جنسیت و فضای شهری

این رویکرد امکان دسترسی عادلانه به فضا و تحرک پذیری در آن فارغ از هر قشر، جنسیت، سن و نحوه نگرش و چگونگی سازماندهی فضای شهری را از جنبه های مختلف اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، و حتی روانشناختی مورد توجه قرار می دهد. در جامعه امروزی زنان با حرکت از حوزه خصوصی به حوزه عمومی وظایف بیشتری بر عهده گرفته اند و نقش های اجتماعی گسترده¬تری بر عهده گرفته اند. اما در این بین «ماهیت جنسیت یافته فضای شهری» منجر به محدود شدنِ تحرک¬پذیری اجتماعی و مکانی زنان شده است. به گونه ای که علی رغم ایجاد فضاهای عمومی جدید، زنان نمی توانند از هیچ یک از آنها بدون دغدغه استفاده کنند.
نتایج تحقیقات انجام شده نشان می­ دهد که علی­رغم افزایش حضور زنان در فضای شهری، همچنان این مردان هستند که نقش پررنگ­تری در بازتولید محیط کالبدی دارند و ویژگی­ های فضاهای شهری جنبه­ هایی از حضور زنان در محیط را محدود و آنان را به حاشیه رانده است. این امر نشان می ­دهد که محیط کالبدی و فعالیت ­های جاری در فضا چگونه بر حضور زنان در فضای شهری تاثیر گذاشته و از آن تاثیر می ­پذیرد.
این بی ­توجهی و غفلت به مقولۀ چگونگی حضور زنان که در اصطلاح به آن چگونگی «جنسیت ­دار شدن» فضا می­ گویند باعث شده که محدوده ­های مختلف فضای شهری برای حضور یک جنسیت خاص و نمودهای جنسیتی خاصی مناسب تلقی شوند، در حالی که حضور و رفتارهای خاص منتسب به جنس دیگری در این محدوده­ ها پذیرفته نیستند و در پی آن فضای مردانه یا زنانه شکل گرفته و یا گاهی به طور خنثی از سوی هر دو جنس مورد استفاده قرار گیرد.
از این رو، امروزه یکی از محورهای اصلی مورد توجه طراحی شهری و برنام ه­ریزی شهری لزوم پرداختن به «عدالت جنسیتی» در طراحی فضاهای شهری است؛ در این میان توجه به نقش و جایگاه زنان به عنوان نیمی از جمعیت انسانی جوامع، در فضاهای شهری حایز اهمیت است. این رویکرد در برنامه راهبردی- عملیاتی در دستورکار شهرداری تبریز قرار گرفته و در ماده ۱۱ احکام برنامه، "شهرداری موظف شده در راستای افزایش نقش و ارتقای جایگاه زنان جهت حضور فعالانه در فضای شهری اقدام و با دستگاههای مسئول همکاری نماید."
اقداماتی نظیر تجهیز فضاهای رها شده، نورپردازی، پاکیزگی محیط، ایجاد تعادل در فعالیتهای شهری، جلوگیری از غلبه محیط‌ های مردانه و وجود فضاهایی برای ماندن بیشتر در فضا، می‌تواند در ارتقاء سطح فعالیت‌های زنان در فضاهای شهری مؤثر باشد؛ بنابراین می­توان گفت میزان فعالیت‌های زنان در فضای شهری به عوامل گوناگون کالبدی و اجتماعی مرتبط با نیازها و اولویت‌های این گروه جنسیتی بستگی دارد.
جلوگیری از به وجود آمدن فضاهای رها شده در سطح فضای شهری و محلات که می‌ تواند امنیت محیطی را بالا ببرد و افزایش قابلیت رؤیت ­پذیری یکی از راه‌های ایجاد ایمنی و امنیت در فضای شهری است که به حضور بیشتر زنان در فضای شهری کمک می‌کند و در نهایت ارتباط و نفوذ پذیری بصری و فیزیکی از طریق شاخص‌کردن فضای شهری می ‌تواند کیفیت فضای شهری را برای حضور زنان ارتقا دهد.
بنابراین با توجه به هدف غایی مدیریت شهری در راستای تحقق «عدالت جنسیتی» و خلق فضای شهری مناسب برای همه، از طریق شناخت نیازهای کیفی و فضایی زندگی در شهر برای زنان و به منظور تسهیل حضور و تنوع بخشیدن به جنبه­ های حضور آنان در فضای شهری با تکیه بر رویکردهای کثرت­ گرا و بکار بستن معیارهای طراحی همه­ شمول می­ توان در فرایند ایجاد فضای شهری با مد نظر قرار دادن موضوع جنسیت، به نیازهای گروه های مختلف جمعیتی توجه کرد و از این طریق فضای شهری جنسیت یافته را تعادل بخشید و بتوان ابعاد حضور فعالانه زنان در فضای شهری را وسعت بخشید و امکان بیشتری برای استفاده عادلانه آنان از فضای شهری را ایجاد کرد.  

محمد جام کسری/ کارشناس اداره کل برنامه و بودجه شهرداری تبریز
انتهای پیام/