اهمیت زبان مادری در غنای فرهنگ مشترک ملی و ایرانی/ برخورد با موضوع زبان مادری نیازمند همدلی و وفاق ملی است

به گزارش نصر، «محمد طاهری خسروشاهی» رئیس بنیاد ایران شناسی در نشست زبان مادری، پیشگامی آذربایجان در احیای جنبش مشروطه و حاکمیت قانون اساسی را محصول موقعیت سیاسی این شهر ولیعهد نشین در دوره‌ قاجار و جایگاه ژئوپلیتیکی آن خواند و افز‌د: بر همین اساس، حاکمیت اختناق آمیز پهلوی  به این نتیجه رسید که هرگونه آزادی خواهی در ایران و به ویژه آذربایجان مهمترین مانع دستیابی به اقتدار سیاسی است. بر این مبنا آذربایجان اولین جغرافیایی در ایران بود که تمام دستاوردهای نظام مشروطه در آن سرکوب شد. 
وی افزود: خوشبختانه بعد از ‍‍‍پیروزی انقلاب اسلامی، زمینه بازگشت به موقعیت تاریخی پیشین و احیای ظرفیتها و استعدادهای انسانی و طبیعی در این منطقه فراهم گردید. 
طاهری خسروشاهی گفت: خاک پاک آذربایجان به لحاظ فولکلور بسیار غنی است و البته این فولکلور به زبان ترکی آذربایجانی است. 
وی در تشریح فولکلور آذربایجان گفت: فولکلور یا فرهنگ عامه که در موسیقی، آواز و ترانه، مثل و قصه و ... انعکاس دارد به لحاظ بیان لفظی از زبان قومی و محلی استفاده می‌کند و آن زبان در مناطق مختلف متفاوت است. رنگ و بوی متفاوت هر کدام از این گوناگونی‌ها است که فرهنگ مشترک ملی و ایرانی را غنا می‌بخشد و آن فرهنگ مشترک ملی در قالب زبان فارسی ریخته می‌شود که زبان رسمی ما و زبان علمی، ادبی، فلسفی و تاریخی ماست.
رئیس بنیاد ایران شناسی اذعان داشت: معتقدم اظهار علاقه آذربایجانی‌ها به فولکلور خاص و زبان مادری خود، تعارضی با علاقه آن‌ها به فرهنگ ملی و زبان رسمی کشور ندارد. ما وقتی از فولکلور آذربایجانی سخن می‌گوییم آثار و دیوان شعر میرزا علی‌اکبر صابر، شکوهی مراغه ای، حکیم لعلی تبریزی، ملا مهرعلی خویی، حکیم هیدجی زنجانی، معجز شبستری و استاد شهریار را یاد می‌کنیم. زبان شیرین مادری و فولکلور دلنشین آن، برای همه ما گرامی است و به آن افتخار می‌کنیم.

 

طاهری خسروشاهی افزود: معتقدم برخورد با مسئله زبان در آذربایجان که امروز بسیار سیاسی و از قلمرو فرهنگی و نهادهای علمی خارج و به تجمعات مردمی وارد شده، نیازمند درک و همدلی و دردآشنایی و وفاق است. بی شک توجه دولت و نهادهای ذیربط و جامعه نخبگان در بررسی این که چرا مساله آموزش زبان مادری به یک مساله اجتماعی و بغرنج تبدیل شده است، مفید و در جهت ایجاد همدلی خواهد بود. در این راستا بنیاد ایرانشناسی استان در راستای برگزاری نشست های علمی و فرهنگی و ورود به تبیین و تحلیل مطالبات شهروندان،  به مناسبت روز جهانی زبان مادری، اقدام به برگزاری این نشست کرده است.
رئیس بنیاد ایرانشناسی استان افزود: بسیاری از فعالان فرهنگی در منطقه ما، توجه بسیاری به طرح موضوع آموزش زبان مادری داشته اند. این سخن به کرات شنیده می‌شود که زبان مادری بخشی از هویت شخصی، تاریخی و فرهنگی هرکودک است و اگر نادیده گرفته شود اثرات سو و غیر قابل جبرانی چون بروز اختلالات شخصیتی، ادراکی، یادگیری و در نهایت افت تحصیلی و تخریب شخصیتی به دنبال خواهد داشت. از طرفی برخی مطالعات علمی در حوزه زبانشناسی نشان می‌دهد که حتی در صورت آموزش به زبان مادری، همچنان مسئله افت و ترک تحصیل وجود دارد و این پدیده ناشی از عواملی همچون فرهنگ، اقتصاد و شرایط اجتماعی کودک و خانواده اش است. لذا این موضوع یک مسئله علمی و تخصصی است. بنابراین به شدت معتقدم این مطالبات بایستی در مراکز علمی و تحقیقاتی بررسی شود و جای طرح این مطالبات، در طبقات عامه و نمایشگاه ها و استادیوم ها نیست.
                        
قوانین حقوقی درباره زبان مادری 
خسروشاهی اظهار داشت: استاد محمدعلی موحد، حقوقدان برجسته آذربایجانی در یکی از تالیفات خود چنین می نویسند: به موجب بند 3 از مادة 26 اعلامیة جهانی حقوق بشر «پدر و مادر در انتخاب نوع آموزش در مورد فرزندان خود اولویت دارند» و هم بند 2 از همین ماده مقرر داشته است که «آموزش باید تفاهم، مدارا و دوستی در میان همة ملت‌ها و گروه‌های نژادی و مذهبی را ترویج کند.» میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی هم که ما رسماً و قانوناً به آن ملحق شده‌ایم در بند 3 از مادة 13 اعضای خود را متعهد می‌کند که «آزادی والدین یا سرپرست قانونی کودکان را بر حسب مورد در انتخاب مدرسه برای کودکان‌شان سوای مدارس دولتی محترم بشمارند مشروط بر اینکه مدارس مزبور با حداقل موازین آموزش و پرورش که ممکن است دولت تجویز یا تصویب کرده باشد مطابقت کند.
همچنین قانون اساسی ما در اصل پانزدهم مقرر می‌دارد که «زبان و خط رسمی و مشترک مردم ایران فارسی است. اسناد و مکاتبات و متون رسمی و کتب درسی باید با این زبان و خط باشد.
ولی استفاده از زبان‌های محلی و قومی در مطبوعات و رسانه‌های گروهی و تدریس ادبیات آن‌ها در مدارس در کنار زبان فارسی آزاد است.»
طاهری خسروشاهی اظهار داشت: این اصل مترقی؛ به اصطلاحِ فقهی، مشتمل است بر یک فرض و یک رخصت. اما فرض آن این است که  زبان و خط فارسی رسمی است که متون و از جمله کتب درسی باید به آن زبان و خط تدوین گردد. اما رخصت آن این است که استفاده از زبان قومی و محلی در کنار زبان فارسی آزاد است و شهروندان آزادند آن زبان را به فرزندان خود تعلیم دهند و باید تعلیم دهند.
این محقق ادبی افزود: یک نکته مهم در خصوص این اصل مترقی این است که با مطالعه دقیق آن، تفاوت معنایی میان آموزش به زبان مادری و آموزشِ زبان مادری آشکار می شود. آموزش به زبان مادری، دولت را مکلف می سازد که کلیه متون و دروس به زبان محلی تدریس شود و در آموزش زبان مادری دولت تکلیف آموزش ندارد بلکه آموزش ادبیات آن زبان، در نظر است. این دو نکته قابل بحث و بررسی جوانب علمی آن از جمله در این نشست است.
رئیس بنیاد ایرانشناسی در پایان گفت:  این روزها که در ایام گذشته و وضعیت تاریخی منطقه، تامّل و آذربایجان کهن را با وضعیت فرهنگی کنونی مقایسه می‌کنیم، آذربایجان را در حوزه تحقیقات  علمی و فرهنگی و تاریخی و حوزه پژوهشهای اصیل، بی‌رمق و بی‌نشاط می‌بینیم انگار هرچه جلوتر می‌رویم فضای حوزه تحقیقات اصیل خاموش‌تر می‌شود و جای رفتگان پر نمی‌شود. 
طاهری خسروشاهی با انتقاد از وضعیت پیش آمده در فضای فرهنگی کشور افزود: ما از روزی که حرف زدن را یاد می گیریم، درگیر "مونولوگ" هستیم؛ یعنی یکی می گوید و یکی دیگر فقط گوش می کند. ابتدا این پدر و مادر و سایر بزرگترهای خانواده و فامیل هستند که امر و نهی می کنند و ما گوش می کنیم. سپس معلمان و مدیران و ناظم ها هستند که امر و نهی می کنند و ما فقط گوش می کنیم و مجری هستیم. در خدمت سربازی هم که نیمی از جامعه تجربه اش می کنند، بازار مونولوگ به مراتب داغ تر است. در محل کار هم، این رئیس است که می گوید و ما گوش می کنیم. در عرصه عمومی هم اوضاع بهتر نیست. 
وی افزود: «گفت و گو» نقطه مقابل مونولوگ است. در گفت و گو برخلاف مونولوگ، هر دو طرف به طور مساوی فرصت سخن گفتن دارند. اگر بخواهیم مشکلات جامعه ایرانی را به طور بنیادین بررسی کنیم، بی گمان فقدان فرهنگ گفت و گو، یکی از مهم ترین و اساسی ترین مصائب جامعه ایرانی است که اگر فقط همین یک مورد اصلاح شود، بسیاری از مشکلات حل می شود. امیدوارم این نشست که به مثابه آغاز راه است، نقطه شروعی برای گفتگو و فرصت سخن گفتن برای صاحبان آرای مختلف و نظرهای گوناگون باشد. 
انتهای پیام/