به گزارش نصر، در فضای عمومی شهرها ایجاد زیبایی و هویت بصری نقش مهمی در احساس تعلق به محیط توسط شهروندان دارد؛ بنابراین اهمیت زیباسازی فضای عمومی شهرها به‌عنوان یکی از موثرترین عوامل در جذب اعتماد مردم و سرمایه‌های اجتماعی است.
آنچه امروز قابل انکار نیست، ارتباط تنگاتنگ و مداوم علوم و فنون مختلف از جمله هنرهای تجسمی با شهرسازی می‌باشد. ورود هنر و به ویژه آثار تجسمی و المان‌های شهری به عرصه مدیریت شهری، یکی از مناسب‌ترین راه‌حل‌ها جهت زیباسازی فضاهایی و تعامل شهروندان در شهرهاست.
نمادها و المان‌ها سازه و بناهایی هستند که ما معمولاً آن‌ها را در میدان‌ها و ورودی شهرها، در حاشیه و یا فضای سبز وسط بلوارها و گاهی هم در کنار خیابان‌ها و در نزدیکی برخی ساختمان‌های عمومی شهر می‌بینیم. این سازه‌های مفهومی، با خودنمایی در سطح شهر، ذهن افراد را به سمت خود معطوف می‌کنند و پس از مدتی به نماد و یا مشخصه‌ی منطقه خود تبدیل می‌شوند؛ به‌طوری‌که هرگاه نام منطقه‌ی مزبور به زبان می‌آید، به‌طور ناخودآگاه ذهن ما به دنبال شاخصه‌ها و ویژگی‌های آن رفته و اِلمان یا نماد موجود در آن منطقه در ذهن ما تصویرسازی می‌شود.
نماد و المان‌های شهری به‌عنوان عنصر شاخص از شهر از جمله بناها و عوامل مهم در طراحی معماری و طراحی شهری محسوب می‌شوند که نه تنها به غنای بصری شهر و فضای زیست اجتماعی ما کمک می‌کنند، بلکه به عنوان نمادها و نشانه‌هایی از فرهنگ و هویت جمعی ما قابل استناد هستند و تاثیر مهمی در نحوه برخورد و تعاملات شهروندان را با یکدیگر و محیط شهری دارند.
شهر تبریز که به‌عنوان مهد فرهنگ و هنر ایران زمین شناخته می‌شود، نمادها و ظرفیت‌های فرهنگی فراوانی دارد که با هویت و تاریخ پرفروغ این شهر عجین هستند و به نوعی حافظه تاریخی و ارزشی ملت به شمار می‌آیند. به‌عنوان مثال بازار تبریز، مسجد کبود، مقبره الشعراء و یا خانه‌های به جا مانده از دوران مختلف تاریخی، همگی بناهایی هستند که با معماری خاصی ساخته شده‌اند و اکنون به‌عنوان نماد و هویت این شهر محسوب می‌شوند.
با اینکه طی سال‌های اخیر سازه‌های مدرن، برج‌های بلند و آپارتمان‌هایی با نمای رومی از لحاظ شکل، ابعاد و رنگ هارمونی تبریز را به هم ریخته‌اند، اما با این وجود نمادها و المان‌هایی در این شهر وجود دارند که آرامش‌بخش و چشم نوازند؛ نمادهایی که از گذشتگان به‌یادگار مانده است و جزء سرمایه‌های فرهنگی ما بوده و اکنون نیز پیشینه درخشان و هویت مستحکم تبریز را بازنمایی می‌کنند. شاید زیاد دیده باشیم که مردم در کنار این نمادها می‌ایستند و لحظاتی را با گرفتن عکس و فیلم از آن‌ها سپری می‌کنند و یا اگر بخواهند به دیگران نشان دهند که به شهری سفرکرده‌اند و یا در آن شهر سکونت دارند، معمولاً تصویر خود را در کنار نماد آن شهر در پروفایل شخصی خود در صفحات مجازی قرار می‌دهند، اما آنچه باید بدان توجه نمود این است که آیا تمامی نمادهای شهری ویژگی‌های گفته‌شده را دارند؟ و اینکه متولیان طراحی و اجرای آن‌ها تا چه اندازه به نکات گفته‌شده توجه دارند؟ صرف هزینه‌های گزاف برای طراحی، ساخت و یا مرمت این بناها چقدر موفقیت آن‌ها را در عرصه‌ی شهر به همراه داشته است؟
استفاده حداقلی از ظرفیت‌های فرهنگی در طراحی نمادهای شهر
دبیر کمیسیون معماری و شهرسازی شورای اسلامی شهر تبریز با بیان اینکه المان و مبلمان شهری جزو موضوع‌های مهم در شورای شهر تبریز است، اظهار کرد: در حال حاضر یک فصل از شیوه نامه‌ای که در خصوص هنر عمومی در شهر که شامل مبلمان شهری، المان‌ها و دیوارنویسی‌ها در کمسیون فرهنگی شورای شهر تبریز در قالب یک پیشنهاد نوشته شده بود، بعد از بررسی‌های صورت‌گرفته در خصوص المان‌ها به اتمام رسیده است، اما ما تنها به یک شیوه‌نامه در خصوص المان‌ها بسنده نکردیم و المان‌های مناسبتی و نمایشی را نیز مطرح کردیم. همچنین مابقی سرفصل‌ها را نیز از سازمان سیما، منظر و فضای سبز مطالبه کرده‌ایم.
روح الله رشیدی با بیان اینکه آشفتگی‌هایی در این زمینه وجود دارد، تاکید کرد: یکی از دلایلی که نتوانستیم در این زمینه به خوبی پیش برویم، عدم استفاده از فرصت‌هایی بود که در اختیار داشتیم. یعنی از فرصت طراحی المان برای تعمیق هویت در حوزه فرهنگی از حداقل ظرفیت‌ها استفاده کرده‌ایم.
وی ابراز کرد: فراخوان دریافت طرح المان‌های شهر تبریز را راه‌اندازی کرده‌ایم و ترکیب نظارت و داوری این فراخوان توسط کارشناسان کمیته نظارت پذیری انجام خواهد گرفت.
المان‌ها هویت شهر را نشان می‌دهند
این پژوهشگر فرهنگی پیش از این نیز در گفتگو با «مهر» با تاکید به اینکه در بحث المان‌های شهری ابتدا باید به مسئله «هویت» توجه کنیم، اظهار کرده بود: هویت، از مسائل مهم همه جوامع، به‌ویژه جامعه ماست؛ همه جوامع تلاش می‌کنند هویت خود را حفظ کرده و تداوم ببخشند، از این رو بسیاری از تعارض‌ها و درگیری‌های امروز، حول مسئله هویت شکل گرفته و سرمایه گذاری‌های عمده و قابل توجهی برای بقای هویت و حل اختلالات هویتی صورت می‌گیرد.
رشیدی ادامه داد: کشور ما از این منظر شرایط ویژه‌ای دارد؛ تلاقی هویت دینی، هویت ملی و هویت محلی از یک سو و فشار فرهنگ جهانی برای هضم این سه هویت در هویت جهانی از سوی دیگر، شرایط ویژه‌ای را در حوزه هویت برای ما ایجاد کرده است؛ لذا نباید از کنار این مسئله به راحتی عبور کرد که بخش مهمی از این هویت، امروزه در شهرها شکل می‌گیرد و خودش را نشان می‌دهد.
وی به تعبیرِ «هویت شهری» اشاره کرد و گفت: هویت شهر، همان معنایی است که مردم شهر به شهرشان می‌دهند. اینکه ساکنان شهر، شهرشان را چگونه می‌شناسند و آن را چگونه و با چه ویژگی‌هایی توصیف می‌کنند، هویت شهر را بازگو می‌کند. هویت شهر، ارکان و عناصر مختلفی دارد و المان‌ها یا نمادهای شهری، یکی از مهمترین عناصر هویت شهر هستند بنابراین، وقتی از المان‌های شهری حرف می‌زنیم، داریم از یکی از ارکان هویت شهری سخن می‌گوئیم. پس المان‌های شهری مهم هستند چرا که هویت مهم است.
وی ادامه داد: به واسطه المان‌هاست که نشانه‌ها و داشته‌های فرهنگی و هویتی، در شهرها عینیت پیدا می‌کند؛ المان‌ها، خاطره جمعی ساخته و زیبایی بصری ایجاد می‌کنند، هویت بخش و هویت ساز هستند، تأمل برانگیز و اندیشه ساز هستند و با این ویژگی‌ها و کارکردها، قطعاً باید المان‌ها را از ارکان هویت شهر دانست.
رشیدی در رابطه با پیشنهادات ایجابی برای تولید المان‌های شهری در کلانشهر تبریز اظهار کرد: تبریز با توجه به پیشینه ویژه‌ای که دارد، سرشار از عناصر جذاب تاریخی، فرهنگی و سیاسی و کانون بسیاری از تحولات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی در ایران بوده است؛ المان‌های شهر تبریز، باید بتواند این پیشینه درخشان و هویت مستحکم را بازنمایی کند. از تاریخ سیاسی تبریز گرفته تا تاریخ صنعتی و تاریخ اقتصادی‌اش، سرشار از ایده‌ها و مثال‌هایی است که قابلیت تبدیل به نمادهای شهری را دارد.
وی افزود: حتی عناصر برگرفته از جغرافیا و طبیعت این شهر هر الهام‌بخش ایده‌پردازان است. وقایع و رویدادها از عصر مشروطه گرفته تا دوره انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، این ظرفیت را دارد که بتواند صدها نماد شهری را خلق کند؛ مهم این است که سیاست‌گذاران فرهنگی شهر، درک درستی از مسئله هویت و نسبت آن با نمادها و المان‌های شهری داشته باشند.
درباره المان‌های شهری جزیره‌ای عمل شده است
روح الله دهقان‌نژاد، رییس کمیسیون ارزیابی، تحقیق و نظارت شورای اسلامی شهر تبریز هم درباره وضعیت المان‌های شهری تبریز به خبرنگار «نصر آذربایجان» گفت: شورای شهر تبریز در موضوع زیباسازی و المان‌های شهری تبریز شیوه نامه‌ای در چند بند تدوین کرده است. این شیوه‌نامه اوایل تنها در خصوص المان‌ها بود، سپس موارد دیگری در مبلمان شهری نظیز طراحی و زیباسازی را مطرح و لحاظ کردند.
وی افزود: این شیوه نامه را برای یک‌رنگی و یک‌دستی رویه اجرای طرح‌های مبلمان شهری راه اندازی کرده‌ایم. اینکه هر منطقه‌ای برای خودش یک المان طراحی و آن را اجرا کند، منجر به همین آشفتگی‌ها خواهد شد. این سیاست شورای شهر در مورد المان‌های شهری بر شهرداری مناطق و سیما منظر شهرداری ابلاغ خواهد شد.
دهقان نژاد ابراز کرد: این شیوه‌نامه با همراهی افرادی از کارشناسان شهرداری و کارشناسان اجتماعی و اساتید دانشگاه پیش می‌رود و نمایندگانی از شورا ناظر بر این کمیته هستند.
وی به تعدد المان‌های فرهنگی، تاریخی، مذهبی، مناسبتی اشاره کرد و گفت: المان‌های شهری حاوی یک سری پیام‌هایی هستند. اگر المانی پیامی را به همراه نداشته باشد، اصلا المان نیست! متاسفانه تا به امروز در مورد المان‌های شهری به‌صورت جزیره‌ای عمل شده است. بعضی مناطق در حوزه المان‌سازی و طراحی بسیار دقیق و قوی عمل کردند و بعضی مناطق اصلاً به این حوزه ورود پیدا نکرده‌اند.
رییس کمیسیون ارزیابی، تحقیق و نظارت شورای اسلامی شهر تبریز با بیان اینکه اگر المانی در جایی طراحی و تعبیه می‌شود، باید با نحوه زندگی مردم در آن منطقه سازش داشته باشد، افزود: باید به ظرفیت‌های منطقه و محله‌ای توجه کنیم؛ بی‌تردید المان‌های شهری باید مبتنی با فرهنگ، سنت، سبک و شیوه زندگی همشهریان و حتی منطبق با آئیین‌های محلی آن منطقه طراحی شود.
دهقان‌نژاد با بیان اینکه ورودی شهرها، همان ویترین شهرها هستند، تاکید کرد: بی‌شک ورودی شهر به مسافرین ذهنیت می‌دهد، از این‌رو هر فرد یا گردشگری که وارد شهر می‌شود، اولین تصویر و تجسم از شهر را متناسب با ورودی شهر در ذهن نگه می‌دارد. متاسفانه مسئولین سابق در خصوص ورودی شهرها کم‌توجهی کرده‌اند.
المان‌ها به شهر روح می‌بخشند
بیتا باقری، استادیار گروه شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی هم در مورد اهمیت المان‌های شهری گفت: المان‌های شهری که در فضای شهری استقرار می‌یابند، می‌توانند به فضای شهری روح ببخشند و به عنوان هویت و اثربخشی در فضای شهری نقش موثری ایفا کنند، با این هدف که کیفیت فضای شهری را بهبود بخشیده و در ایجاد خاطره ذهنی فضا برای مخاطب خاص و عام و افزایش اثر بخشی روح مثبت مکان در تامین نیاز شهروندان موثر باشد
وی عنوان کرد: صرف نظر از کانسپت و مفهوم، یک المان یا نماد شهری، ظاهراً برای مخاطب عام، ترکیبی است پیکره وار که در ساخت آن از ویژگی‌های درونی احجام و اشکال هندسی است، اما ساختار المان‌ها یک ساختار انتزاعی است که در مفهوم خود می‌تواند به زمان خاصی دلالت کند.
این عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی گفت: شهر تاریخی تبریز با عظمت چندین هزار ساله خود، نمادها و المان‌های با ارزشی چون ارک علیشاه را در بهترین موقعیت شهری با مفاهیم غنی بومی خود قرار دارد که می‌توان با تصمیم‌گیری صحیح درمورد بازگشایی اطراف آن و ایده‌پردازی‌های مدرن برای این اثر تاریخی در راستای احیای فضای شهری پویا در بخش مرکزی شهر با برجسته کردن نماد بی‌بدلیل شهری تبریز همت نمود.
باقری با بیان اینکه تصمیم‌گیری عوام‌گرایانه مسولین امر، درخصوص المان‌های شهری، نوعی نادیده گرفتن هویت تاریخی و شأن و منزلت مردم محسوب می‌شود، ابراز کرد: لازم است مسولین امر به ویژه شورای محترم شهر تبریز برای پرداخت و حل معضل طراحی المان‌های شهری، به شکل تخصصی به این مساله پرداخت کند و در این راستا از پتانسیل‌های تخصصی استان استفاده کند.
وی تاکید کرد: وقتی یکی از حرکت‌های بزرگ انقلابی تاریخ ایران به نام مشروطه و به نام تبریز ثبت شده است، به نظر می‌رسد تا به امروز نتوانسته‌ایم حتی در این خصوص المانی در‌شان قیام مشروطه تبریز طراحی کنیم! چرا که متاسفانه تا به امروز در خصوص ایده پردازی و یا طراحی المان‌های شهری از تجربیات هیچ یک از متخصصان و اساتید دانشگاهی بهره گرفته نشده است و یا هیچ مسابقه و نمایشگاهی در این راستا برگزار نشده است.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: المان‌های امروزی نوعی بی‌توجهی و کم لطفی به هویت تبریز و همچنین متخصصین در این حوزه هستند. مدیریت شهر و استان مقبره الشعراء را به عنوان بزرگترین المان تبریز سال‌هاست که به‌حال خود رها کرده‌اند و این دردآور است.
وی درباره تندیس‌های بزرگان و مشاهیر آذربایجان نیز عنوان کرد: المان‌هایی که برای بزرگداشت مشاهیر و یا رویدادهای مهم ساخته می‌شوند، لزوماً نباید به تندیس‌هایی واقع گرایانه از شخصیت آنان خلاصه شود، بلکه گاهی اوقات می‌توان برای بزرگداشت یک شخصیت، به‌جای ساختن مجسمه‌ای از شمایل او، یک بنای یادبود با طرح معماری خاص و ابتکاری خلق کرد.
المان‌های شهری، نشانی از تاریخ و فرهنگ مردم تبریز
گزارش نصر آذربایجان می‌افزاید، لازم است مدیران شهری در طراحی نمادهای تبریز ویژگی‌های اقلیمی، هویتی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی و... را مورد توجه قرار دهند و المان‌هایی که برای شهری به بزرگی و عظمت تبریز ساخته می‌شوند، نشانی از تاریخ و فرهنگ مردم تبریز را هم به وضوح داشته باشند.
المان‌های شهری، شهرها را خاطره‌انگیز می‌کنند. وجود هرگونه بنا و یا عنصر طبیعی در شهرها که در ذهن مردم اشتراکاتی ایجاد کند، می‌تواند خاطرات مشترک زیبایی در ذهن اهالی آن محیط ایجاد کنند
.
المان‌های شهری با الهام از ارزش‌های فرهنگی و تاریخی می‌توانند به نماد و سمبل شهری تبدیل شوند و به فضاهای شهری روح ببخشند، لذا ضروری است مسئولان فرهنگی و شهری تبریز فکری اساسی برای آشفتگی وضعیت نشانه‌های بی‌نشان شهری تبریز داشته باشند.
سحر مغفرت
منتشر شده در شماره سوم ماهنامه نصر آذربایجان
نسخه دیجیتال سومین شماره ماهنامه نصر آذربایجان به دنبال استقبال مخاطبان به عنوان اولین ماهنامه گویای ایران در دسترس عموم قرار گرفته است. برای مشاهده نسخه دیجیتال و مطالعه مطالب این ماهنامه این لینک را کلیک کرده و ورق بزنید.
انتهای پیام/