مسائل فرهنگی، باید از آن‌ها فاصله گرفت و به ریشه‌های واقعی آن پرداخت. شاید این خود سیاست‌های ما بوده‌اند که هزینه‌های زندگی را افزایش داده‌اند. ما مدام روزهایی را به تقویم اضافه می‌کنیم، مانند روز پسر، دختر، ازدواج، زن و مرد؛ در حالی‌که نظام آموزشی نامتوازن ما نیز خود به این مصرف‌گرایی دامن می‌زند. این‌ها نشانه‌های یک جامعه مصرفی است.

تأثیر فضای مجازی و الگوهای کمال‌گرایانه در ازدواج
یک روانشناس نیز در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به پیچیدگی این موضوع، تأکید کرد: تأخیر در ازدواج و مسئولیت‌گریزی جوانان را نمی‌توان به یک عامل خاص نسبت داد امروزه جوانان به شدت تحت تأثیر فضای مجازی و الگوهای کمال‌گرایانه قرار دارند. آن‌ها زندگی‌های ایده‌آل و به ظاهر بی‌عیب و نقص دیگران را مشاهده می‌کنند و همین امر باعث می‌شود انتظاراتشان از زندگی مشترک و همسر آینده، غیرواقعی و دست‌نیافتنی شود.
ابوالفضل محمدیان افزود: این کمال‌گرایی کاذب، به همراه ترس از قضاوت و مقایسه شدن با همسالان، جوانان را از برداشتن گام‌های جدی برای ازدواج دور می‌کند و تغییر هنجارهای اجتماعی نیز در این زمینه مؤثر است به گونه‌ای که دیگر ازدواج زودهنگام یک الزام نیست و زندگی مجردی به عنوان یک انتخاب آزادتر پذیرفته شده است.
 وی ادامه داد: بیکاری، عدم ثبات شغلی و هزینه‌های سرسام‌آور زندگی از جمله مسکن، مراسم ازدواج و جهیزیه، برای بسیاری از جوانان سنگین و دست‌نیافتنی است. جوانی که نمی‌تواند از پس تأمین نیازهای اولیه زندگی برآید، چطور می‌تواند مسئولیت یک خانواده را بپذیرد؟
این روانشناس به تغییرات فرهنگی نیز اشاره کرد و گفت: افزایش فردگرایی و تأکید بر موفقیت‌های شخصی و تحصیلی، موجب شده ازدواج در اولویت‌های بعدی قرار گیرد. همچنین، نقش‌های جنسیتی تغییر کرده و زنان مستقل‌تر شده‌اند، که این نیز بر مدل‌های سنتی ازدواج تأثیر گذاشته است. طولانی شدن دوران تحصیل نیز، ناگزیر منجر به تأخیر در ورود به بازار کار و به تبع آن، تأخیر در ازدواج می‌شود.

ترس از تعهد و عدم بلوغ عاطفی
محمدیان با بیان اینکه بخش مهمی از این پدیده ریشه در مسائل درونی افراد دارد، خاطرنشان کرد: بسیاری از جوانان دچار ترس از تعهد هستند. این ترس می‌تواند ناشی از اضطراب از دست دادن آزادی‌های فردی، نگرانی از شکست در ازدواج (به دلیل مشاهده طلاق در اطرافشان) یا حتی ترس از پذیرش مسئولیت‌های جدید مالی و عاطفی باشد.
وی بیان کرد: گاهی این مسئله به عدم بلوغ عاطفی و شخصیتی برمی‌گردد. جوانی که هنوز خودمحور است یا مهارت‌های لازم برای حل مسئله و ارتباط مؤثر را ندارد، طبیعتاً از ورود به یک رابطه جدی که نیازمند ایثار و گذشت است، فرار می‌کند.

مسئولیت‌گریزی یک مکانیسم دفاعی ناخودآگاه
وی با بیان اینکه تجربیات دوران کودکی و نوع رابطه با والدین، تأثیر زیادی بر الگوهای دلبستگی فرد در بزرگسالی دارد، اظهار کرد: اگر فرد در کودکی روابط ناایمنی را تجربه کرده باشد، ممکن است در بزرگسالی از صمیمیت و تعهد بترسد و ناخودآگاه از آن اجتناب کند. گاهی اوقات، مسئولیت‌گریزی نیز یک مکانیسم دفاعی ناخودآگاه برای مقابله با اضطراب‌های عمیق‌تر است.
این روانشناس گفت: دولت باید با ایجاد شغل‌های پایدار و تسهیل دسترسی به مسکن ارزان‌قیمت، مهم‌ترین موانع اقتصادی را از سر راه جوانان بردارد.
وی ادامه داد: مشوق‌های ازدواج و فرزندآوری و ارائه وام‌های کم‌بهره می‌تواند مؤثر باشد. باید به سمت ترویج ازدواج آسان حرکت کنیم و هزینه‌های زائد و دست و پاگیر را از بین ببریم که رسانه‌ها و نهادهای فرهنگی در این زمینه نقش بسیار مهمی دارند.
وی با بیان اینکه باید الگوهای مثبت و واقع‌بینانه از زندگی مشترک را در جامعه ترویج کنیم و با کمال‌گرایی کاذب مبارزه کنیم، تأکید کرد: مدارس و دانشگاه‌ها باید مهارت‌های زندگی مانند حل مسئله، ارتباط مؤثر و مدیریت هیجان را به جوانان آموزش دهند این مهارت‌ها به آن‌ها کمک می‌کند تا برای مسئولیت‌های زندگی مشترک آماده‌تر شوند.
محمدیان افزود: با ترویج فرهنگ مراجعه به مشاور و روانشناس، می‌توان به جوانان کمک کرد تا شناخت بهتری از خود پیدا کنند، ترس‌هایشان را مدیریت کنند و مهارت‌های لازم برای یک رابطه پایدار را بیاموزند. گروه‌درمانی نیز می‌تواند فضایی امن برای به اشتراک گذاشتن تجربیات و حل مشکلات فراهم کند.
وی با تأکید بر اینکه حل معضل تأخیر ازدواج و مسئولیت‌گریزی نیازمند همکاری همه جانبه از سوی دولت، خانواده‌ها، نهادهای آموزشی و خود جوانان است، گفت: امیدوارم با رویکردی جامع و عملی، شاهد آینده‌ای روشن‌تر برای تشکیل خانواده و مسئولیت‌پذیری نسل جوان باشیم.
انتهای پیام/