مزارع سبزی و صیفی حکم‌آباد تبریز، یادگاری از گذشته و میراثی برای آینده

به گزارش نصر، اراضی مزروعی شمال غرب تبریز بخشی از دشت حاصلخیز تبریز است که در گذشته اراضی عموزین­الدین، حکم­آباد، آخونی، قراملک و ... را در بر می‌گرفت. در این بین، منطقه «حکم­‌آباد» مهمترین و شاخص­ترین این اراضی محسوب می­شده که از دیرباز قطب تولید محصولات کشاورزی تبریز بود. اما سال­های بسیاری است که هجوم دلالان، تغییر کاربری، ساخت و سازهای غیرمجاز تبدیل به خطر و تهدیدی جدی برای این عنصر هویتی تبریز شده است.
این در حالی است که ظرفیت بی­ بدیل این پهنه به دلایل چرخه اقتصادی (از منظر بهره­برداران)، تغدیه­ ای (تامین بخشی از مایحتاج سبزی و صیفی شهر تبریز)، تاریخی­(قدمت)، فرهنگی(شیوه­های کشت و کار خاص این منطقه) و پتانسیل­های بالقوه گردشگری(کشاورزی شهری) گواه بر ارزش تاریخی آن به عنوان «یادگاری از گذشته و میراثی برای آینده» باغشهر تبریز است.
کهن شهر تبریز روزگاری نه چندان دور در تقسیم­بندی­های امروزین شهرها به صورت «باغشهر» مطرح بود؛ به طوری که بسیاری از محلات تبریز با پسوند یا پیشوند کلمه باغ نامیده می‌­شدند. به طوری که هیچ محله­ای در تبریز نبوده که از درخت و فضای سبز بی بهره باشد. انبوهی و کثرت این باغها و درختان باعث شده بود که بسیاری از محلات تبریز با پسوند یا پیشوند کلمه باغ نامیده شوند. از آن جمله؛ کوچه باغ، قیرمزی باغ، باغمئشه، قره آغاج، حکم­آباد(سبزیخانه)، تپلی باغ و ... .اما توسعه کنترل نشده و برونزای شهر منجر به از بین این ثروت‌های ارزشمند شد و این اراضی تحت تاثیر تنش­‌های شهری، افزایش قیمت زمین و مسکن، تغییر کاربری و شهرنشینی فزاینده در زیر ساخت و سازهای شهری مدفون شدند.
اراضی منطقه «حکم‌آباد» به عنوان مهمترین و شاخص‌ترین اراضی زراعی و باغی شمال غرب تبریز از دیرباز قطب تولید محصولات کشاورزی تبریز بود و در طرح جامع اول تبریز(۱۳۴۹) به صورت دهکده¬ای برای تولید محصولات کشاورزی و دامی در نظر گرفته شده بود و به عنوان فیلتری حائل بین شهر و منطقه صنعتی، تبریز را از آلودگی هوای ناشی از استقرار صنایع مصون نگه می‌داشت. اما سال¬های بسیاری است که هجوم دلالان، تغییر کاربری، ساخت و سازهای غیرمجاز تبدیل به خطر و تهدیدی جدی برای این عنصر هویتی تبریز شده است. 
در حال حاضر منطقه حکم‌آباد تبریز علیرغم همه ظرفیت‌ها و قابلیت‌های اکولوژیکی، اقتصادی و گردشگری از نقش تاریخی خود فاصله گرفته است. بنابراین یک چتر حمایتی، قانونی و حاکمیتی روی این محله تاریخی لازم است تا موقعیت فیزیکی، کاربری، دانش بومی و میراث معنوی و فرهنگی آن با ثبت در فهرست میراث فرهنگی به عنوان اثر ملی حفظ شود. 
مزارع سبزیکاری این منطقه تبریز یکی از جاذبه‌های ارزشمند و عناصر هویتی شهر بوده که با وجود تهدیدات متعدد اعم از سودآوری ساخت و ساز و افزایش بهای زمین در این منطقه، هنوز هم علاقمندی به تولید سبزی، بین سبزیکاران این منطقه وجود دارد. با توجه به مطلوبیت سبزی تولیدی تبریز در کشور  و مشتری پسندی آن به علت کیفیت بسیار خوب، اشتغال‌زایی منحصر به فرد مزارع و طبیعت زیبای آن مناطق، صیانت و حفظ این میراث کهن تبریز، ضرورت دارد و نگهداری از این میراث ارزشمند وظیفه‌ای جمعی است.
تولید انواع سبزی به ویژه سبزی‌های معطر علفی، قرن‌هاست که در منطقه حکم‌آباد تبریز با بالاترین کیفیت ادامه داشته و مورد مصرف مردم قرار می‌گیرد. بنابراین، حکم‌آباد تنها اسم یک محله نیست، بلکه یک فرهنگ است که با دارا بودن ویژگی‌های منحصربفرد خود در کنار دیگر محلات قدیمی، مجموع هویت تاریخی تبریز را شکل می‌دهند و حس تعلق شهروندان را نسبت به شهر و دیار خود تعمیق می‌بخشند. 
بر همین اساس ضروری است تا با ثبت ملی و جهانی میراث معنوی محله حکمآباد که یک دارایی بسیار ارزشمند برای کهن شهر تبریز است، به حفظ فرهنگ و تمدن شهری تبریز و مردمش کمک کنیم. بنابراین به نظر می‌رسد تعریف «مناطق کشاورزی درون شهری» به عنوان یک رویکرد اکولوژیک و زیست بوم محور برای حفظ و صیانت از باغات و اراضی کشاورزی تبریز ضرورت دارد. 
این مقاله برگرفته از فصلنامه آموزشی، پژوهشی و مطالعاتی معاونت برنامه ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهرداری تبریز است، برای مطالعه متن کامل مقاله و یازدهمین شماره این فصلنامه اینجا کلیک کنید.

محمد جام کسری
انتهای پیام/