مشکلات ترافیکی کلانشهر تبریز و راهکارها

نگارنده در این سطور صرفا به مساله شیوه‌های حمل و نقل مسافر در شهر تبریز و به ویژه حمل و نقل عمومی خواهم پرداخت:

بررسی شیوه‌های حمل و نقل شهری تبریز
مترو: شهرداری تبریز در سنوات گذشته بیشتر اعتبارات مربوط به حمل و نقل عمومی را صرف توسعه خط یک و دو مترو نموده و جدای از اینکه مسیرهای مترو تناسبی با وضعیت تقاضای واقعی حمل و نقل شهر ندارند و در نهایت پس از بهره برداری کامل هر دو خط نیز نخواهد توانست جوابگوی بخش عمده‌ای از تقاضای حمل و نقل باشد. از سویی بهره‌برداری کامل از دو خط در حال تکمیل و احداث نیازمند اعتبار بسیار بالایی است که در کوتاه مدت قابل دسترس نخواهد بود.
بی آرتی: خط بی آرتی تبریز در امتداد شرق به غرب و در پایان دهه هشتاد مورد بهره برداری رسید. محدود نمودن معبر اصلی شرق به غرب شهر، عدم پوشش سایر معابر شریانی، فرسوده بودن اتوبوس‌های خط، حجم بالای مسافر و کیفیت پایین سرویس دهی و عدم تمایل بخش عمده‌ای از اقشار جامعه به استفاده از آن به همین موجوب و نیاز به اعتبار بالا برای نوسازی اتوبوس‌های این خط و مواردی از این قبیل ما را به این نتیجه خواهد رساند که توسعه این خط و اتکا به آن برای حل مشکل ترافیکی معابر شهر تبریز تقریبا دور از دسترس خواهد بود.
خطوط اتوبوس رانی محلات: خطوط اتوبوسرانی محلات عمدتا توسط بخش خصوصی خدمات دهی می‌شوند و فرسوده بودن اغلب اتوبوس‌ها، ناهمخوانی مسیرها با توسعه شهر و معابر شریانی، بسیار بالا بودن سرفاصله زمانی و بالا بودن مدت انتظار مسافرو طولانی بودن غیر ضروری مسیرها نیز رغبت استفاده از این خطوط را تقریبا به مقدار ناچیزی تقلیل داده و در صورت انجام مطالعه نیز یقینا به سهم ناچیز این خطوط در جابه جایی مسافر خواهیم رسید.
تاکسی‌های خطی: تاکسی‌های خطی معمولا در اغلب کشورها به عنوان وسایل حمل و نقل دربستی استفاده می‌شوند و اما در کشور ما به علت ضعف خطوط حمل و نقل عمومی، شیوه استفاده متفاوتی به خود گرفته‌اند و به دلیل ظرفیت پایین امکان جابه‌جایی مسافر و هزینه بالاتر نسبت به سایر شیوه ها؛ اغلب مورد استقبال قرار نمی گیرد. اما در کشور ما به دلیل سهولت واگذاری تاکسی به بخش خصوصی و رفع مسئولیت همواره شاهد نوسازی ناوگان تاکسی‌رانی و حمایت مسئولین شهرداری‌ها و سایر نهادهای متولی از این امر هستیم.
تاکسی‌های اینترنتی: استفاده از آن ها در چند سال اخیر مورد استقبال بخشی از اقشار مردم قرار گرفته و معایبی از جمله ظرفیت پایین حمل مسافر و هزینه بالا نمی تواند شیوه‌ای قابل اتکا بوده و مورد استفاده تمام اقشار جامعه قرار گیرد. به گونه‌ای که اگر تحقیق علمی در این خصوص به عمل آید عمده استفاده مسافران از این قبیل تاکسی‌ها تک مسافری بوده و این شیوه تقریبا تفاوتی با استفاده از خودرو تک سرنشین نخواهد داشت و صرفا از بابت نیاز به پارکینگ می‌تواند کمک حال معابر باشد.
دوچرخه: فرهنگ عمومی، شیب معابر، فواصل، نامناسب و ناایمن بودن معابر، قصور سیاستگذاران در سنوات گذشته این شیوه حمل و نقل را فعلا برای شهرهای ما به ویژه شهر تبریز ناممکن نموده و گواه این مدعا هزینه‌های هنگفت شهرداری در برخی معابر و احداث خطوط دوچرخه و عدم استفاده از این خطوط می‌باشد.
پیاده روی: آیین نامه طراحی معابر شهری در سال 1399 مورد بازبینی قرار گرفت و رویکرد آیین نامه برای توسعه‌های آتی دسترسی‌ها و توجه ویژه به پیاده‌روی و انسان محور بودن معابر است. اما در حال حاظر و با توجه به وضعیت موجود معابر صرفا در سطح محلات یا در محدوده‌های خاصی مانند محدوده بازار امکان روی آوردن به چنین شیوه‌هایی مقدور خواهد بود و برای این امر نیز نیازمند بهره‌گیری از مسئولان متخصص در این حوزه هستیم.
خودرو تک سرنشین: تنها شیوه حمل و نقل در تبریز که اکثریت اقشار مختلف از آن برای مراجعه به محل کار و منزل، مراجعه به ادارات، بازار، مدرسه، اصناف، مراکز خدماتی و درمانی و غیره استفاده میکنند همین شیوه خودرو تک سر نشین و وسیله نقلیه شخصی می‌باشد. این اتفاق در سایه بی‌تفاوتی مسئولین و سیاستگذاران در سنوات گذشته و ارزان بودن سوخت تبدیل به فرهنگ عمومی مردم شده و به گونه‌ای در آن ریشه دوانده که حتی گفت و گو در ادارات دولتی برای تشویق به عدم استفاده از وسیله نقلیه شخصی برای مراجعه به محل کار توسط کارکنان و راه‌اندازی سرویس ادارات تقریبا مقدور نمی‌باشد، و سلسله مراتب‌های بالاتر در ادارات در پی کسب مجوز برای خود جهت تردد با خودرو شخصی خواهند بود.
خودرو اشتراکی (همپیمایی): استفاده از خودرو اشتراکی برای مراجعه به نقاط مختلف توسط افراد، نیازمند همکاری استارت آپ‌ها و حمایت مسئولین بوده و تاکنون چنین شیوه‌ای در کشور ما راه‌اندازی نشده و در صورت راه اندازی نمی‌تواند سهم چندانی در کاهش حجم ترافیک معابر داشته باشد.

برخی ریشه‌ها و چالش‌های ایجاد مشکل ترافیکی شهرها به ویژه شهر تبریز
1-     مسئولین مربوط از جمله مسئولین شهرداری و پلیس همواره در پی مرتبط دانستن مشکالت ترافیکی معابر به افزایش تعداد خودرو، اندک بودن عرض معابر و اندک بودن پارکینگ هستند. در حالی که این مشکل مرتبط با عدم بهره‌گیری از دانش فنی ترافیک و متخصصان امر می‌باشد.
برای نمونه شورای شهر اسلو پایتخت نروژ راه ورود به بخش مرکزی شهر را با حذف مکان‌های پارک به این منطقه سخت و سخت‌تر کرده است. این شهر با استراتژی مبتنی بر پیاده روی ساخته شده و با این استراتژی راه رفتن از رانندگی در شهر آسانتر است. ساختار شهر به‌گونه‌ای است که مردم می‌توانند اکثر نیازهای خود را با 1۵ دقیقه پیاده‌روی روزانه رفع کنند. و در مقابل مسئولین ما به نیاز به پارکینگ می‌پردازند، غافل از اینکه افزایش ارائه خدمات پارکینگ منجر به افزایش تقاضای ترافیک خواهد شد و بخشی از مردم که به سبب نبود جای پارک از خودرو شخصی استفاده نمی‌کنند هم به استفاده از خودرو شخصی تشویق خواهند شد و نهایتا به حجم ترافیک معابر افزوده خواهد شد.
2-     مسئولین مربوط از جمله مسئولین شهرداری و پلیس همواره به دلیل عدم بهره‌گیری از نظرات کارشناسان حوزه ترافیک از طرح‌هایی مانند زوج و فرد دفاع می‌کنند در حالی که چنین طرح‌هایی عموما منسوخ شده و مطالعات بسیاری به عدم کارایی این طرح‌ها در کوتاه مدت اشاره دارند.
3-     عدم توجه کافی شهرداری، صدا و سیما، رسانه‌های مجازی، پلیس و نهادهای حاکمیتی به فرهنگ سازی ترافیکی در استان و شهر تبریز.
4-     تمرکز به بخش دولتی و عدم توجه کافی به امکان بهره گیری از پتانسیل‌های بخش خصوصی در حمل و نقل عمومی

مقایسه تطبیقی با کشور همسایه
در تمام شهرهای ترکیه «دلموش» همان ون هایی هستند که ظرفیت حمل 8 تا 12 مسافر را دارند و هزینه استفاده از آن ها بسیار کمتر از کرایه تاکسی‌ها است. مسیرهای دولموش ها در معابر شریانی شهرهای ترکیه بوده و با سایر شیوه‌های حمل و نقل عمومی نیز قابلیت ترکیب دارند. همچنین با توجه به رغبت فرهنگی مردم ترکیه به استفاده از این وسیله حمل و نقل عمومی و به دلیل قرابت و مشابهت‌های فرهنگی مردم کشور ما و کشور همسایه استفاده از این شیوه حمل و نقل می‌تواند امکان‌پذیر باشد.

راهکار
با لحاظ تمام جهاتی که در بالا به آن ها مختصرا اشاره شد، راه اندازی خطوط حمل و نقل «ون» در معابر شریانی شهر تبریز راهکار مطلوب و سریع الوصولی برای حل مشکلات ترافیکی شهر تبریز خواهد بود. و می‌تواند پاسخگوی حجم بالایی از تقاضای حمل و نقل کارمندان، کارگران و اقشار مردم در مراجعه به محل کار، خانه و مراکز خدماتی باشد. معابر شرایانی شهر تبریز که نیازمند راه اندازی خطوط حمل و نقل ون می‌باشند به شرح زیر اند: 

مسیر شماره 1: میدان بسیج به میدان آذربایجان (بزرگراه پاسداران)
مسیر شماره 2: میدان بسیج به تراکتورسازی (بزرگراه کسایی)
مسیر شماره 3: میدان شهید فهمیده به میدان ائل گلی
مسیر شماره 4: میدان آذربایجان به تراکتورسازی
مسیر شماره 5: راهنمایی به پل سرداران فاتح (چایکنار)
مسیر شماره 6: آبرسان به نصفه‌راه (بلوار آزادی)
مسیر شماره 7: راهنمایی به دانشگاه پیام‌نور (کمربندی میانی)
مسیر شماره 8: میدان آذربایجان به نصفه‌راه
مسیر شماره 9: میدان بسیج به پلیس‌راه میانه
مسیر شماره 10: میدان آذربایجان به صوفیان
مسیر شماره 11: تراکتورسازی به ایلخچی

ملاحظات
 طبق اعلام مسئولین شهری کل هزینه ساخت تجمیعی فقط خط یک مترو تبریز از سال 1386 تا کنون بیش از 5 هزار میلیارد تومان بوده که با احتساب تورم سالانه ارزش روز ریالی کارهای انجام شده بسیار بالاتر از رقم اعلامی می‌باشد.
 خط یک مترو تبریز طبق اعلام مسئولین شهری، روزانه نزدیک به 40 هزار نفر مسافر جابه‌جا می‌نماید.
 هزینه لازم برای خرید 200 دستگاه ون حدود 300 میلیارد تومان برآورد می‌شود که توسط بخش خصوصی تامین خواهد شد و هیچگونه بار مالی برای دولت و شهرداری ندارد.
تعداد مسافرانی که تخمین زده می‌شود با خطوط ون پیشنهادی در مسیرهای فوق جابه‌جا شوند؛ روزانه حدود 42 هزار نفر خواهد بود.

 نتیجه‌گیری
با لحاظ هزینه‌های هنگفت توسعه خطوط مترو و زمان‌بر بودن توسعه آن و همچنین تحمیل این هزینه‌ها به دولت و شهرداری؛ پیشنهاد حاضر به صرفه و صلاح دولت، شهرداری و شهروندان می‌باشد.
در تکمیل پیشنهاد بایستی به این نکته اشاره شود که خودرو ون توسط ایران خودرو دیزل تولید می‌شود و شهرداری تبریز می‌تواند با حمایت از مالکان اتوبوس‌ها، مینی‌بوس‌ها و تاکسی‌های فرسوده و اعطای تسهیلات کم بهره با کمک بخش خصوصی و بدون هیچگونه تحمیل هزینه به دولت و شهرداری برای راه اندازی این خطوط اقدام نماید.

همچنین از جمله مزایای راه‌اندازی خطوط حمل و نقل عمومی ون می‌توان به افزایش رضایتمندی مردم، کاهش حجم ترافیک معابر، کاهش آلودگی هوا، کاهش بیماری‌های ناشی از آلودگی هوا، کاهش هزینه حمل و نقل مردم و به ویژه کارمندان و کارگران، کاهش تخلفات رانندگی از جمله پارک دوبل اشاره نمود.

دکتر پیمان عیاری – کارشناس ترافیک
انتهای پیام/