قاسم خان والی؛ پدر تبریز نوین

به گزارش نصر به نقل از خبرصبح، قاسم خان معروف به «سردار همایون»، نخستین شهردار تبریز، از شخصیت‌های ارزشمندی بود که خدمات گرانقدری به تبریز انجام داده و نام نیکی از خود به یادگار گذاشته است. وی در سال ۱۲۵۳ شمسی تولد یافت. پس از تحصیلات مقدماتى براى ادامه تحصیل عازم اروپا و به مدرسه معروف سن‏سیر پاریس وارد شد و دانشکده نظامى آنجا را به پایان رسانید. او از سرداران رشید دوره ناصرى بود. پس از مراجعت به ایران بنا به پیشنهاد و صلاحدید امیر نظام گروسى به ژنرال آجودانى محمدعلى میرزا ولیعهد منصوب شد.
 
اولین ماشین چاپ وارد ایران می‌شود
اولین اقدام قاسم والى در تبریز آوردن یک دستگاه ماشین چاپ با حروف سربى بود که مطبعه مجهزى درست کرد و همچنین گارد مخصوص تشکیل داد. هنگامى که حسین قلی ‏خان نظام‏ السلطنه با سمت پیشکار ولیعهد به آذربایجان رفت براى قاسم خان درجه امیر تومانى گرفت و او را به معاونت قشون آنجا تعیین نمود.
 
تشکیل اولین بلدیه ایران در تبریز
در دوران پیش از مشروطیت، در سال ۱۲۸۱ امتیاز اولین کارخانه برق ایران را برای احداث در تبریز بدست آورد. در ۱۲۸۵ شمسی به فرماندهى قشون آذربایجان منصوب شد و در این سمت نسبت به تأسیس بلدیه (شهرداری) در شهر تبریز همت گماشت. در دورانی که وی ریاست بلدیه تبریز را بر عهده داشت، اولین مرکز تلفن ایران، در تبریز دایر شد.
 
اولین تراموا و اولین چراغ برق
نصرالله فتحی در مورد او می‌نویسد: “قاسم‌خان امیر تومان معروف به والی، اولین کسی است که قبل از آغاز مشروطه، به تبریز چراغ برق آورده و آن‌ها را در حوالی مغازه‌های مجیدالملک نصب کرده بود.” قاسم خان والی همچنین در راه انداختن تراموای تبریز نیز تلاش چشمگیری داشت و اولین ترموای اسبی ایران را در تبریز راه اندازی نمود.
 
موسس اولین انجمن ادبی
فعالیت‌های اجتماعی قاسم خان والی، به این موارد محدود نمی شود. او در سال ۱۲۷۸ شمسی چاپخانه سربِ نسبتا بزرگی از خارج وارد و در شهر تبریز دایر کرد. وی از جمله موسسین انجمن ادبی تبریز در سال ۱۲۷۹ شمسی نیز بود، انجمنی که به اتفاق سیدحسن تقی زاده، محمدعلی تربیت و فخرادهم و زیر نظر ادیب الممالک در مدرسه لقمانیه تبریز برپا نمودند.
قاسم خان والی با این پیشینه درخشان، در صدر مشروطیت به عنوان نخستین شهردار تبریز انتخاب می‌شود. در سال ۱۲۸۶ شمسی پس از تشکیل انجمن شهر تبریز، لازم بود که در آن شرایط انقلابی، شخصیتی را برای تصدی بلدیه، این ارگان جوشیده از بطن انقلاب برگزینند که به عنوان نخستین شهردار تبریز و اولین شهردار در ایران، از هر نظر شایستگی و توانایی مدیریت این نهاد نوپا را داشته باشد. قاسم خان والی که رئیس اولین انجمن بلدی تبریز بود، به این سمت برگزیده می شود. گفتنی است که نظامنامه بلدیه را نیز او نوشته و به تصویب انجمن ایالتی آذربایجان رسانده بود. وی در حالی به این سمت مهم انتخاب می شود که چندی قبل از این انتخاب به ریاست کل قشون آذربایجان منصوب شده بود.
نخستین شهردار تبریز بر اثر خدمات صادقانه‌اش، چنان محبوبیتی در بین مردم و رهبران انقلاب پیدا می کند که طرف شور شهید ثقه الاسلام و سایر زعمای جنبش می‌گردد. حتی عین الدوله در بدو ورودش به حومه شهر تبریز، او را واسطه قرار می دهد تا بلکه با استفاده از محبوبیت وی با سران مردم تبریز کنار بیاید.
 
اولین افسر ایرانی که به ریاست بریگاد قزاق رسید
در ۱۲۹۲ درجه سردارى به او داده شد و به ریاست نظمیه مرکز رسید و در همان سال لقب «سردار همایون» دریافت کرد. وی معاون فرمانده قشون آذربایجان، سازمان‌دهنده نخستین گارد مخصوص سلطنتی، رئیس قشون آذربایجان، رئیس شهربانی مرکز، حاکم تهران، رئیس بریگاد قزاق نیز بوده است. او در دوران قاجاریه صاحب منصب ارتش و در چند ماه پایانی پیش از کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ و به مقام فرماندهی بریگاد قزاق رسید. سردار همایون اولین افسر ایرانى است که به ریاست بریگاد قزاق منصوب گردید. قبل از سردار همایون افسران روسى فرماندهى بریگاد قزاق را عهده ‏دار می‌شدند. پس از کودتاى ۱۲۹۹ به سردار همایون درجه امیرلشکرى که عالی‌ترین درجه نظامى بود داده شد.
سردار همایون در ۲۳ مرداد ۱۳۱۲ شمسی وفات یافت و مزار او در پارک مفاخر آذربایجان در شهر تبریز (جنب مسجد طوبی) می‌باشد.
انتهای پیام/