سنت‌های رمضان در آذربایجان شرقی

به گزارش نصر، در ماه مبارک رمضان آداب و رسوم مختلفی در شهرها، روستا و بخش های مختلف آذربایجان شرقی وجود دارد که در بیشتر آنها به احترام بزرگترها روز اول ماه مبارک رمضان را در منزل آنها  افطار می کنند.
بر اساس یک رسم قدیمی که البته در شهرها بسیار کمرنگ شده مواقع سحری «گوزارچی» با صدای بلند همه را برای سحری خوردن بیدار می کند و محله به محله می گردد ،البته این سنت هنوز در برخی از  روستاها وجود دارد برخی از همسایه ها هم هوای همدیگر را دارند و زمانی که چراغ ها منزل را خاموش می بینند زنگ خانه را به صدا درآورند تا خواب نمانند، البته این بیدار کردن در صورتی انجام می شود که پیش از آغاز ماه مبارک رمضان با یکدیگر توافق می کنند تا یکدیگر را از خواب بیدار کنند. 
البته در برخی محلات و شهرهای دیگر این رسم طور دیگری اجرا می شود اما با رسوخ فناوری و زندگی ماشینی در فضای معنوی مردم ذائقه عبادت و بندگی روزه داران را نیز تغییر و آن را در ماه رمضان تحت تاثیر قرار داده است.
قبل از سحری حال و هوا و تب و تاب رمضان مثل موجی محله ها را در برمی گرفت و جارچی ها با صدای وسیله ای بنام 'کره نی' یا طبل مردم را بیدار می کردند تا کسی خواب نماند؛ صدای دلنشین اذان از مناره مساجد بلند می شد و عطر و بوی رمضان از هر کوی برزنی بلند بود.
در حال حاضر هم بازار سرپوشیده میوه تبریز که قدیم الایام کره نی می فروختند، هنوز هم با نام 'کره نی خانه' شناخته می شود ولی دیگر از این وسیله ارتباطی قدیمی خبری نیست و تلویزیون، رادیو و ساعت برای بیدار کردن میهمانان خدا برای صرف سحری جایگزین آن شده است.
آداب و رسوم هر منطقه ای آئینه تمام نمای تاریخ، فرهنگ، تمدن، اعتقادات، دین و مذهب آن منطقه است و در ˈاورشلیخˈ (ماه رمضان) این آداب و رسوم نسبت به عرق دینی آذربایجان شرقی و سبقه فرهنگی و مذهبی منطقه از تنوع و جذابیت های خاصی برخوردار است.
در آذربایجان شرقی نیز مردم مثل سایر نقاط ایران ماه رمضان را ماه پرورش و اصلاح نفس و تقویت باورهای دینی و ترویج امور معنوی می دانند.
در این ماه برخی از آداب و سنت های مردم آذربایجان شرقی متمایز از دیگر مناطق کشور است که ˈقاباخلاماˈ و ˈکیسه دوزیˈ از جمله آنها می باشد که با گذشت قرن ها همچنان پابرجاست. ˈقاباخلاماˈ از جمله سنت های رمضان در میان مردم آذربایجان شرقی است که بر اساس آن مردم استان از نیمه ماه شعبان خود را برای استقبال از ماه رمضان آماده می کنند.
بنا بر این سنت حسنه مردم با نظافت و خانه تکانی، از چند روز مانده به ماه رمضان به پیشواز این ماه می روند؛ قاباخلاما سنتی است که حتما باید پیش از ماه رمضان اجرا شود تا همه جا برای حضور در میهمانی بزرگ خداوند آماده و پاکیزه باشد.
در این میان نظافت و غبارروبی مساجد با همکاری مردم و روحانی محل از اعمال قطعی است که از سال های دور در آستانه ماه مبارک رمضان انجام می شود.
بر اساس این سنت ، در غروب روز آخر ماه شعبان مردم به پشت بام ها و بلندی ها می روند تا ماه را رؤیت کنند؛ سنتی که امروزه با نفوذ رسانه در بیشتر نقاط ایران این امر برای مردم آسان شده است.
شناسایی افراد فقیر و افطاری دادن به خانواده های کم بظاعت رسم پسندیده دیگری است که در آذربایجان شرقی از رسم های قدیمی بوده و تلاش می کنند در این ماه تنگی معیشت خانواده ای را آزار ندهد به هر حال آداب ماه مبارک رمضان در این خطه تنوع زیادی دارد که مهمترین آنها از نظرتان می گذرد.  

پیشواز (استقبال از رمضان)
مردم آذربایجان شرقی یکی دو روز مانده به فرا رسیدن ماه رمضان به استقبال این ماه می روند و علاوه بر خانه تکانی، غبارروبی مساجد و سایر آیین های استقبال به لحاظ روحی و فکری خود را برای روزه گرفتن آماده ماه رمضان می کنند که به آن اصلاح محلی ˈپیشوازˈ می گویند.

رویت هلال ماه و نگاه کردن به آئینه
پیشینه رویت هلال ماه در روستاهای آذربایجان شرقی حکایت جالبی دارد.
پیش از اینکه رادیو و تلویزیون وارد جامعه ایران شود، روستاییان برای رویت هلال ماه به پشت بام ها می رفتند و ساعت ها منتظر می ماندند.
همزمان با آنها چندین سوار به روستاها و شهرهای اطراف می فرستادند تا خبر رویت هلال ماه را بیاورد.
از دیگر باورهای منطقه آذربایجان شرقی در خصوص رویت هلال ماه این بود که بزرگترها بعد از رویت هلال ماه رمضان، به چهره یک کودک معصوم یا یک فرد مومن و نمازخوان نگاه می کردند و اعتقاد داشتند که نگریستن به صورت آدم های بی نماز و روزه خوار، خوش یمن نیست.
نگاه کردن به آیینه و فرستادن صلوات بر محمد و آل محمد (ص) بعد از رویت هلال ماه هنوز هم به عنوان یک رسم در بین پیرمردان مناطق روستایی استان مرسوم است.
این عادت بر این اعتقاد مبتنی است که باید در ماه رمضان دل مومن همچون آیینه صاف و روشن باشد و از ناپاکی ها پاک شود.
پیرمردان برای این منظور همواره آئینه کوچکی در درون جیب خود داشتند و بعد از اینکه خود به رویت آیینه می پرداختند، با فرستادن صلوات چندین بار آئینه را به دور خود و اهل خانواده می چرخاندند.
هر چند این رسم در سالیان اخیر به دلیل توسعه رسانه های گروهی، موضوعیت خود را از دست داده اما هنوز که هنوز است بسیاری از پیرزنان و پیرمردان روستانشین به این کار مبادرت می کنند.

استقبال از روحانی
پیش از این همچنین قبل از آغاز ماه رمضان از طرف مردم روستاهایی که روحانی نداشتند، نمایندگانی به نزد امام جمعه های شهرها فرستاده می شد و از آنها درخواست می کردند که یک روحانی را به نمایندگی از خود به روستا بفرستند.
روحانی فرستاده شده را با سلام و صلوات به روستا می بردند و هر شب در خانه ای مهمان می شد تا ماه رمضان به پایان برسد.

نزیه
مردم آذربایجان شرقی با خانه تکانی به استقبال ماه رمضان می روند و یکی دو روز مانده به آغاز ماه رمضان مردم روستاهای آذربایجان شرقی فطیری به نام ˈنزیهˈ درست می کنند.
نزیه یک نوع نان محلی مغزدار است که روی آن با چنگال و ته استکان نقش بندی می شود. این فطیر از شیرینی های مخصوص ماه رمضان است.

بیدار کردن برای اوباشدان (سحری)
در قدیم الایام در این استان مردم برای بیدار شدن برای (اوباشدان) سحر ماه رمضان از روش های گوناگونی از جمله کره نی جارچی، بانگ خروس، صدای نقاره، طبل و شیپور و کوبیدن دیوار همسایه استفاده می کردند که امروزه این رسم نیزبا توسعه وسایل ارتباط جمعی بسیار کمرنگ شده است.
امروزه نیز برای بیدار شدن برای اوباشدان (سحری) با وجود استفاده از ساعت های زنگ دار، به همسایه ها و آشنایان نیز می سپارند که در صورت روشن نبودن چراغ خانه با تلفن یا با زدن زنگ خانه آنها را بیدار کنند.
برخلاف مراسم افطار در آذربایجان شرقی، آداب و رسوم سحری بسیار ساده و سبک است. بیشتر مردم به هنگام سحر از غذاهای سبک مانند کره و پنیر و ماست استفاده می کنند. چای نیز یک پای ثابت سفره سحری است.

ˈاحیا گجه لری(شب های احیا)
مراسم شب های احیا (احیا گجه لری) در آذربایجان شرقی از روحانیت و معنویت خاصی برخوردار است و مردم این منطقه تلاش می کنند از فیض این شب ها بی نصیب نمانند.
در آذربایجان شرقی مردان در مساجد تا به سحر به دعا و نیایش مشغولند و زنان نیز بیشتر به نوبت در خانه یکی از همسایگان جمع شده و به مراسم ویژه این شب ها می پردازند و یا همچون مردان در مساجد شب زنده داری می کنند.

رمضان در شهرستان های آذربایجان شرقی
برخی مراسم، آیین ها و سنت های ماه رمضان در آذربایجان شرقی متداول است که ویژه یک منطقه و حتی یک روستا به شمار می آید.
در کتاب «وفاق اجتماعی در آذربایجان شرقی»، نوشته «فهیمه حسین زادهˈ»، در مورد مراسم روستاهای حومه شهرستان شبستر آمده است: از جمله مراسم ویژه این منطقه در ماه رمضان این است که روز پانزدهم این ماه ، جوانان درب خانه ها را می کوبند و با شعر به زبان محلی می گویند:ˈ «پانزدهم ماه رمضان میهمان شماییم». در این هنگام صاحبخانه، سنجد و گردو به آن ها می دهد و برخی نیز که بخشش کمتری دارند، با یک سطل آب آنها را میهمان می کنند.
«ابراهیم حق پرست» در مجموعه پژوهشی «رمضان در فرهنگ مردم» می نویسد: در برخی از روستاهای استان آذربایجان شرقی از جمله حومه شبستر، مراغه ، تسوج و اهر مراسم ˈ کیسه دوزیˈ در روزهای خاص این ماه متداول است.
آخرین جمعه ماه رمضان، ۲۷ ماه رمضان یا آخرین پنجشنبه این ماه روزی است که در نقاط مختلف استان، زنان و دختران گرد هم آمده و هر خانواده برای خود کیسه ای می دوزد.
سپس مقداری پول در این کیسه ها می گذارند و بر آن دعا خوانده فوت می کنند و ان را تا سال دیگر در صندوقچه خود نگاه می دارند.
این کیسه را ˈ برکت کیسه سی ˈ یا کیسه برکت نامیده و اعتقاد دارند بدین صورت هرگز دچار فقر و بی پولی نخواهند شد.
در برخی از مناطق آذربایجان شرقی ازجمله توابع جلفا روز ۲۷ ماه رمضان مصادف با مرگ ابن ملجم جشن می گیرند.
در این روز جوانان با چوب و کاه آدمک ابن ملجم را ساخته و پس از گرداندن در کوچه های محل روی آن نفت ریخته و می سوزانند.
در برخی منابع نیز آمده است: در برخی از روستاهای آذربایجان شرقی، جمعه آخر ماه رمضان زنانی که بچه دار نمی شوند هنگام عصر به مسجد رفته و دو رکعت نماز حاجت به جا می آورند، سپس از مسجد خارج شده و به منزل هفت زن که اسم آنها فاطمه است رفته و از هرکدام یک تکه پارچه می گیرند، آنها از پارچه های یاد شده پیراهنی بچه گانه به نام پیراهن فاطمه دوخته و نزد خود نگاه می دارند و عقیده دارند تا ماه رمضان سال آینده حتما بچه دار خواهند شد.
در توابع شهرستان مراغه نیز رسم بر این است حدود دو هفته مانده به ماه رمضان، هر خانواده بسته به توان خود حیوانی قربانی کرده و گوشت آنرا پخته و در یخچال یا به صورت سنتی (ˈقورماˈ) نگاه می دارند.
این خانواده ها تا پایان ماه رمضان در مراسم سحر و افطار از گوشت حیوان قربانی شده استفاده کرده و عقیده دارند برکت خانه آنها افزایش می یابد.
انتهای پیام/