جایگاه اولین تبریز در آموزش و ترویج «خط بریل» ایران

به گزارش نصر، از درگاه بخش نابینایان که وارد شدم، صدای زنگ ملایمی در فضا پیچید. زنی رنگین پوش به سراغم آمد و مردی به پایم برخاست. زنی پشت میز تدریس می‌کرد و دیگری درس پس می‌داد. از قفسه های منظم سالن بوی خوب کتاب به مشامم می رسید. صدای ماشین چاپ در آرامش محیط می‌خزید و من خود را در میان جریان رودی یافتم که در آرامش سخاوتمندانه آن اتاق حس می‌شد؛ با کارکنانی که خوب بودن در فضای جدی اداری را معنا می‌کردند.

قبل از پرداختن به انتشارات گسترده کتب خط بریل در این مرکز، ابتدا به این روز جهانی که به مناسبت تولد لوئی بریل، مخترع خط بریل، توسط مجمع عمومی سازمان ملل متحد (UNGA) به رسمیت شناخته شده، اشاره می‌کنیم.

بریل از کجا سر برآورد
لوئی بریل مخترع سیستم نوشتن و خواندن ویژه نابینایان است؛ او در سال ۱۸۰۹ در پاریس به دنیا آمد. پدر بریل چرم‌دوز بود و بریل علاقه مند این کار شد، اما متاسفانه زمانی که سه ساله بود، یک میله آهنی نوک تیز به نام "درفش" وارد چشم او شد و در نتیجه  یکی از چشمانش آسیب جدی دید؛ طولی نکشید که التهاب و عفونت به چشم دیگرش سرایت کرد و قرنیه‌های هر دو چشم او از بین رفت. در نتیجه  بریل، بینایی خود را به طور کامل از دست داد. لوئی بریل با کمک پدر و مادر خود توانست خط معمولی را به صورت برجسته بیاموزد و همانند بقیه افراد معمولی بخواند و بنویسد. اما پس از مدتی با درک دشواری های اینگونه مطالعه برای نابینایان، تمام زمان فراغت خود را به تکمیل خط نابینایان‌ که بزرگ‌ترین هدف زندگی او شد، اختصاص ‌داد. بریل توانست با تلاش‌های بی‌وقفه خود در سن ۱۶ سالگی خطی اختراع کند که مشکل نابینایان را برای خواندن حل کند. او در  سن ۴۳ سالگی و در سال ۱۸۵۲ به دلیل بیماری سل، جان خود را از دست داد. در مراسم تشییع جنازه بـریل، یک صف طولانی از افرادی نابینا،به کمک عصاهای سفیدرنگ خود شرکت کرده بودند. خط بریل که از نقطه‌های‌ برجسته تشکیل می‌شود، امکان یادگیری دانـش‌های بشری مختلف را برای نابینایان فراهم کرد. چند سال پس از مرگ لوئی بریل، اختراع او در سراسر جهان به رسمیت شناخته شد.

خط بریل چیست؟
خط بریل، الفبایی است که به نابینایان کمک می‌کند همانند افراد عادی خواندن و نوشتن را بیاموزند. برای استفاده از این نوع خط به حس لامسه نیاز است؛ این شیوه از نگارش در زبان فارسی از چپ به راست خوانده و نوشته می‌شود. هر حرفی از الفبای بریل از چند نقطه برجسته در قالب دو ستون تشکیل شده است. الفبای هر خطی مانند لاتین، فارسی، عربی، چینی و غیره با قراردادهای مشخص هر خط کد گذاری شده‌ است. فرد نابینا با شناسایی موقعیت برجستگی‌ها، حروف و کلمات را تشخیص می‌دهد. با استفاده از خط بریل و این سبک از خواندن، فرد نابینا می‌تواند به سرعت افراد دیگر، مطالب را بخواند.

تبریز شهر اولین ها در خط بریل
به گزارش نصر، روح الله ساعی مدیر بخش نابینایان کتابخانه مرکزی تبریز در خصوص تاریخچه خط بریل در ایران، به اولین آموزشگاه بریل ایران در تبریز اشاره کرد و گفت: «کریستوفل» یک کشیک آلمانی بود که از ترکیه به تبریز آمد. او برای نابینایان کلاس‌های آموزش خط بریل برگزار می‌کرد و بعدها به اصفهان رفت و دومین آموزشگاه بریل تاریخ ایران به اصفهان بر می گردد. علاوه بر این ها، اولین کتابخانه نابینایان و مدرسه نابینایان در سال ۱۳۰۵ هم در تبریز ساخته شده است. «محمد علی خاموشی» کسی که خط بریل را برای زبان فارسی استانداردسازی‌ کرد هم یک شهروند تبریزی بود؛ مردی که اتفاق بزرگی را در ایران رقم زده و حتی تصویری از  او بر جای نمانده است. جایگاه خط بریل در ایران مدیون مردان تبریزی و آذربایجانی است.
وی در ادامه، کتاب «عصای سفید» را دایرة المعارف فعالیت های نابینایان خواند و گفت: این کتاب فوق العاده ای است که توسط نویسنده بینای آذربایجانی به نام «حبیب فیضیان» در سال ۱۳۵۱ نوشته و در دو هزار نسخه در چاپخانه خورشید تبریز منتشر شده است. نگارش این کتاب در آن دوران با توجه به نبود منابع کافی در حوزه آموزش نابینایان و خط بریل دارای اهمیت خاصی است. کتاب بیشتر به سرگذشت واقعی یک انسان نابینا در شهر تبریز پرداخته است که بسیار قابل تأمل است. نتیجه می‌گیریم به واقع تبریز عالمی بوده که رگه بسیاری از اقدامات فرهنگی و علمی کشور در آن رقم خورده است و انتظار میرود اکنون هم به آن پرداخته شود.

مراکز چاپ بریل امروز کم تر از انگشتان دست
روح الله ساعی، مدیر بخش نابینایان کتابخانه مرکزی تبریز و مشاور مدیرکل بهزیستی آذربایجان شرقی در امور معلولین تشریح کرد: دو مرکز چاپ بریل تحت پوشش نهاد کتابخانه های عمومی کشور از سال ۱۳۹۴ برقرار شده که شامل واحد بریل بخش نابینایان کتابخانه مرکزی تبریز و نشر بریل کتابخانه آیت الله خامنه ای در قم است. طی دو سال اخیر دو مرکز دیگر هم به این لیست کشوری اضافه شده است. نشر بریل خارج از پوشش نهاد کتابخانه ها هم داریم که البته تعداد کل این مراکز در کشور به انگشتان دو دست نمی رسد. همچنین در خود نهاد کتابخانه های عمومی کشور، چاپخانه بریل راه اندازی شد تا مراکز نابینایان تحت پوشش را حمایت کند. 
وی یادآور شد: امسال انتشارات بریل کتابخانه مرکزی تبریز به عنوان نشر برتر سال در جشنواره کتاب کاما (کتاب افراد معلول ایران) برگزیده شد. این جشنواره در سالن قلم کتابخانه ملی ایران برگزار شد و من به عنوان نماینده این مرکز، آنجا حاضر شدم و تندیس این جشنواره را به عنوان ثمره ۸ سال تلاش در این مسیر که دست آورد مهمی برای مرکز ما محسوب می‌شود، دریافت کردم. آیتم های انتخاب نشر برتر بریل به کیفیت چاپ، صحافی و اغلاط املایی و تایپی کمتر کتب و... بود که در همه آنها امتیاز برتر را کسب کردیم.
این دکترای جامعه شناسی و استاد دانشگاه، صفر تا صد کار های نشر کتاب بریل را این چنین توصیف کرد: فایل کتاب های بینایی را در کامپیوتر بررسی و تصحیح و آماده سازی می‌کنیم. سپس با نرم افزار های مخصوص، کتب را تبدیل به خط بریل کرده و به دستگاه چاپ دستور اعمال می‌شود. این فرایند خیلی پروژه سنگینی محسوب می‌شود. همچنین دستگاه های چاپ‌گر گران قیمت اند و این کتابخانه است که در این راه هزینه می‌کند. انواع دستگاه های صحافی، برش دیجیتالی، پانچ فنری، صحافی چسب گرم، سلفن کش و ... را کتابخانه تامین کرده است. 
وی در ادامه گفت: کتب ما با تیراژ بالا به چاپ می‌رسند. ما در ایران حدود ۶۵ مرکز را پوشش می دهیم. امسال ۶ عنوان کتاب در ۹ جلد و به عبارتی  ۱۴۸۰ نسخه چاپ کتاب داشتیم که این رقم برای نشر خط بریل رقم بالایی است، چون هزینه مادی و زمانی در نشر آن زیاد است. از کتب مورد توجه نابینایان که پارسال در ۳۰۰ نسخه چاپ شده می‌توان به کتاب «مهارت های آشپزی ویژه نابینایان» اشاره کرد که در سه جلد و ۴۱۰ صفحه منتشر شده است. امسال «منظومه حیدربابا» استاد شهریار هم برای اولین بار به زبان ترکی و انبوه چاپ شد. «زیارت عاشورا و وارث» به زبان عربی و فارسی چاپ شده و به زودی منتشر خواهند شد. همچنین کتب جشنواره رضوی را هر سال چاپ و در سطح کشور منتشر کرده ایم. کتبی چون «خطرسنجی بیماری های قلبی و عروقی» به سفارش وزارت بهداشت و به دستور دانشگاه علوم پزشکی در ۷۲۸ نسخه چاپ و در دانشگاه رونمایی شدند. تمامی این کتب به صورت کاملا رایگان در سطح کشور پخش و در اختیار نابینایان قرار می‌گیرد. گفتنی است این عظمت چاپ را مدیون نهاد کتابخانه ها هستیم. 

ما قدردان نهاد کتابخانه ها هستیم 
به گزارش نصر، ساعی در ادامه با اشاره به این مهم که نهاد کتابخانه ها وظیفه ای جهت تولید کتاب ندارد، افزود: نهاد به خاطر فقر در مسیر تولید کتب بریل این وظیفه را به عهده گرفته است. دبیرکل کنونی، آقای رمضانی بسیار در این راه ما را حمایت می‌کند. در واقع این وظیفه بر گرده وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان متولیان اصلی نشر و چاپ کتاب برای تمامی گروه های اجتماعی بر پایه قانون حمایت از گروه های دارای معلولیت است که باید این مسئولیت را به عهده بگیرند تا محتوای مطالعاتی مورد نیاز این گروه ها را تامین کنند. این درحالی است که هیچ عملکردی در این راستا از جانب آنها ندیده ایم! همچنین سازمان بهزیستی هم در این راه مسئولیت هایی دارد چرا که ما گروه های هدف بهزیستی را پوشش می‌دهیم و می‌تواند متولی حمایت های مالی و اسپانسری شود و از مراکز تولید کننده کتب حمایت کند.

 

مسئول نشر بریل کتابخانه مرکزی تبریز درباره دیگر نیازهای بخش نابینایان آن مجموعه گفت: کتاب بریل برای نابینایان حائز اهمیت است و ذکات علم، در نشر آن است. بر اساس مسئولیت های اجتماعی، شرکت های خصوصی هم می‌توانند در این راه قدم بگذارند و در راستای اهداف خود، به چاپ کتبی جهت ارتقای سطح اطلاعات عمومی افراد به خط بریل مبادرت ورزند. این محصول فرهنگی در قفسه های ما در طول دوران ها ماندگار خواهد بود. قابل ذکر است که شرکت های صنعتی و خصوصی تبریز با ورود به این وادی، کتابی با نام خود به چاپ می رسانند که در سراسر ایران پخش و به دست خوانندگان می رسد. 
وی اذعان داشت: اگر وزارتخانه ها و سازمان ها هزینه ها را پوشش بدهند، ما هرچه بیشتر می‌توانیم کتب اطلاعات عمومی در زمینه های مختلف و کتب در ژانر های متنوع را در اختیار قشر نابینا و کم بینای ایران قرار دهیم.
روح الله ساعی، در پایان گفتگوی خود با خبرنگار نصر گفت: بخش نابینایان کتابخانه مرکزی را با همکاری سه نفر دیگر اداره می‌کنیم. امروز ۷۶۰ عضو نابینا و کم بینا داریم. ما حتی شهرستان ها و روستاهای اطراف استان را پوشش می دهیم. کلاس های آموزشی، اجرای بازی های فکری و کلاس های مختلف مهارت آموزی برای کودکان، جلسات شعر خوانی و شعر سرایی و سایر اقدامات فرهنگی در این بخش اتفاق می افتد که در سایت کتابخانه مرکزی تبریز قابل پیگیری هستند.
پس از گفتگو با روح الله ساعی و بازدید از قسمت چاپ و قفسه کتب، بخش را ترک کردم در حالی که به مفهوم کلمه «روشندل» که برای افراد نابینا به کار می‌رود، فکر می‌کردم. شاید مفهوم این عبارت نه این است که این افراد، در نتیجه محرومیت از حس بینایی، نور دیده ی دل شان تقویت شده است. بلکه منظور چشم بینای دل این افراد است که به دور از گزنه های مسیر زندگی و در تاریک خانه پیشانی، دل شان بزرگ و بینا می‌گردد. این افراد شاید با قرار گرفتن در مسیر های مختلف اجتماعی و فرهنگی، گره های کور را بهتر از بینایان خفته! ببینند و به درستی شعر هاتف اصفهانی را معنی کنند که صد البته برای ارتقای سطوح فرهنگی اجتماعی مملکتمان به آن احتیاج داریم...
چشم دل باز کن که جان بینی 
آنچه نادیدنی است آن بینی 

انتهای پیام/