گزارش/
«افزایش سالمندی» و «سالمندان تنها» چالش‌های اصلی دهه‌های آینده
نصر: سالمندی، دوران مهم زندگی است که با سیر طبیعی تغییرات فیزیولوژیکی و روانی همراه است. در افکار عمومی پیری با تصویر منفی تنهایی، بیماری، ناتوانی و ازکارافتادگی همراه است اما با آگاهی از مراقبت‌های مربوط به این سنین و شناخت این دوره، بیماری و ضعف را می‌توان به کمترین حد رساند و دوران سالمندی سالمی داشت.
به گزارش نصر، آخرین پیش‌بینی‌های جمعیتی نشان می‌دهد که امید به زندگی در مردم جهان در بدو تولد از ۶۴.۲ طی سال ۱۹۹۰ به ۷۲.۶ در سال ۲۰۱۹ رسیده است و انتظار می‌رود که این رقم در سال ۲۰۵۰ از مرز ۷۷.۱ سال بگذرد؛ طی سال ۲۰۱۹ از هر ۱۱ نفر در جهان یک فرد ۶۵ سال و بالاتر است (۹ درصد)، درحالی‌که پیش‌بینی می‌شود این رقم در سال ۲۰۵۰ به یک نفر از هر شش نفر (۱۶ درصد) برسد.
در سال ۲۰۱۸ برای نخستین‌بار در تاریخ، تعداد افراد ۶۵ سال و بالاتر در جهان از تعداد افراد زیر پنج سال بیشتر شد. نکته حائز اهمیت این است که طی این سال‌ها، سرعت رشد افراد ۸۰ سال و بالاتر به نسبت سایر سنین بیشتر است و تعداد این افراد از ۱۴۳ میلیون نفر در سال ۲۰۱۹ به ۴۲۶ میلیون نفر در سال ۲۰۵۰ (سه برابر) خواهد رسید.
موضوع سالمندی از چالش‌های پیش روی کشور در سال‌های آینده خواهد بود. اینکه چگونه جمعیت سالمند را سالم نگه داریم، پرسشی است که پاسخ آن برای سالمندان و دوره سالمندی، حیاتی است. صرفاً پیر شدن و عنوان «سالمند» را یدک‌کشیدن، نمی‌تواند پاسخ‌گوی دغدغه‌های دوران سالمندی باشد. سالمندان کشور هر روز با انواع مشکلات مواجه هستند که اگر تدبیری برای حل این مشکلات نیندیشیم، قطعاً در آینده‌ای نه چندان دور با بحران «زندگی سالمندی» مواجه خواهیم شد.
امروزه درصد چشمگیری از جمعیت جهان را سالمندان تشکیل می‌دهند و با توجه به افزایش امید به زندگی در بسیاری از کشورها، شمار سالمندان افزایش یافته است. پر کردن اوقات فراغت و داشتن برنامه مشخص به سالمندان کمک می‌کند که این دوران را به خوبی سپری کنند و از بهداشت روانی خوبی برخوردار شوند. بین سلامت روان و اوقات فراغت سالمندان، ارتباط مستقیمی وجود دارد؛ نداشتن فعالیت و سرگرمی، منجربه تداعی افکار منفی و ناخوشایند گذشته در ذهنشان می‌شود. سالمندانی که عزیزان و آشنایان خود را از دست داده‌اند، در اوقات بیکاری، فکر و ذهنشان درگیر مرگ و شکل‌گیری افکار ناامیدکننده می‌شود و ادامه چنین روندی می‌تواند آنها را به سمت ابتلاء به افسردگی سوق دهد.
اهمیت خودمراقبتی برای سالمندان
سیدحسن موسوی‌چلک، رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران با اشاره به موضوع خودمراقبتی برای سالمندان، به خبرنگار ایمنا می‌گوید: یکی از مهارت‌هایی که همه افراد نیاز دارند تا بتوانند برای انجام هر کاری انرژی لازم را داشته باشند و با شادابی و سرزندگی به کارهای روزانه خود بپردازند، آموزش خودمراقبتی است. این مهارت شامل سه بخش مهارت‌های افراد، نقش خانواده و جامعه است.
وی ادامه می‌دهد: با توجه به اینکه سالمندان سرگرمی‌های دوران جوانی خود را ندارند، پرداختن به اموری که به آنها روحیه و انرژی بدهد به نشاط و شادابی آنها کمک می‌کند؛ با تغییر ساختار خانواده، روابط اجتماعی و حس تنهایی در سالمندان، موضوع خودمراقبتی اهمیت مضاعفی می‌یابد.
لزوم افزایش کیفیت زندگی سالمندان
رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران تصریح می‌کند: حتی در مراکز نگهداری سالمندان لازم است مراقبت‌های گروهی که می‌تواند برای افراد شادابی ایجاد کند، انجام شود. در دوران سالمندی خودمراقبتی می‌تواند به افزایش کیفیت زندگی آنها کمک بسیاری کند.
وی خاطرنشان می‌کند: شعار یک سال سازمان جهانی بهداشت پیر یا سالمند بانشاط بود. وقتی به این موضوع نگاه می‌کنیم متوجه می‌شویم نشاط دوران سالمندی به اقدامات، برنامه‌ها و سبک تغذیه برمی‌گردد که قبل از ورود به دوره سالمندی باید به آنها توجه کرد.
موسوی‌چلک با اشاره به مشکلات دوره سالمندی اظهار می‌کند: یکی از مشکلات سالمندان، پوکی استخوان است که باعث افزایش هزینه‌های درمان در این دوران می‌شود؛ اگر در این خصوص قبل از ورود به سالمندی برنامه‌ریزی‌های لازم را اتخاذ کرده باشیم به طور طبیعی در دوره سالمندی نشاط و شادابی بیشتری خواهیم داشت.
کاهش نگرانی‌های سالمندان با نظام رفاه و تأمین اجتماعی کارآمد
وی در ارتباط با توانمندسازی سالمندان می‌افزاید: توانمندسازی سالمندان محدود به سنین بالای ۶۰ سال نیست؛ سالمندان به هر میزان که یک زندگی با کیفیت و سالم را قبل از ورود به این دوران داشته باشند در دوران سالمندی بسیاری از کارهای خود را بدون نیاز به کمک دیگران انجام می‌دهند.
رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران تاکید می‌کند: نظام رفاه و تأمین اجتماعی کارآمد می‌تواند نگرانی‌های سالمندان را برای ورود به این دوره کمتر کند، مراقبت‌های اجتماعی و تسهیل دسترسی به خدمات بهداشتی و درمانی از موضوعات دیگری است که باید مورد توجه قرار گیرد.
وی ادامه می‌دهد: این موضوعات می‌تواند اطمینان ما را برای ورود به دوران سالمندی افزایش دهد. در کنار این موارد، ما سالمندانی را داریم که ممکن است نیاز به حمایت‌های مختلف داشته باشند که توجه به همه این موارد می‌تواند دغدغه‌های ما برای ورود به دوران سالمندی را کاهش دهد.
موسوی‌چلک می‌افزاید: قبل از دوره سالمندی باید برای سالمندی با نشاط برنامه‌ریزی کنیم، اموری همچون توجه به خودمراقبتی، تغذیه سالم، سبک زندگی صحیح، ورزش‌های منظم، داشتن دوستان خوب، آمادگی ذهنی، داشتن خانواده همراه، فعالیت‌های هنری و علمی می‌تواند به داشتن سالمندی بانشاط کمک کند.
توجه به سالمندان از وظایف اساسی دولت‌ها است
احمد پدرام روان‌شناس و مشاور خانواده با اشاره به مشکلات سالمندی و چالش‌های پیش روی این گروه، به خبرنگار ایمنا، اظهار می‌کند: جامعه به سمت سالمندی در حال حرکت است و مراقبان این گروه سنی نیز در خانواده‌ها در حال کم شدن است، هم‌اکنون مراقبت از پدر و مادرها به دلیل تغییر سبک زندگی‌ها و کاهش نیروی انسانی و تعداد فرزندان مشکل شده است.
وی با بیان اینکه بخشی از مراقبت از سالمندان برعهده دولت است، تصریح می‌کند: لازم است دولت مکان‌هایی برای گذران اوقات سالمندان در نظر بگیرد تا سالمندان برای حفظ عزت نفس خود بتوانند بخشی از وقتشان را در این مراکز سپری کنند. باید تهیه غذا، پزشک یا پرستار توسط دولت در این مراکز تأمین شود و سالمند تنها شب‌ها به خانه برود.
این روان‌شناس با اشاره به وضعیت بازنشسته‌ها، ادامه می‌دهد: نهادهای مسئول دولتی باید حرمت افرادی را که سال‌ها بیمه پرداخت کرده و مالیات داده‌اند، حفظ کنند اما با کمال تأسف هم‌اکنون از لحاظ اقتصادی وضعیت بازنشستگان چندان مناسب نیست و این امر باعث می‌شود جایگاه اجتماعی و عاطفی آنها آسیب ببیند و حرمت آنها نزد خانواده‌هایشان از بین برود.
مشکلات اقتصادی و جایگاه متزلزل اجتماعی و عاطفی سالمندان
وی با بیان اینکه بازنشستگان باید از حقوق بازنشستگی مکفی برخوردار باشند، می‌افزاید: بازنشستگی در کشور ما بسیار سخت است و باید از جوانی به فکر این دوران باشیم، متأسفانه دولت‌ها تکیه‌گاه مناسبی برای بازنشستگان نیستند و این امر زندگی آنها را بسیار مشکل کرده است.
پدرام اضافه می‌کند: باید از سالمندان به طور ویژه حمایت کرد و برای آنان امکانات خاصی در نظر گرفت تا در مسیر زندگی عادی خود دچار مشکل نشوند و بتوانند نیازمندی‌های روزانه خود را برطرف کنند؛ در مدارس نیز باید این موضوع آموزش داده شود تا فرزندان یاد بگیرند که از پدر و مادر یا پدربزرگ و مادربزرگ خود چگونه نگهداری کنند تا کرامت انسانی افراد سالمند به خوبی رعایت شود.
وی با بیان اینکه بی‌احترامی به سالمندان از سوی فرزندان یا نوه‌ها می‌تواند منجر به آسیب‌های روحی و روانی به سالمندان شود، می‌گوید: لازم است این مسئله به خوبی به فرزندان آموزش داده شود تا با رفتارهای خود بتوانند هر چه بیشتر و بهتر سلامت روانی والدین سالمند خود را در آینده حفظ کنند.
نیاز سالمندان به مراقبت‌های پزشکی
این مشاوره خانواده تاکید می‌کند: سالمندان نیز باید آموزش داده شوند تا حد امکان خودشان از خودشان مراقبت کنند، تحقیقات نشان داده عمر سالمندانی که خودمراقبتی داشته یا خودکفا بودند بیشتر از سالمندانی بوده که کار خاصی انجام نمی‌دهند، لازم است سالمندان تحرک بیشتری داشته و وظایف مختلف را تا جایی که ممکن است خودشان انجام دهند بنابراین باید از سالمندان کمک خواست و وظایف مختلفی را به آنها محول کرد.
وی با بیان اینکه سالمندی که در حد توانش کار نکند زودتر از کارافتاده می‌شود، ادامه می‌دهد: احساس توانمندی و خودکفا بودن و احساس رضایتمندی و شادی و در نتیجه طول عمر بیشتر از نتایج سپردن وظایف مختلف به سالمندان است.
پدرام می‌گوید: مراقبت‌های پزشکی بسیار مهم است و سالمندان به آن نیاز دارند زمانی که افراد به پدر و مادر خود خدمت می‌کنند به فرزندان یاد می‌دهند که آنها نیز در زمان سالمندی از والدین خود مراقبت کنند این آموزش غیرمستقیم است و نتایج آن را در آینده زندگی خود مشاهده می‌کنیم.
مهدهای سالمندی طرحی موفق در سازمان بهزیستی
ولی‌الله نصر مدیرکل بهزیستی استان اصفهان با بیان اینکه طبق آخرین آمار ۱۱ درصد جمعیت استان را سالمندان تشکیل داده است، اظهار می‌کند: برخی از خانواده‌ها دوست دارند که سالمندشان در کنارشان باشد، به همین دلیل مراکز روزانه‌ای ایجاد شده تا سالمندان در این مراکز اوقات فراغت خود را سپری کنند که از این طرح استقبال خوبی شده است.
وی می‌افزاید: در این مهدهای سالمندی که در برخی از مناطق استان فعال هستند هدف این است سالمند از محیط خانواده خودش دور نشده و از طرف دیگر بتواند تجربیات خود را در اختیار سایر سالمندان قرار دهد و طرح دیگر مراقبت از سالمندان در منزل است که از حضور سالمندان در مراکز جلوگیری می‌کند.
مدیرکل بهزیستی استان اصفهان تصریح می‌کند: لازم است سالمند درون خانواده خودش ساماندهی شود و باید برنامه‌ریزی مناسب و بیشتری برای آن صورت بگیرد، طرح مهدهای سالمندی جزو طرح‌های موفق و اولویت‌های سازمان است. در مهدهای سالمندی هدف این است سالمند از محیط خانواده خودش دور نشده و از طرف دیگر بتواند تجربیات خود را در اختیار سایر سالمندان قرار دهد.
ظرفیت خالی خانه‌های سالمندان نشانگر حضور سالمندان در خانواده
وی ادامه می‌دهد: برنامه‌ای نیز با شورای ملی سالمندان در کشور تحت عنوان «شهر دوستدار سالمند» داریم که در چهار منطقه استان با استفاده از تسهیل‌گران محلی تلاش می‌شود آن محل به عنوان محل دوستدار سالمند شناخته شود. امیدوارم پس از این طرح مشترک که با همکاری شهرداری انجام می‌شود، بتوانیم این موضوع را به کل استان تعمیم دهیم.
نصر با اشاره به طرح‌های مراقبت از بیماران اعصاب و روان و معلولان ضایعه نخاعی در منزل، می‌افزاید: برخی از خانواده‌ها ناگزیر از گذاشتن سالمندان خود در مراکز سالمندی هستند، درحال‌حاضر ظرفیت خالی زیادی را در مراکز سالمندی داریم که نشان می‌دهد خوشبختانه خانواده‌ها تمایلی به نگهداری سالمندان خود در خانه‌های سالمندان ندارند.
وی می‌گوید: نرم‌افزارهایی در شورای ملی سالمندان در حال برنامه‌ریزی است تا ضعف‌های موجود را برطرف سازد، اما نیاز به همکاری سایر ارگان‌ها و شرکای اجتماعی در این زمینه است. هر سه چهار ماه یک‌بار شورای ملی سالمندان در استان تشکیل می‌شود که استاندار ریاست شورا را برعهده دارد.
مدیرکل بهزیستی استان اصفهان تاکید می‌کند: قانون جامع «حمایت از معلولان» که در برخی موارد شامل سالمندان نیز می‌شود، همه دستگاه را موظف کرده اگر ساختمانی را قرار است بسازند امکانات و مناسب‌سازی‌های لازم را رعایت کنند، با این وجود نیاز است توجهات بیشتری در این خصوص صورت بگیرد تا همه محیط‌های شهری قابل دسترسی برای سالمندان شود.
چالش‌های اصلی دهه‌های آینده در حوزه سالمندی
وی رشد سالمندی در ایران را جزو بزرگ‌ترین چالش‌ها می‌داند و می‌افزاید: این موضوع در ایران تا حدی نگران‌کننده است و اصفهان نیز جزو استان‌های نخست کشور در این زمینه محسوب می‌شود. رشد سالمندی در استان اصفهان، حدود ۱۱ درصد بوده و این رشد نسبت به استان‌های دیگر بیشتر است. مهم‌ترین چالش ما در سال ۱۴۲۰ افزایش فزاینده سالمندی است که ۳۳ درصد جمعیت کشور بالای ۶۰ سال می‌شود و این موضوع از هر منظر یک تهدید برای کشور به حساب می‌آید.
نصر ادامه می‌دهد: مشکل دیگری که مهم‌تر از رشد سالمندی در کشور است افزایش سالمندان تنها است زیرا خانواده‌ها به سمت تک‌فرزندشدن حرکت کرده‌اند و این یکی از چالش‌های اساسی کشور خواهد بود که لازم است از هم اکنون برنامه‌ریزی‌های لازم در این خصوص صورت بگیرد.
وی با اشاره به افرایش کارایی سبک زندگی سالمندان، اضافه می‌کند: مهم‌ترین مشکلی که سالمندان ممکن است با آن روبه‌رو شوند، احساس بی‌ارزشی و بی‌فایده بودن است؛ با فرهنگ‌سازی‌هایی که انجام می‌شود به‌طورحتم ضربه‌های روحی و روانی این موضوع کاهش می‌یابد. افسردگی در میان سالمندان خطرات بسیاری دارد بنابراین لازم است خانواده‌ها با آموزش‌های مرتبط این موضوعات را شناسایی و نسبت به آن پیش‌بینی‌های لازم را انجام دهند.
تلاش دستگاه‌های متولی برای حفظ منزلت و کرامت سالمندان
مدیرکل بهزیستی استان اصفهان می‌گوید: سالمندان به شدت تحت تأثیر گروه همسالان خود هستند؛ اگر بتوانیم با همکاری شهرداری‌ها و فرهنگسراها ظرفیت‌های لازم را برای حفظ منزلت و کرامت سالمندان ایجاد کنیم و آنها بتوانند تجارب خود را با یکدیگر به اشتراک بگذارند، به‌طورحتم سالمندی به یک سالمندی فعال تبدیل شده و احساس سربار بودن از آنها دور می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: با توجه به اینکه سالمندان به دوره سالمندی رسیده‌اند، دارای تجارب مختلف و نیازمند یک زندگی بی‌دغدغه هستند. وضعیت مالی موضوعی است که می‌تواند آرامش روان سالمندان را به هم بریزد؛ اگر سالمندان تأمین مالی نباشند دچار نگرانی می‌شوند، بنابراین لازم است بستر مناسب و سالم برای یک زندگی خوب برایشان فراهم شود.
نصر با بیان اینکه باید زمینه مشارکت اجتماعی سالمندان در جامعه افزایش یابد، خاطرنشان می‌کند: این قشر از جامعه دارای تجارب گران‌بهایی هستند که باید به نحو شایسته از این تجارب استفاده کرد؛ همچنین باید برنامه‌ریزی‌های لازم را برای اجرای طرح افزایش جمعیت انجام دهیم تا اعتماد عمومی به این موضوع جلب شده و نسبت به آن اهتمام ورزند، هدف طرح‌های سالمندی این است سالمند از محیط خانواده خودش دور نشده و از طرف دیگر بتواند تجربیات خود را در اختیار سایر سالمندان قرار دهد.
انتهای پیام/
نصر